Morgunblaðið - 19.02.1992, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. FEBRUAR 1992
Staðreyndir málsins
Um málfiutning Sveinbjöms Bjömsson-
ar háskólarektors um Háskólasjónvarp
eftir Olaf Arnarson
Að undanfömu hefur Háskóli
íslands haft uppi harkaleg mót-
mæli vegna þess niðurskurðar, sem
skólanum er ætlað að taka á sig
í tengslum við efnahagsaðgerðir
ríkisstjómarinnar, og m.a. hefur
háskólaráð ályktað að nauðsynlegt
verði að loka skólanum fyrir ný-
nemendum næsta haust. í sama
mund er send inn umsókn Háskóla
íslands til útvarpsréttamefndar
um leyfi til „að reisa, eiga og reka
sjónvarpsstöð“, undirrituð af rekt-
or, Sveinbimi Bjömssyni. Mörgum
hefur fundist þessi forgangsröð
háskólans undarleg, ekki síst í ljósi
ýmissa annarra yfirlýsinga sem frá
háskólanum hafa komið.
Öllum er í fersku minni ályktun
háskólaráðs frá 16. desember sl.
þar sem segir m.a. í 1. málsgrein:
„Háskóli íslands er í hættu. Ef svo
ferfram sem horfir um fjárveiting-
ar á næsta ári mun Háskólinn
ekki geta veitt neinum nýnemum
kennslu á næsta hausti, þrátt fyrir
áform um skólagjöld og þrátt fyrir
ýtrasta niðurskurð kennslu og
þjónustu. “ Síðar í ályktuninni seg-
ir: „Nái fýrirhuguð skerðing fram
að ganga á Háskólinn engan annan
kost en að takmarka fjölda nem-
enda. Hann er bundinn skyldum
við þá nemendur sem nú þegar em
í námi og því yrði takmörkunin að
koma niður á nýnemum á næsta
hausti. Auk þess yrði að koma til
varanleg lokun námsbrauta og
deilda og afnám margs konarþjón-
ustu. “
í kjölfar þeirra umræðna sem
spunnist hafa um þrengingar há-
skólans hefur Sveinbjöm Bjöms-
son háskólarektor látið að því
liggja að menntamálaráðherra fari
með rangt mál þegar hann heldur
því fram að háskólinn hafi uppi
ráðagerðir um sjónvarpssendingar
á þessu ári. Staðreyndir málsins
em hins vegar þær, að Sveinbjöm
Björnsson, háskólarektor, sendi
bréf til formanns útvarpsréttar-
nefndar 18. desember 1991, þar
sem farið er fram á leyfi til þess
að „reisa, eiga og reka sjónvarps-
stöð“.
í bréfinu kemur fram að það
hafi orðið niðurstaða sjónvarps-
nefndar Háskóla íslands að „brýnt
sé, að ofangreint útvarpsleyfi verði
veitt hið fyrsta“. Fram kemur að
ef ekki reynist unnt að fá meðeig-
endur að stöðinni muni Háskóli
íslands standa einn að málinu og
bera fjárhagslega ábyrgð á henni.
Ennfremur kemur fram að ekki
er ráðist í lítið; sjónvarpað skal
allan sólarhringinn og notuð skal
fremsta tækni, sem völ er á, svo
sem beinar útsendingar um gervi-
hnött erlendis frá. Hér verður látið
liggja milli hluta hvað kostar að
reisa, eiga og reka slíka sjónvarps-
stöð.
í bréfi háskólarektors er einnig
vikið að fjármögnun Háskólasjón-
varpsins. Þar segir m.a.: „Verði
sjónvarpið nýtt til kennslu í reglu-
bundnum námskeiðum á kennslu-
skrá Háskóla íslands greiða deildir
háskólans fyrir þá þjónustu af
rekstrarfé sínu.“ Satt best að segja
er erfítt að ímynda sér tilgang
háskólasjónvarps, ef ekki á að
nýta það til kennslu í reglubundn-
um námskeiðum viðkomandi há-
skóla. Það er athyglisvert að að-
eins tveimur dögum eftir að há-
skólaráð ályktar að Háskólinn sé
í hættu, að ekki verði hægt að
taka inn nýnema að hausti og að
til verði að koma varanleg lokun
námsbrauta og deilda, skuli há-
skólarektor treysta sér til að gera
að tillögu sinni að rekstrarfé Há-
skólasjónvarps skuli tekið af
rekstrarfé deilda háskólans.
Háskólarektor hefur lýst því yfir
í fjölmiðlum að háskólinn hafí sent
umsókn sína til útvarpsréttar-
nefndar í þeim tilgangi einum að
tryggja sér aðgang að tíðnisviði til
að hafa upp á að hlaupa í framtíð-
inni, alls ekki sé hugmyndin að
fara af stað með háskólasjónvarp
nú í ár. Þetta er rangt hjá rektor.
í umræddu bréfí hans til útvarps-
réttamefndar er sérstaklega vikið
að upphafi sendinga. Þar segir
orðrétt: „Fyrirhugað er að hefja
„í ljósi ofangreinds er
nauðsynlegt að háskól-
arektor geri hreint fyr-
ir sínum dyrum. Um-
mæli hans í fjölmiðlum
að undanförnu, um
stöðu umsóknar háskól-
ans um Háskólasjón-
varp, hafa fallið illa að
staðreyndum málsins.
Hann hefur gefið í skyn
að menntamálaráð-
herra fari með rangt
mál um Háskólasjón-
varpið. Því er þveröf-
ugt farið eins og rakið
hefur verið hér að
framan.“
tilraunasendingar á sjónvarpsefni
strax á komandi vori. Dagskrár-
sendingar eru fyrirhugaðar frá og
með ágúst 1992“ Ennfremur er
tekið fram að háskólinn fer fram
á sjónvarpsleyfi til 5 ára. Þetta er
í samræmi við reglugerð um út-
varp samkvæmt tímabundnum
leyfum. Þar segir í 5. gr.: „Hafi
handhafi útvarpsleyfis ekki hafið
útvarp innan 8 mánaða frá dag-
setningu leyfís útvarpsrétt-
amefndar fellur leyfíð sjálfkrafa
niður.“ Vænta má þess að háskóla-
rektor hafí kynnt sér ákvæði út-
varpslaga og viðkomandi reglu-
gerðar áður en umsókn var send
útvarpsréttamefnd, enda bera
upplýsingar í bréfí rektors vott um
það. Þess vegna eru óskiljanleg þau
ummæli rektors, að umsókn há-
skólans sé til þess eins að tryggja
honum aðgang að tíðnisviði ein-
hvern tíma síðar. Honum má vera
það fullljóst að umsóknin er um
að fá að hefja dagskrársendingar
strax á þessu ári, annars fellur
leyfíð sjálfkrafa niður.
Ummæli menntamálaráðherra í
sjónvarpsþætti 5. febrúar sl. um
áætlanir háskólans um sjónvarps-
rekstur vom byggð á bréfí rektors
til útvarpsréttamefndar frá 18.
desember 1991, enda höfðu ekki
borist formlegar eða óformlegar
upplýsingar, sem felldu þetta bréf
úr gildi. Umsókn Háskóla íslands
til útvarpsréttamefndar stendur.
Hún hefur ekki verið dregin til
baka. Rektor hefur ekki tilkynnt
menntamálaráðherra að háskólinn
sé horfínn frá fyrirætlunum sínum.
Það sem eftir stendur er að
Háskóli íslands ályktar 16. des-
ember sl. að hann muni ekki geta
tekið við nýnemum í haust og að
hann muni verða að loka deildum
háskólans vegna naumra fjár-
framlaga. Tveirhur dögum síðar
sendir Sveinbjöm Bjömsson, há-
skólarektor, bréf til útvarpsréttar-
nefndar þar sem hann óskar eftir
leyfí til handa háskólanum að hefja
sjónvarpssendingar af fullum
krafti í ágúst á þessu ári, og að
þær verði, a.m.k. að hluta til, kost-
aðar af rekstrarfé deilda háskól-
ans.
í ljósi ofangreinds er nauðsyn-
legt að háskólarektor geri hreint
fyrir sínum dyrum. Ummæli hans
í fjölmiðlum að undanfömu, um
stöðu umsóknar háskólans um
Háskólasjónvarp, hafa fallið illa
að staðreyndum málsins. Hann
hefur gefíð í skyn að menntamála-
ráðherra fari með rangt mál um
Háskólasjónvarpið. Því er þveröf-
ugt farið eins og rakið hefur verið
hér að framan.
(Leturbreytingar em höfundar.)
Höfundur er aðstoðarmaður
menntamálariðherra.
Fundur um niður-
skurð og Háskólann
„HÁSKÓLI í skugga skerðing-
ar“ er yfirskrift opins fundar
sem Bandalag háskólamanna
stendur fyrir fimmtudaginn 20.
febrúar kl. 13.00 í Norræna
húsinu.
Tilgangur fundarins er fyrst og
fremst að varpa ljósi á hvað sam-
dráttur í framlögum til háskóla
hefur í för með sér fyrir starf skól-
ans og hvaða afleiðingar það hefur
fyrir þjóðfélagið ef háskólar geta
ekki gegnt hlutverki sínu. Þessar
spumingar gerast sífellt áleitnari
þegar kröfur um menntun aukast
sífellt og fleiri tækifæri bjóðast
háskólamenntuðu fólki með nánari
samvinnu við Evrópulönd.
Framsöguerindi á fundinum
flytja Heimir Pálsson, formaður
BHM, og Þórólfur Þórlindsson pró-
fessor. Að lokum framsöguerind-
um verða pallborðsumræður. Þátt-
takendur auk framsögumanna
verða Sveinbjöm Bjömsson, rektor
Háskóla íslands, Guðbrandur
Steinþórsson, rektor Tækniskóla
íslands, Haraldur Bessason, rektor
Háskólans á Akureyri og Þórir
Ólafsson, rektor Kennaraháskóla
íslands. Stjórnandi pallborðs verð-
ur Margrét S. Bjömsdóttir. endur-
menntunarstjóri Háskóla íslands.
(Fréttatilkynning frá BHM.)
Ólafur Amarson
0BOSCH
fyrir
fagmanninn
GUF 422A
Kexvél/fúgufræsari. Blað 105x4
mm 620 W/10.000 snVmín.
Jámkassi fylgir.
Sl ípirokkar620,710 og 900 W.
Skífustærð 115-150 mm SDS
lyklalaust festikerfi á 900 W
slípirokkunum.
Gunnar Ásgeirsson hf.
Borgartún 24
Sími: 626080 Fax: 629980
Umboðsmenn um land allt
MEÐAL ANNARRA ORÐA
Um norræn sendiráð
eftir Njörð P.
Njarðvík
Þegar Sovétríkin voru að liðast
í sundur og fram á sjónarsviðið
komu mörg sjálfstæð ríki, þá varp-
aði Thorvald Stoltenberg, utanrík-
isráðherra Norðmanna, fram þeirri
hugmynd að Norðurlöndin ættu að
setja upp sameiginleg sendiráð.
Hugmyndin er að því leyti góð, að
hún hefði í för með sér annað
tveggja spamað eða möguleika á
sendifulltrúum í fleiri löndum en
ella. Forsenda slíkrar hugmyndar
er auðvitað hin einstaka norræna
samvinna og náin vináttutengsl.
Og víst er um það, að slík hug-
mynd væri trúlega óhugsandi hjá
nokkrum öðrum hópi þjóða, þótt
þær teldu til skyldleika og vinsam-
legra samskipta. Það eitt að hún
skyldi vera borin fram, segir margt
um trú manna á samstöðu Norður-
landaþjóðanna. Engu að síður fékk
hugmynd Stoltenbergs dræmar
undirtektir. Og það er skiljanlegt
í Ijósi þeirrar staðreyndar að hags-
munir norrænna þjóða fara ekki
alltaf saman i viðskiptum, þótt
samstaða sé mikil á sumum sviðum.
Og í sumum tilvikum er um beina
fjárhagsárekstra að ræða. Ekki
gætum við t.d. fallist á að Norð-
menn eða Danir önnuðust mark-
aðskönnun fyrir sjávarafurðir eða
sæju um fisksölusamninga. Auðrit-
að mætti hugsa sér sérstakar
samninganefndir hverrar þjóðar til
að annast slíka hagsmunagæslu,
en þá er jafnframt hætt við að
málið í heild endaði í einni allsherj-
ar embættismannaflækju. Og þar
sem við erum langminnsta ríkið í
þessum vinaþjóðahópi, þá lifðum
við trúlega í sífelldum ótta við, að
okkar hlutur yrði fyrir borð borinn,
eða að minnsta kosti ekki sinnt
með þeirri ýtni og árvekni sem við
teldum nauðsyn á.
Norræn hús
Hér á landi hef ég ekki séð neina
umfjöllun um hugmynd Stolten-
bergs, þótt undarlegt megi virðast.
Kannski hefur hún einfaldlega þótt
fráleit. Finnska blaðið Helsingin
Sanomat hefur hins vegar gert
málinu skil og komið fram með
athyglisverða viðbótarhugmynd.
Nú skal tekið fram að ég hef ekki
lesið umrædda grein, heldur hef
ég vitneskju mína úr yfirliti um
fjölmiðlaumræðu sem finnska ut-
anríkisráðuneytið lætur taka sam-
an og sendir víða. Þar er þess get-
ið að í greininni sé bent á svipaða
annmarka og hér er vikið að. Hins
vegar er þar ýmislegt talið nýtilegt
í hugmynd Stoltenbergs. Rætt er
um tæknilegt samstarf sendiráða
og hugsanlega samnýtingu starfs-
fólks eftir því sem við á. En síðan
er varpað fram þeirri mjög svo
athyglisverðri hugdettu, að Norð-
urlandaþjóðimar kæmu sér upp
sameiginlegum menningarstofnun-
um, eins konar „norrænum húsum“
sem hýstu sendiráðin og þjónuðu
þeim.
Ekki veit ég hvemig Helsingin
Sanomat hefur hugsað sér útfærslu
þessarar hugmyndar í einstökum
atriðum, en það er auðvelt að sjá
fyrir sér mikla kosti og marga
möguleika.
Einsætt virðist að töluvert gæti
unnist í sparnaði við húsnæði,
starfsfólk og tæknibúnað ýmiss
konar. Yrði það ekki hvað síst hag-
ræði fyrir það ríki sem minnst er.
En svo kæmi til viðbótar sameigin-
leg, markviss menningarkynning.
Þær fátæklegu tilraunir sem við
höfum haft í frammi í þeim efnum,
hafa verið ærið fálmkenndar og
því miður eru dæmi þess, að þær
hafí snúist upp í heldur hlálegar
uppákomur. Það er einna helst að
aðrar þjóðir hafi tekið á sig rögg
eins og íslenska menningarvikan í
Tampere í hittifyrra er dæmi um.
Með því að leggja saman
En jafnvel þótt raunverulegur
vilji væri fyrir hendi (sem ekki er
raunin), þá höfum við lítið fjárhags-
legt bolmagn til að standa fyrir
öflugri menningarkynningu. Og hið
sama fínnst öðrum norrænum þjóð-
um, þótt stærri séu en við. En með
því að leggja saman, geta þessar
vinaþjóðir látið taka eftir sér. Við
höfum dæmi um það bæði frá
Bandaríkjunum og Japan.
Hugsum okkur til dæmis að
svona „norræn hús“ væru stofnsett
í London og París eða Berlín þegar
sú borg verður á ný höfuðborg
Þýskalands. Þá væri á einum stað
hægt að leita eftir öllu sem snertir
Norðurlönd (eitthvert þeirra eða
sameiginleg málefni) á sviði stjóm-
mála, viðskipta, lista og menning-
ar, ferðamála, skólamenntunar,
vísinda, trygginga- og heilbrigðis-
mála o.s.frv. Og öllum þessum
sömu málaflokkum gætum við
komið á framfæri sameiginlega í
viðkomandi landi. Öll skipulagning
yrði óðar miklu auðveldari og ein-
faldari. Og ef staðið væri að slíkum
„norrænum húsum“ af myndar-
skap, þá yrði þar að sjálfsögðu
bókasafn, norræn blöð og tímarit,
og á sama stað væri hægt að kynna
hvaðeina, efna til tónleika, dans-
og leiksýninga, kynna bókmenntir,
hvers konar fræði og þjóðfélagsum-
ræðu. Eftir slíku starfi yrði sannar-
lega tekið, og það gæti orðið öðrum
fyrirmynd. Þau umskipti sem nú
eru að verða í skipan mála í Evr-
ópu, kalla í raun á að hinar fámenn-
ari þjóðir standi saman, svo að þær
verði ekki hreinlega með öllu út-
undan þegar hin gustmiklu efna-
hagsveldi eru að halsa sér völlinn
allan.
Hér er óneitalega komin fram
athyglisverð hugmynd, sem vert
er að gefa gaum. Ef henni yrði
hrint í framkvæmd, er einsýnt að
möguleikar okkar í samskiptum við
aðrar þjóðir breyttust svo mjög til
batnaðar að líkja mætti við gerbylt-
ingu.
Höfundur er rithöfundur og
dósent í íslenskum bókmenntum
við Háskóla íslunds.