Morgunblaðið - 22.03.1992, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. MARZ 1992
14 C
Bókstafstrúarmenn í sókn: krossferð í anda Khomeinis.
Æst til uppreisnar: viðbúnaður í Algeirsborg.
Herskáir múhamebstrúarmenn í sókn
fráPersaflóa tilNoróur-Afríkuy en
Tyrkir mynda mótvœgi í Mid-Asíu
eftir Guðmund Halldórsson
HERSKÁIR múhameðskir bók-
stafstrúarmenn eru í sókn á
svæðinu frá Persaflóa í austri til
Marokkó í vestri og ógna hófsöm-
um ríkisstjórnum í þessum
heimshluta. Þeir sækja innblást-
ur í kenningar Khomeinis heitins
trúarleiðtoga og íranar líta á sig
sem hreyfiafl þessarar nýju
krossferðar. Um leið reyna Iran-
ar að efla áhrif heittrúaðra
múhameðstrúarmanna í Mið-
Asíulýðveldum Sovétríkjanna
sálugu, en þar vega Tyrkir upp
á móti áhrifum þeirra.
Iranskir byltingarverðir hafa
verið sendir út af örkinni til
að stjórna baráttu bókstafs-
trúarmanna á nýjurn víg-
stöðvum. A sama tíma eru Iranar
taldir standa í vegi fyrir tilraunum
til að hefta útbreiðslu kjarnorku-
vopna og styðja hryðjuverk. Sam-
búð þeirra og Bandaríkjamanna
hefur því kólnað, þótt hún virtist
lagast eftir lausn gísladeilunnar í
fyrra.
Morðið á Abbas Musawi, leiðtoga
Hizbollah-hreyfingar írana í Líban-
on, hefur leitt til aukinnar gagnrýni
á stuðning Bandaríkjamanna við
ísrael og minnt þá á að Hizbollah
stóð á bak við árásirnar á sendiráð
þeirra og búðir bandarískra land-
gönguliða í Líbanon 1983. Æ betur
hefur komið í ljós að hagsmunir og
hugmyndir Bandaríkjamanna og
írana stangást á í meginatriðum
og þeir virðast á margán hátt ósætt-
anlegir andstæðing'ar.
Ágreiningurinn hvarf í skuggann
í Persaflóastríðinu þegar ósigur
Saddams Husseins var hagur
beggja. íranar héldu sig utan við
átökin og treystu stöðu sína, komu
aftur á sambandi við Saudi-Arabíu
og fleiri stuðningsríki Bandamann
og juku áhrif sín í Iöndum sem
studdu íraka.
Vegna aukinna áhrifa írana var
samþykkt eftir stríðið að lönd utan
Persaflóasvæðisins tækju ekki þátt
í samvinnu um öryggi þess, þar á
meðal Egyptaland. Áhugi Irana á
hlutverki verndara og lögreglu
Persaflóasvæðisins virðist hafa
vaknað á ný.
George Bush forseti hrósaði írön-
um fyrir að standa utan við hildar-
leikinn og lét í ljós þakklæti þegar
síðasti gísl Hizbollah, Terry Ander-
son, var látinn laus í lok síðasta
árs. Vestræn ríki hafa keppzt um
að selja írönum tæknibúnað og
veita þeim lán síðan Khomeini lézt.
Það hefur yfirleitt verið talið til
góðs, þótt hvatt hafi verið til gætni
og bent á slæma reynslu af viðskipt-
um við Saddam Hussein á líðnum
áratug.
írönsk kjarnasprengja?
Síðan gísladeilan leystist hefur
afstaðan til Irána breytzt á ný.
Sovétríkin hafa hrunið og bókstafs-
trúarmenn í Alsír hafa sýnt mátt
sinn í kosningum, þótt þeir væru
rændir sigrinum. Nú eru Iranar
taldir mesta ógnunin við bandaríska
hagsmuni í þessum hluta heims.
Tortryggnin í garð írana hefur
aukizt vegna grunsemda um að
þeir reyni að koma sér upp kjarna-
vopnum að dæmi íraka. Flestir telja
að það muni taka írana mörg ár,
en Bandaríkjamenn hafa hafið
mikla herferð til að afstýra því að
íranar verði kjarnorkuveldi.
Vegna þrýstings frá Bandaríkja-
mönnum var sending kjamorku-
búnaðar frá Argentínu til Teheran
stöðvuð nýlega. Lagt er hart að
Indverjum að selja írönum ekki
kjarnaofn ög reynt að koma í veg
fyrir að þeir fái kjarnorkubúnað frá
Kínveijum, sem hafa hjálpað þeim
að smíða kjarnakljúf.
Uggur um íranar verði kjarn-
orkuveldi hefur aukizt vegna óstað-
festra frétta um að þeir reyni að
ráða í sína þjónustu fyrrum sovézka
kjamorkusérfræðinga, ef til vill frá
Mið-Asíu, og kaupa ýmsan tækni-
búnað á svörtum markaði. Uggur-
inn hefur ekki dvínað við það að
ekkert grunsamlegt kom í ljós þeg-
ar mannvirki í Iran vom nýlega
könnuð á vegum Alþjóðakjamorku-
stofnunarinnar.
„íranar virðast staðráðnir í að
afla sér aukinnar kjamorkuþekk-
ingar,“ sagði bandarískur sérfræð-
ingur. „Öll sú vitneskja, sem þeir
afla sér í kjarnorkumálum, eykur
hæfni þeirra með tímanum og
Bandaríkjastjórn vill koma í veg
fyrir það.“ íranar efla herafla sinn
af kappi og verja fjórðungi olíu-
tekna sinna til landvarna sam-
kvæmt sumum heimildum.
Jafnframt virðast íranar enn
standa fyrir „ríkisrekinni hryðju-
verkastarfsemi". Þeir em grunaðir
um að hafa staðið á bak við mörg
hryðjuverk að undanfömu, þar á
meðal morðið á Shapour Bakhtiar,