Morgunblaðið - 06.06.1992, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. JÚNÍ 1992
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. JÚNÍ 1992
23

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Vandi sjávarútvegs
fyrirtækjanna
Þegar fjallað er um viðbrögð
sjávarútvegsins vegna
hugsanlegs niðurskurðar á þorsk-
veiðum er augljóst, að fækkun
skipa, sem stunda veiðar og
fækkun fískvinnslustöðva hljóta
að vera ofarlega á blaði. En jafn-
Ijóst er, að aðstæður fyrirtækja
í sjávarútvegi eru mjög ólíkar og
það sem á við hjá einu dugar
ekki öðru. Þess vegna er forráða-
mönnum fyrirtækjanna mikill
vandi á höndum, ekki sízt vegna
þess, að þeir hafa á undanförnum
mánuðum tekið á sig þá miklu
skerðingu á þorskveiðum, sem
ákveðinn var sl. haust.
Stóru útgerðarfyrirtækin, sem
gera út mörg skip, geta augljós-
lega brugðizt við á þann hátt
m.a. að taka skip úr rekstri.
Minni fyrirtæki, sem gera
kannski út einungis einn togara,
standa frammi fyrir flóknara úr-
lausnarefni. í þeim tilvikum
vaknar sú spurning, hvort sam-
komulag geti tekizt á milli sjávar-
útvegsfyrirtækja t.d. í tveimur
nærliggjandi byggðarlögum, sem
gera hvort um sig út einn tog-
ara, að einungis annar togarinn
verði í rekstri, sem sæki afla
beggja á haf út og leggi upp í
báðum byggðarlögum. Eðlilegt
er, að menn ræði sín í milli slíka
samvinnu.
Þá fer ekki á milli mála, að
aðstaða fyrirtækja og byggðar-
laga er misjöfn að því leyti til,
að sum þeirra byggja meira á
þorskafla en önnur. Niðurskurður
á þorskveiðum kemur því niður
á einstökum byggðarlögum og
fyrirtækjum af þeim mun meiri
þunga, sem þau eru háðari þorsk-
veiðum og vinnslu. Þetta á t.d.
við um Vestfirði, sem þar að
auki hafa farið illa út úr kvóta-
kerfrnu, sem verið hefur við lýði
á undanfömum árum og tapað
því forskoti, sem landshlutinn
hafði áratugum og öldum saman
vegna nálægðar við fiskimiðin.
Sjávarútvegsfyrirtæki, sem
byggja að töluverðu leyti á öðrum
físktegundum standa því mun
betur að vígi. Að þessu þarf að
huga í umræðum um skerðingu
þorskveiðanna til þess að milda
áhrif þeirrar skerðingar.
Sjávarútvegsfyrirtækin standa
misjafnlega að vígi varðandi
skuldsetningu. Sum þeirra
byggja á traustum fjárhagslegum
grunni, önnur veikum og enn
önnur eru í raun gjaldþrota. Eðli-
legt er að huga að því, hvemig
hægt er með fjármálalegum að-
gerðum að draga úr greiðslubyrði
fyrirtækjanna næstu árin til þess
að auðvelda þeim að standa af
sér skerðingu þorskveiða í nokkur
ár. Á tímum verðtryggingar og
breytilegra vaxta er satt að segja
erfítt að skilja hvers vegna lána-
stofnanir velja fremur þann kost
að veita lán til of stutts tíma en
standa í eilífum skuldbreytingum
í stað þess að veita þau til lengri
tíma þegar í upphafí. Verðtrygg-
ing og breytilegir vextir tryggja
stöðu lánastofnana með allt öðr-
um hætti en hægt var að gera
áður en verðtrygging kom til sög-
unnar. Nú er ekki lengur hægt
að rökstyðja lánveitingar til of
skamms tíma með því, að lána-
stofnanir séu að verja sig gegn
verðbólgu. Það er heldur ekki
eftir neinu að bíða að fjalla um
þennan þátt málsins vegna þess,
að þótt engin ákvörðun hafí verið
tekin um skerðingu þorskveiða
enn sem komið er má ganga út
frá því sem vísu, að um einhveija
skerðingu verði að ræða.
Þá hljóta menn að huga að því
hvemig hægt er að draga úr
kostnaði við aðföng og þjónustu
við sjávarútveginn. Þetta á bæði
við um olíukaup, viðhald, veiðar-
færi, flutningskostnað og margt
fleira. Hér er verk að vinna fyrir
samtök sjávarútvegsins. Fyrir-
tækin í þessari atvinnugrein era
veigamiklir viðskiptamenn fjöl-
margra þjónustufyrirtækja í
landinu og eðlilegt að þau beiti
samtakamætti sínum til þess að
fá beztu mögulegu kjör hjá þeim
aðilum, sem þau eiga viðskipti
við.
Sjávarútvegurinn hlýtur einnig
að beina athyglinni að þeim
kostnaði, sem atvinnugreinin ber
í samskiptum við stjómvöld og
ríkisfyrirtæki. Auðvitað er fárán-
legt, að fískvinnslustöðvar á ís-
landi borgi hærra raforkuverð en
fískvinnslufyrirtæki í Danmörku,
svo að dæmi sé nefnt. Það er líka
eðlilegt að skoða skattgreiðslur
sjávarútvegsfyrirtækja til sveit-
arfélaga og hvort þar era ein-
hveijir gjaldaliðir, sem hægt er
að fella niður eða lækka. Enn-
fremur má spyrja, hvort efnisleg
rök séu fyrir öílum þeim launa-
tengdu gjöldum, sem lögð hafa
verið á atvinnulífíð á undanföm-
um áratugum.
Allt era þetta þættir, sem
nauðsynlegt er að taka til um-
ræðu og athugunar nú þegar og
óþarfí að bíða eftir því að niður-
staða Hafrannsóknastofnunar og
sjávarútvegsráðherra liggi fyrir,
þar sem telja verður víst, að alla
vega verði um einhverja skerð-
ingu að ræða. Hér er verk að
vinna fyrir hin öflugu hagsmuna-
samtök útgerðarinnar eins og t.d.
LIU og eðlilegra að forystumenn
þeirra snúi sér að þessum verk-
efnum í stað umræðna um að
lækka laun fólks.
Morgunblaðið/Bjami
Guðjón B. Ólafsson forstjóri Sambandsins flytur skýrslu sína á aðalfund-
inum í gær. Við borðið silja Sigurður Markússon sljórnarformaður
og Sigurður Þórólfsson fundarstjóri.
Aðalfundarfulltrúar að störfum. Við borðið næst silja fulltrúar Kaup-
félags Eyfírðinga.
Aðalfundur Sambands íslenskra samvinnufélaga haldinn í gær:
Sambandið verður að selja
eignir fyrir 3-4 milljarða
— sagði Guðjón B. Olafsson, forstjóri
TAP Sambandsins og dótturfélaga nam alls tæplega 368 milljónum
króna á sl. ári og hefur þá verið tekið tillit til 952 milljóna hagnaðar
af sölu fasteignarinnar Holtagarða. Sú fasteign var seld til dótturfé-
lags Sambandsins, Regins sl. haust fyrir 1.500 milljónir og leigir Sam-
bandið nú fasteignina. Að frátöldum söluhagnaðinum nemur tapið alls
ríflega 1,3 milljarði. Afkoma hinna nýju fyrirtækja Sambandsins varð
mun lakari á sl. ári en gert hafði verið ráð fyrir óg nemur tap Sam-
bandsins vegna þeirra um 640 milljónum. Þá var afkoma kaupfélag-
anna í heild einnig slök á sl. ári og nam samanlagt tap þeirra um 365
milljónum en heildarvelta þeirra nam um 34,8 milljörðum.
Á aðalfundinum var gerð sérstök
grein fyrir afkomu einstakra dótt-
urfélaga. í máli Guðjóns B. Ólafsson-
ar, forstjóra Sambandsins kom fram
að tap af rekstri Miklagarðs á sl. ári
nam alls um 396 milljónum króna.
Námu rekstrartekjur rúmum 4,5
milljörðum. „Hér er um að ræða
okkar stærsta rekstrarvandamál og
er ljóst að þessi mikli halli er áfall
fyrir bæði Sambandið og Miklagarð,"
sagði Guðjón. Samkvæmt áætlunum
Miklagarðs fyrir árið 1992 er gert
ráð fyrir um 5 milljarða króna sölu
og tapi að upphæð 160 milljónir.
Fyrstu fjóra mánuðina nam tapið
alls um 95 milljónum. Guðjón sagði
að stjórnendur og starfsmenn Mikla-
garðs væru um þessar mundir að
endurskoða mjög gaumgæfílega allar
áætlanir um íjárþörf og rekstraraf-
komu fyrirtækisins með það mark-
mið fyrir augum að komist verði út
úr. hallarekstri á næstu mánuðum.
Með aðhaldsaðgerðum hefði náðst
Maíveðríð í Reykjavík:
Úrkoma 7 0%
yfir meðaltali
ÚRKOMA mældist langt umfram
meðallag í Reykjavík fimmta maí-
mánuðinn í röð. Að öðru leyti var
veðurfar um landið í maí ekki fjarri
meðallagi.
Hjá Veðurstofu íslands fengust
þær upplýsingar að úrkoma í Reykja-
vík mældist 76 mm í maí en það er
um 70% umfram meðallag. Þetta er
fimmti maímánuðurinn í röð þar sem
úrkoma mælist langt umfram meðal-
lag í Reykjavík. Annars staðar á land-
inu mældist úrkoma í maímánuði ekki
fjarri meðallagi.
Meðalhiti á Akureyri og í Reykja-
vík var í kringum meðallag í maímán-
uði. í Reykjavík var meðalhiti 5,8
gráður en 6,3 á Akureyri. Meðalhiti
á Hveravöllum var 0,1 gráða.
Sólarstundir í Reykjavík mældust
132. Þetta er 60 stundum undir með-
allagi en enga síður langt um fleiri
sólarstundir en mældust í maí á síð-
asta ári.
mikill sparnaður í rekstri og nýgerð-
ar breytingar á Miklagarði við Sund
hefðu framkallað mikla og stöðugt
vaxandi sölu.
Velta Jötuns á sl. ári nam alls um
1.7 milljarði og var tap fyrirtækisins
tæpar 28 milljónir. Á fyrstu þremur
mánuðum ársins hefur orðið nokkur
samdráttur í sölu og þriggja mánaða
uppgjör sýnir 30 milljóna tap sem
er 6 milljónum meira en áætlað hafði
verið. Einnig eru til athugunar ráð-
stafanir til að draga úr kostnaði og
hugsanlega minnka umfang fyrir-
tækisins sagði Guðjón að allt yrði
gert sem hægt væri til að ná halla-
lausum rekstri á yfirstandandi ári.
Velta Samskipa nam alls tæpum
3.8 milljörðum og var hagnaður um
23 milljónir. Nokkurt tap varð af
rekstri Samskipa á fyrstu Ijórum
mánuðum ársins en rekstraráætlun
gerir ráð fyrir rúmlega 120 milljóna
hagnaði á yfirstandandi ári.
Hjá íslenskum skinnaiðnaði nam
sala sl. árs 758 milljónum og var tap
um 48 milljónir. Samkvæmt áætlun
yfirstandandi árs er gert ráð fyrir
830 milljóna sölu og 31,5 milljóna
hagnaði. Bráðabirgðauppgjör fyrir
fyrsta ársijórðung er í samræmi við
áætlun ársins þannig að vonir standa
til að áætlunin standist.
Velta Islenskra sjávarafurða var
tæplega 13,6 milljarðar og varð um
52 milljóna hagnaður af félaginu
þegar tekið hefur verið tillit til tæp-
lega 29 milljóna taps af Iceland Se-
afood Corporation í Bandaríkjunum.
Áætlun fyrir árið gerir ráð fyrir um
56 milljóna hagnaði af reglulegri
starfsemi.
Tap Regins hf. vegur þungt í af-
komu dótturfélaganna en það nam á
sl. ári 243 milljónum.
Sigurður Markússon, stjórnarfor-
maður Sambandsins sagði í ræðu
sinni að ekki færi milli mála að örlög
Sambandsins myndu ráðast af gengi
17 dóttur- og samstarfsfélaga þess.
„Verði félögin rekin með hagnaði
mun eignarhlutur Sambandsins auk-
ast að verðmæti og þá má og ætla
að hægt verði að selja eignarhluti
að því marki að Sambandið geti
greitt niður skuldir sínar. Verði hins
vegar halli á rekstrinum er vissulega
mikil hætta á ferðum."
Sala á hlutabréfum í
Olíufélaginu til skoðunar
Guðjón B. Ólafsson sagði á aðal-
fundinum að óumdeilanlegt væri að
Sambandið yrði að selja eignir fyrir
3-4 milljarða króna til þess að eigna-
og skuldastaða yrði í þeim jöfnuði
sem nauðsynlegur væri. „Til þess að
þessu marki verði náð er nauðsynlegt
að söluhæfar eignir seljist á hæsta
mögulega verði. Hagsmunir Sam-
bandsins krefjast þess að svo megi
verða — og hagsmunir lánveitenda
Sambandsins kreijast þess sama.“
Guðjón greindi frá viðræðum við
erlent fyrirtæki um kaup á hlutabréf-
um Sambandsins í Olíufélaginu og
sagði að niðurstaða hefði ekki feng-
ist í það mál. Annarsvegar hefðu
komið í ljós viss lagaleg vandamál
vegna eignarhluta Olíufélagsins í
nokkram fyrirtækjum tengdum sjáv-
arútvegi. Hins vegar væri uppi nokk-
ur skoðanamunur þar sem stjórnend-
ur og ýmsir hluthafar Olíufélagsins
hf. óskuðu frekar eftir því að hluta-
bréf Sambandsins yrðu seld innlend-
um aðilum. „Þótt við getum vafa-
laust orðið sammála um að æskilegt
væri að mörgu leyti að innlendir
aðilar geti keypt eignarhluta Sam-
bandsins í Olíufélaginu verður þó
ölum að vera ljóst að þessar eignir
Sambandsins verður að selja á hæsta
fáanlega verði. Ég hlýt þvi að vona
að sú niðurstaða fáist í þetta mál sem
best tryggi hagsfnuni Sambandsins
og stjórn Sambandsins veiti málinu
allan þann stuðning til að svo megi
verða.“
Sigurður Markússon greindi frá
því að samkvæmt upplýsingum
Scandinavian Bank hefði olíufélagið
Q8 áfram áhuga á að skoða kaup á
hlutabréfunum. Hlutur Sambandsins
í Olíufélaginu er bókfærður á 1.169
milljónir og er þá miðað við innra
virði félagsins í árslok 1991. Varð-
andi sölu á Sambandshúsinu við
Kirkjusand sagði Sigurður að fyrir-
spumir hefðu borist frá nokkrum
aðilum en því miður hefði enginn enn
sem komið er treyst sér til að ráðast
í kaupin. í ársreikningi fyrir árið
1991 er fasteignin bókfærð á 503
milljónir.
Sambandið hefur þegar ráðist í
sölu hlutabréfa í Samskipum og er
búið að selja hlutabréf fyrir um 70
milljónir.
Heildareignir Sambandsins og
dótturfélaga samkvæmt samstæðu-
reikningi námu alls um 17,7 milljörð-
um í árslok og nam eigið fé 2.462
milljónum. Skuldir námu samtals
tæplega 15,3 milljörðum. Skuldum
hefur verið jafnað út til nýju félag-
anna að miklu leyti en Sambandið
sjálft situr þó uppi með skuldir að
fjárhæð 4,8 milljarðar í árslok 1991.
Á móti voru veltufjármunir að fjár-
hæð tæplega 1,4 milljarðar. Síðar á
þessu ári mun Sambandið þurfa að
leita eftir endurnýjun samninga við
lánastofnanir sem gerðir voru á sl.
ári samhliða hinni fjárhagslegu
endurskipulagningu. „Mun þá ráða
úrslitum að hægt verði að sannfæra
bankana um að hallarekstri sé lokið
og eignir beri arð í samræmi við
kostnað en verði annars seldar,“
sagði Guðjón B. Ólafsson.
Stefnt að dreifingu eignarhalds
í hlutafélögunum
Aðalfundurinn samþykkti þá til-
lögu stjórnar Sambandsins að stefna
beri að dreifingu eignarhalds í hinum
nýju hlutafélögum Sambandsins. í
fyrstu sé eðlilegt að miða við að
enginn einn lögaðili eða einstaklingur
fari með meira en þriðjung eignar-
halds í hveiju félagi. í greinargerð
með tillögunni kemur fram að sú
skoðun sé almenn að hlutafélög með
einum stórum minnihlutaeiganda,
falli illa að þeirri hugmyndafræði sem
nú er í uppsiglingu á hinum unga
íslenska hlutabréfamarkaði. Þar
muni verða horft til sem mestrar
dreifingar. Þá segir orðrétt: „Þegar
litið er á stærstu almenningshlutafé-
lög landsins, kemur í ljós að algeng-
ast er að stærstu hluthafar í hveiju
félagi eigi frá einum tíunda og upp
í einn þriðja hluta hlutafjárins. Það
sýnist í alla staði eðlilegt að í al-
menningshlutafélögum samvinnu-
manna sé stefnt að sem mestri dreif-
ingu hlutafjáreignar. Sennilegt er nú
talið að hér á landi verði sett í lög
ákvæði sem leggi miklar skyldur á
herðar stærstu eigendum í al-
menningshlutafélögum; er þá líkleg-
ast að miðað verði við 30% hlutdeild
eða nálægt því marki, hugsanlega
þriðjungseign. Slík ákvæði eru í lög-
um margra grannlanda okkar og þá
að jafnaði í þá veru að hinn stóri
eigandi er skyldur til að innleysa
hluti minnihlutaeigenda óski þeir eft-
ir því. Þó þetta sé ekki komið í lög
á Islandi er sjálfsagt að taka mið
af hugleiðingum um þ etta efni þeg-
ar mörkuð er framtíðarstefna.
Ný sjö manna stjórn var kjörin á
aðalfundinum og skipa hana Sigurð-
ur Markússon, formaður, Þorsteinn
Sveinsson, varaformaður, Þórir Páll
Guðjónsson, ritari, Þórhalla Snæ-
þórsdóttir, Stöðvarfirði, Jón E. Al-
freðsson, Hólmavík, Sigurður Krist-
jánsson, Selfossi og Jóhannes Sig-
valdason, Akureyri. I varastjórn voru
kjörin þau Gísli Jónatansson, Fá-
skrúðsfirði, Birna Bjarnadóttir,
Kópavogi og Egill Olgeirsson, Húsa-
vík.
Stofnun Málræktarsjóðs:
Fjárskortur stendur mörg-
um þörfum málræktar-
verkefnum fyrir þrifum
- segir Baldur Jónsson, stj ómarformaður
UM þessar mundir er verið að safna stofnfé í Málræktarsjóð og hefur
fyrirtækjum og sveitarfélögum verið sent bréf, þar sem farið er fram
á liðveislu þeirra við það verk. Baldur Jónsson, sljórnarformaður sjóðs-
ins og forstöðumaður íslenskrar málstöðvar, segir að sjóðurinn eigi
meðal annars að styrkja fjárhagslega nýyrða- og íðorðastarf í land-
inu, útgáfu handbóka og leiðbeiningarrita um málnotkun, íslensku-
kennslu erlendis og fleiri verkefni, sem stuðli að eflingu íslenskrar
tungu og varðveislu hennar. Baldur segir mikla þörf fyrir sjóð sem
þennan, enda standi fjárskortur mörgum þörfum málræktarverkefnum
fyrir þrifum og engir aðrir sjóðir hafi það hlutverk að styrkja þau.
Skipulagsskrá fyrir Málræktar-
sjóð var staðfest af dómsmálaráðu-
neytinu á útmánuðum 1991 en þá
hafði stofnun hans verið til umræðu
um nokkurra ára skeið. Baldur
Jónsson segir að verulegur skriður
hafí fyrst komist á undirbúninginn
vorið 1989 þegar þáverandi mennt-
amálaráðherra, Svavar Gestsson,
hafí falið íslenskri málnefnd að
kanna möguleika á stofnun sjóðs
til eflingar málrækt í landinu. Um
svipað leyti hafi komið fram að
Sænska akademían hefði hug á að
styrkja slíkan sjóð. Akademían hafi
komið í heimsókn til landsins í ág-
úst það ár og hafí þá afhent mál-
nefndinni 100 þúsund krónur
sænskar (tæplega 1 milljón ís-
lenskra króna) sem stofnframlag til
sjóðsins. í kjölfarið hafí svo Orða-
bók Háskólans lagt fram 100 þús-
und krónur og Menningarsjóður
Iðnaðarbankans 1 milljón króna.
Árið eftir hafí sjóðnum borist 100
þúsund króna styrkur frá íslenska
jámblendifélaginu og 1 milljón frá
menntamálaráðuneytinu og á árinu
1991 hafi ríkisframlag til hans ver-
ið 2,2 milljónir króna.
Áformað að safna 50
milljónum fyrir árslok
Baldur segir að samkvæmt skipu-
lagsskrá teljist framlög til sjóðsins
fyrir árslok 1992 stofnframlög og
stjórn sjóðsins vildi helst geta náð
saman allt að 50 milljónum króna
fyrir þann tíma. Gert sé ráð fyrir
því að ríkið leggi fram jafn háa
upphæð og þannig safnist. Þau fyr-
irtæki, samtök og stofnanir sem
gerist stofnaðilar muni eiga þess
kost að eignast fulltrúa í fulltrúa-
ráði Málræktarsjóðs og geti þannig
haft áhrif á stefnumörkun hans og
val stjómar.
Hann segir að stjóm Málræktar-
sjóðs hafí nú nýverið sent mörgum
fyrirtækjum og ýmsum aðilum vinn-
umarkaðarins bréf, þar sem þeim
sé boðin aðild að stofnun sjóðsins.
Jafnframt hafí forsvarsmönnum
ýmissa sveitarfélaga verið sent bréf,
þar sem óskað sé eftir aðild þeirra,
auk þess sem látin sé í ljós sú ósk,
að sveitarfélögin helgi þjóðhátíðar-
daginn 17. júní íslenskri málrækt
með einhveijum hætti. Einnig séu
í bréfinu tilmæli um að þau láti við
hátíðarhöld sín liggja frammi lista,
þar sem einstaklingar, fyrirtæki og
stofnanir geti skráð sig fyrir stofn-
framlögum í sjóðinn. Þess megi
geta, að þeir aðilar, sem hafí at-
vinnurekstur með höndum, geti
fengið skattaafslátt vegna framlaga
til hans.
Mikil þörf á að styrkja
nýyrða- og íðorðastarf
Að sögn Baldurs er hugmyndin
sú, að Málræktarsjóður geti styrkt
öll þau verkefni, sem miði að því
að styrkja íslenskt mál og treysta
málsamfélagið. „Meðal þeirra verk-
efna sem sjóðurinn á að styrkja er
nýyrða- og íðorðastarf. Hingað til
hefur sárlega vantað fé til að
styrkja orðanefndir á einstökum
sviðum, svo og útgáfu orðasafna.
Einnig má nefna útgáfu margs kon-
ar orðabóka, handbóka og leiðbein-
ingarrita um notkun málsins, auk
námskeiða- og ráðstefnuhalds, sem
ástæða getur verið tií að styrkja.
Mér dettur til dæmis í hug, að
ástæða gæti verið til að halda nám-
skeið í málnotkun fyrir fjölmiðlafólk
eða verðandi starfsmenn fjölmiðla,
en á því virðist vera þörf. Þá má
nefna,“ bætir Baldur við, „að í þjóð-
félaginu er sívaxandi þörf fyrir þýð-
ingar á ýmiss konar nytjatextum
og alþjóðlegum stöðlum. í því sam-
bandi gæti Málræktarsjóður komið
að gagni, til dæmis með því að
styðja við menntun þýðenda."
Hann segir að auk framan-
greindra verkefna megi nefna fjöl-
margt annað, sem Málræktarsjóður
geti gert til eflingar tungunnar. „Ég
nefni sem dæmi kynningu á ís-
lensku máli og menningu erlendis.
Núna er miklu fé varið til landkynn-
ingar en stór hluti hennar er því
miður yfirborðskennt glamur.
Kynning á máli þjóðarinnar og
menningu getur hins vegar rist
miklu dýpra.“
Baldur tekur fram, að hugmynd-
in sé auðvitað ekki sú, að Málrækt-
arsjóður standi undir öllum kostnaði
við þau verkefni, sem hann hafí
nefnt, en hins vegar sé ljóst að
hann geti víða orðið að liði með
framlögum. Einkum geti hann kom-
ið að notum, þegar fé vanti með
litlum fyrirvara til verkefna, sem
ekki sé fyrirfram ákveðið hver eigi
að kosta. Þar á meðal geti verið
kannanir eða hagnýtar rannsóknir,
sem Vísindasjóður eða aðrir sjóðir
telji sér ekki skylt að styrkja.
Málræktarstarf eins og
uppgræðsla lands
Baldur Jónsson segir að spytja
megi, hvaða gagn verði af Málrækt-
arsjóði og hvort hann muni verða
til þess að bæta málfar íslendinga.
„Ég lít svo á að málræktarstarf
geri gagn,“ segir hann. „Og Mál-
ræktarsjóður getur gert málrækt
gagn með svipuðum hætti og Land-
græðslusjóður eflir landgræðslu-
starf og Vísindasjóður styrkir vís-
Morgunblaðið/Bjami
Baldur Jónsson, stjórnarfor-
maður Málræktarsjóðs.
indin í landinu. Við höfum horft upp
á það á undanfömum árum, að
mörg þörf og hagnýt málræktar-
verkefni hafa verið í fjársvelti og
of mikil orka hefur farið í fjáröflun
hjá þeim sem að þeim vinna. ís-
lenska þjóðin á engan sjóð, sem
ætlað er að styrkja þessi verkefni
og vonir okkar standa til að stofnun
Málræktarsjóðs geti bætt úr þeim
skorti." v-n
Baldur segir að málrækt sé í
raun aðgerð til að gera tungumálið
öflugra sem tæki og til að bæta
málnotkun. „í þessu sambandi get-
um við notað samlíkingu. Ef við líkj-
um málinu við verkfæraskemmu,
þá má segja, að málrækt sé sú starf-
semi að fjölga áhöldunum, að eign-
ast sem flest og best tæki, og um
leið að læra hvernig á að nota þau.
Þá má benda á, af því að verkfæra-
skemmu bar á góma, að á þessari
öld hafa gríðarlega mörg ný verk-
færi komist i hendur íslendinga og
einn mikilsverðasti þáttur málrækt-
arstarfsins nú er að fínna íslensk
nöfn á þau.“
Hann leggur áherslu á að í nýyrð-
astarfinu verði að gæta þess a.ð
ijúfa ekki tengslin við liðna tíð. ís-
lendingar verði hér eftir sem hingað
til að skilja mál fortíðarinnar og
nútímamálið verði að efla með hlið-
sjón af því eldra. „Málið er þannig
eins og tré. Það getur hækkað og
gildnað en er áfram sama tréð,“
segir hann.
„Ég hef ekki orðið var við annað
en menn vilji varðveita íslenskt
mál, efla það og styrkja," segir
Baldur að lokum. „En það er ekki
nóg. Menn verða að sýna viljann í
verki og víða þarf að taka til hend-
inni.“
Islenskir iistamenn í Björgvin:
Hamrahlíðarkórinn
er eins og goshver
- sagði í umsögnum norskra blaða
ISLENSKUM listamönnum var gert hátt undir höfði á Listahátíðinni í
Björgvin, sem er nýlokið. Reykjavíkurkvartettinn hélt tvenna tónleika
þar og Hamrahlíðarkórinn söng í Björgvin og Nain, meðal annars und-
ir hátiðarguðsþjónustu í Dómkirkjunni í Björgvin, þar sem Biskup ís-
lands, herra Ólafur Skúlason, þjónaði fyrir altari. Vigdís Finnbogadótt-
ir, forseti Islands, var verndari hátíðarinnar.
Umsagnir norskra blaða um tón-
leika Hamrahlíðarkórsins voru mjög
lofsamlegar. Gagnrýnandi Bergensa-
visen sagði að söngur kórsins sýndi
að til væri sérstakur íslenskur tónn í
kórsöng og lýsti honum þannig: „Hann
er dálítið óslípaður, agaður en ekki
taminn. Það er sjóðandi kraftur undir
niðri og þegar hann gýs upp eins og
hver skilur maður hvers vegna þessi
kór hefur svo góðan orðstír... Það er
mjög skiljanlegt að stjórnandi kórsins,
Þorgerður Ingólfsdóttir,_ var kjörin
tónlistarmaður ársins á íslandi."
Aftenposten sagði í umsögn um
aðra tónleika kórsins, þar sem meðal
annars voru flutt verk eftir Þorkel
Sigurbjömsson, Atla Heimi Sveinsson,
Róbert A. Ottósson og Jón Leifs, að
kórfélagar væru verðugir sendiherrar
íslensks tónlistarlífs og hinn íslenski
tvísöngur kórsins væri heillandi.
Bergens Tidende sagði við það tæk-
ifæri að tilfínning stjómandans fyrir
nýjum straumum í tónlistinni og
stemningu augnabliksins hefði borið
ríkulegan ávöxt í dagskrá, sem hefði
verið án veikra punkta.
Á fjórða hundrað manns sóttu fyrri
tónleika Reykjavíkurkvartettsins hinn
23. maí og fögnuðu flytjendum lengi
og innilega. Á dagskrá voru meðal
annars verk eftir Þorkel Sigurbjöms-
son, Karólínu Eiríksdóttur og Jón
Ásgeirsson. Kvartettinn skipa Rut
Ingólfsdóttir, Zbigniev Dubik, Guð-
mundur Kristmundsson og Inga Rós
Ingólfsdóttir, en á fyrri tónleikunum
kom auk þess fram Selma Guðmunds-
dóttir, píanóleikari. Húsfyllir var á
síðari tónleikum kvartettsins, þar sem
fluttir voru strengjakvartettar eftir
Jón Leifs, Grieg og Beethoven, og
voru viðtökur áheyrenda góðar.
Listahátíðin í Björgvin er alþjóðleg
hátíð hinna ýmsu listgreina og hefur
verið haldin árlega siðan 1953.
Eru
þeir aö
fá 'ann
■?
Kuldi í Kjarránni
Það var lítið að gerast við opnun
Kjarrár á fimmtudaginn, leiðinda-
veður og mikill vatnskuldi og grugg
settu svip á tilraunir veiðimanna.
Kjarrá var aðeins fjögurra gráðu
heit og við liggur að betur sé heima
setið en af stað farið hjá veiðimönn-
um við slík skilyrði. Menn urðu þó
varir við lax í ánni og tveir náðust.
Vart er þó að vænta neinna sér-
stakra tíðinda fyrr en hlýna tekur í
veðri, en þá hlýnar árvatnið um leið
og laxinn fer á kreik. Reytingsveiði
er í Þverá og Norðurá, en það sama
gildir um þær og Kjarrá þó ástandið
sé skömminni skárra í þeim.
Reytingur í Laxá
Laxá á Ásum gefur lax og lax,
Árni Baldursson sagði í samtali við
Morgunblaðið, að hann hefði fengið
tvo laxa í Dulsunum í fyrradag og
þá hefðu verið komnir sjö laxar í
bókina. „Það eru þetta 6-8 fiskar í
Dulsunum eins og venjulega á þess-
um tínia og þar fengum við laxana
okkar. Þetta voru miklir boltar, sá
stærri 15 punda. Tveir laxar eru
skráðir í staði ofarlega í ánni, Krók-
hyl og Mánafossi. Veiðivörðurinn
sagði mér að a.m.k. annar laxanna
hefði verið hoplax," sagði Ámi.
Verðlaun í boði
Veiðimálastofnun hefur ákveðið
að veita verðlaun fyrir örmerkta laxa
sem veiðast í laxveiðiám á þessu
ári. Mikil brögð eru að því að veiði-
menn annaðhvort átti sig ekki á því
að þeir eru með merktan lax í hönd-
unum eða hirða ekki um að skila
merkjum til Veiðimálastofnunar og
með þessu móti vilja sérfræðingarnir
hvetja til meiri árverkni og skila hjá
veiðimönnum. Þeir benda einnig á í
þessu sambandi, að örmerktir laxar
séu auðþekkjanlegir á því að veið-
iugginn hefur verið klipptur af fisk-
inum. í marsmánuði næstkomandi
verður dregið úr útsendum skjölum
vegna örmerkja frá sumrinu og verð-
laun afhent. Fyrstu vei-ðlaun eru
þriggja daga veiði í góðri laxveiðiá.
Önnur og þriðju verðlaun eru eins
dags veiði í góðri laxveiðiá og fjórðu
til tíundu verðlaun eru vöruúttektir
úr veiðibúðum.
gg