Morgunblaðið - 23.04.1992, Síða 13

Morgunblaðið - 23.04.1992, Síða 13
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. APRÍL 1992 —f—:—m r—rm 1—/< t f I—rrm—ftv—'■ rn— háttum í huldulandinu á undan mormónum. Nú skrepp ég uppá loft og fer í vaðstígvélin mín.“ En Steina fer og skilur forríkan karl- inn eftir. Sigurður, dómkirkjuprestur, býður í Snæfríði æ ofan í æ, allt frá því að hún er unglingur. Hann safnar löndum og auðæfum og tekur heljarstökk upp virðingar- stigann. Bæði hann og aðrir eru stöðugt að útlista þessa kosti mannsins við Snæfríði; hvetja hana til að segja skilið við Magnús í Bræðratungu. En þótt Snæfríður virðist í rauninni gera sér grein fyrir því að hún endi með Sigurði, dregur hún það í lengstu lög — og tekur Sigurði ekki fyrr en hún sjálf ákveður það. Hún þekkir manninn og veit að þrátt fyrir ríki- dæmi hans og virðingarstöðu er hann hrútleiðinlegur, yfirborðsleg- ur og, eins og hún bendir á í upp- hafi inngangsins hér að ofan, talar upp úr bókum. Þegar Snæfríður talar um sálina, er hún að tala um manneskjuna berskjaldaða gagn- vart eigin breyskni, eigin tilfinn- ingum, eigin hrösun — sem hún ber sjálf ábyrgð á og á ekki að koma öðrum við — þótt hún á endanum verði að beygja sig undir þá fullyrðingu ættingja sinna að með vali sínu og einþykkni hafi hún látið blett falla á sínar stóru ættir. Hún fórnar stolti sínu, gefst upp og íklæðist sorginni. Þegar hinsvegar Sigurður, dómkirkju- prestur, talar um sálina, vitnar hann út og suður í guðsorðabæk- ur. Hann hugsar ekkert sjálfur, forðast lífsreynslu eins og heitan eldinn, safnar bara veraldarauði og blaðrar upp úr bókum. Hann fær Snæfríði að vísu á endanum — en það er aðeins hylkið af henni; sál hennar og hjarta fær hann aldr- ei. Sigurður gerir sér enga grein fyrir því; á yfirborðinu lítur allt vel út. Hann á fegurstu konu á íslandi og eignarhugtakið er það eina sem hann skilur. Konan og samfélagið Konurnar í verkum Halldórs Laxness sjá gjarnan við Freistar- 'anum og sá maður sem býður í þær, tapar þeim að eilífu. Þær eru fyrst og fremst trúar sjálfum sér og gangast við gerðum sínum. Þær hafa meira siðferðisþrek en gengur og gerist, eru heilsteyptar, sannar og heiðarlegar. Hver einasta af þessum stóru kvenpersónum í verkum Halldórs Laxness hrasar samkvæmt skilgreiningu almenn- ingsálitsins. Snæfríður, fallegasta og best ættaða konan á íslandi, er spjölluð í föðurgarði, aðeins fimmtán ára að aldri, neitar að giftast manninum sem faðir henn- ar velur henni og velur sér sjálf mestu landeyðu <i Suðurlandi. Sveitastúlkan Ugla verður ófrísk eftir smákrimma í höfuðborginni og eignast sitt lausaleiksbarn. Steina litla í Paradísarheimt eign- ast lausaleiksbarn sem ekki er feðrað fyrr en hún flytur burt af landinu. Ua í Kristnihaldinu sting- ur af til útlanda með Gúdman Sing- man á brúðkaupsdaginn sinn, Salka Valka er ástkona Arnalds, ljóst og leynt, án þess að hafa lof- orð upp á hjónaband — og svona mætti lengi telja. Þær brjóta siða- reglur samfélagsins, lenda á milli tannanna á náunganum, valda hneykslun. Framferði þeirra lítur fremur illa út í munninum á „synd- lausum" samferðamönnum þeirra — sem reyna að kasta steinum. En konur Laxness verða aldrei snertar af steinum. Ekki heldur af trúarkreddum, lagabókstöfum eða almenningsáliti. Þær eru of stoltar til að láta aðra velja sér lífshamingju, of heið- arlegar til að kenna öðrum um afleiðingamar af vali sínu, nógu sannar til að gefa skít í dóm samfé- lagsins. Þær varðveita sannfær- ingu sína og hreinleika hjartans í drep, kunna ekki að hræsna og þær taka afleiðingunum af stakasta æðruleysi. Við, nútímakonur, sem höfum reynt að gera karlmenn ábyrga fyrir stöðu okkar, tölum um karla- hefðir, þá sem gerendur og okkur sem þolendur, ættum að geta lært heilmikið af þessum konum. Það hefur að mestu leyti gleymst í öllu umtalinu um að karlmenn hafi mótað hefðir, að konur hafa ekk- ert haft við það að athuga, heldur tekið þátt í leiknum. Ef mann- eskja, ekki bara kona, er sönn og samkvæm sjálfri sér, beygir hún sig ekki undir hefðir eða kreddur — heldur gengur í berhögg við þær, án þess að standa í baráttu eða stríði. Ef sannfæring hennar er á skjön við almenningsálitið, virðir hún það að vettugi. Um leið og við höldum því fram að við séum fórnarlömb karlahefða, erum við að ljúga, vegna þess að við erum of latar til að fylgja sannfæringu okkar og hræddar við afleiðingarn- ar sem af því hljótast. Við erum að gangast inn á fyrirfram ákveðn- ar hugmyndir um rétt og rangt og kenna öðrum um. Þar með sam- þykkjum við að vera annars flokks verur í samfélaginu. Við erum bún- ar að hlaða utan á okkur viðtek- inni skýringarmykju samfélagsins til að viðhalda eigin getuleysi til að takast á við okkar persónulega líf og bera ábyrgð á því. Góðar skáldsögur lifa af allar hefðir, kreddur og samfélagsgerð- ir. Þótt liðin sé allt að hálf öld, frá því Halldór Laxness skrifaði skáld- sögur sínar og íslenskt samfélag hafi tekið miklum útvortis breyt- ingum, eru hugsunarháttur okkar og afstaða til eigin lífs nánast óbreytt. Stjórnmálamenn í dag eru ekkert öðruvísi en Búi Árland eða mágur hans forsætisráðherrann, konur eru ekkert ólíkar Sigurlínu, móður Sölku Völku, sem alltaf var að leita að karlmanni til að sjá um sig og karlmenn reyna enn að gera sig gildandi með peningum eða með því að sækja fram í völdum og virðingu til að geta keypt sér verðmæta konu. En í skáldsögum Laxness eru allar merkilegustu persónurnar lausar við svoddan hégóma. Þessvegna eru þær eins ferskar og nýjar og daginn sem þær voru skrifaðar. Þessvegna eru þær raunverulegri og sannari' en við sem teljum okkur lifandi. Sœvar Karl Olason Bankastræti og Kringlunni: 13470 og 689988 • •• «OCt\. ^••••eott \ • •••eottt 5 ©©•••oott 1 .••••ooctc • ••••«oe«i • • • • • o c t: ^•••ootct '• • • «C0t; • ••OOtt • •eott ♦ •oot «*oc 't® c >e Verb: 43.000

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.