Morgunblaðið - 28.06.1992, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. JÚNÍ 1992
HAFRANNSOKNASTOFNUN
eftir Guðna Einarsson/Myndir: Bjarni Eiríksson
H AFRANN SÓKN ASTOFNUN hefur verið mikið í
sviðsljósinu undanfarið og viðbúið að svo verði meðan
íslendingar byggja afkomu sína á sjávarfangi. A upp-
hafsárunum var Hafrannsóknastofnun í hlutverki
frumheijans og landnámsmannsins. Fiskifræðingar
fóru um hafið og fundu ný mið og meiri afla. Stofnun-
in naut óskertrar hylli sjómanna.
egar íslandsmið töldust fullnýtt og stjómvöld fóru
að hlutast til um stjórnun fiskveiða settist stofnun-
in í sæti örlagagyðjunnar sem segir fyrir um vel-
megun eða vesöld þjóðarbúsins. Skýrslur Hafrann-
sóknastofnunar um ástand fiskistofna eru harðlega gagn-
rýndar þegar þær boða samdrátt en hljóta samþykki og lof
þegar þær boða betri tíð og aukinn afla.
Hafrannsóknastofnunin er á meðal stærstu rannsókna-
stofnana hérlendis og veltir yflr 600 milljónum króna á þessu
ári. Fastir starfsmenn eru um 70 en fjöldi lausráðinna fer
eftir verkefnum. Alls eru unnin um 120 ársverk hjá stofnun-
inni. Höfuðstöðvar Hafrannsóknastofnunarinnar eru að
Skúlagötu 4 í Reykjavík og útibú eru í Ólafsvík, á ísafírði,
Akureyri, Vestmannaeyjum og á Höfn í Hornafirði. Utibúið
á Akureyri er rekið í samvinnu við Háskólann þar í bæ. Á
Stað við Grindavík rekur stofnunin seiðaeldisstöð. Hafrann-
sóknastofnun gerir út þtjú rannsóknaskip, „Bjarna Sæ-
mundsson", „Árna Friðriksson" og „Dröfn“, 34 menn eru í
áhöfnum skipanna og úthaldsdagar verða um 650 á þessu ári.
Starfsemi Hafrannsóknastofnunarinnar er skipt í tvö
meginsvið. Sjó- og vistfræðisvið fæst við rannsóknir á ástandi
sjávar, bæði hvað varðar hitastig, seltu og fleiri þætti, einn-
ig heyra rannsóknir á þörungum og átu undir þetta svið.
Nytjastofnasvið fjallar um þau sjávardýr sem nytjuð eru við
landið og er viðamesta deild stofnunarinnar. Áðrar deildir
eru reiknideild, raftæknideild, bókasafn, rekstrarsvið og veið-
arfæraverkstæði. Bókhald og fjárvarsla er á sameiginlegri
skrifstofu Rannsóknastofnana atvinnuveganna.
Morgunblaðið skyggndist á bak við ópersónulega ásjónu
Hafrannsóknastofnunar og tók nokkra sérfræðinga tali.
Okkur lék hugur á að vita í hveiju störf þeirra eru fólgin
og hvað þeim finnst um gagnrýnina sem dunið hefur á stofn-
uninni. Hvað segja sérfræðingarnir um þau miklu áhrif sem
tillögur þeirra hafa á afkomu þjóðarinnar? Ríkir einhugur
meðal starfsmanna um tillögurnar eða eru mótmælendur
kveðnir í kútinn? Er Hafrannsóknastofnun hætt að leita
nýrra leiða í nýtingu sjávarafla eða hillir ef til vill undir
nýja og arðvænlega möguleika í sjávarútvegi?
JAKOB JAKOBSSON FORSTJÓRI
Menn verða að horfast
í augu við veruleikann
GUNNAR STEFÁNSSON
TÖLFRÆDINGUR
Það er erfítt að
telja fiska í sjó
GUNNAR Stefánsson tölfræðingur er
verkefnisstjóri nefndar um fiskveiði-
stjórnun. Nefndin ráðleggur stjórnvöld-
um um hversu mikið megi veiða úr ein-
stökum fiskistofnum og er liklega sam-
nefnari Hafrannsóknastofnunar í hugum
margra. Gunnar var í forsvari þegar
nýjustu tillögur um skertar þorskveiðar
voru kynntar á dögunum.
„Auðvitað var ég búinn að hugsa um það
í marga mánuði hvemig kynningin kæmi'út
og vita að hveiju stefndi. Þótt tillögur Haf-
rannsóknastofnunar virðist alltaf koma jafn
mikið á óvart þá erum við búin að vinna í
þessu í marga mánuði. En það hefur ríkt góð
samstaða um að opinbera ekki niðurstöður
fyrr en endanleg útkoma er fengin, enda
fengjum við vart vinnufrið annars. Eg vil líka
taka það fram að ég hef aldrei orðið fyrir
pólitískri pressu varðandi niðurstöður okkar,
það er viðurkennt að héðan á að koma óháð
og fagleg ráðgjöf."
Gunnar hefur mikla reynslu af að beita
tölfræði á staðtölur sjávardjúpanna og hefur
iðkað fræðin bæði heima og erlendis. Hann
hefur tekið þátt í samvinnuverkefnum Alþjóða
hafrannsóknaráðsins og í vísindanefnd Al-
þjóða hvalveiðiráðsins. Gunnar var inntur eft-
ir því hvemig væri að verða fyrir gagnrýni
á borð við þá sem dunið hefur á stofnuninni
undanfarið.
„Ég hef ekkert á móti gagnrýni. Ef hún
er vel rökstudd getur hún ekki leitt til ann-
ars en góðs. Þeir sem eru gagnrýndir vanda
sig meira við vinnubrögðin og svo kemur allt-
af fyrir að menn detta niður á eitthvað sem
skiptir máli. En það er erfítt að sitja undir
skítkasti sem maður verður stundum fyrir.
Ef ég tek dæmi um áhugaverða gagnrýni
vil ég nefna hugmyndir Einars Júlíussonar
eðlisfræðings. Hann vill meina að hugsanlega
skipti eldri fiskurinn miklu meira máli við
hrygningnuna en áður var talið. Sú kenning
er raunverulega það eina sem stenst þegar
maður fer að rýna í gögn þeirra sem gagn-
rýnt hafa stofnunina undanfarið. Við leitum
eftir faglegri gagnrýni á okkar störf og förum
mikið utan á fundi til að fá umfjöllun fag-
manna um það sem við erum að gera.“
- Starfsmenn Hafrannsóknastofnunar fara
höndum um fjöregg þjóðarinnar. Hvernig líð-
ur tölfræðingnum sem veit að útkoma reikn-
ingsdæmisins skiptir sköpum fyrir þorra
fólks?
„Við viljum vera sæmilega vissir og maður
fer ansi oft yfir útreikningana áður en gerðar
eru tillögur um mikinn niðurskurð. Auðvitað
vitum við hvaða áhrif ti.llögurnar hafa, en ef
allar niðurstöður benda í sömu átt er ekki
um neitt annað að gera en að setja þær fram.
Þessi mál eru mikið rædd hér innan veggja.
í nefndinni sem gerir tillögur um fiskveiði-
stjórnun er reynt að fara vandlega í hvern
einasta stofn og ástand hans. Það er nú yfir-
leitt ekki rifist, en menn eru sendir aftur til
að reikna betur, ef nefndin er ósátt við úr-
vinnsluna.“
- Hvers konar starf er að vera tölfræðing-
ur hjá Hafrannsóknastofnun?
„Það liggur í hlutarins eðli að það er erfitt
að telja fiska í sjó og þess vegna er þetta
spennandi starf. Faglega séð er þetta afskap-
lega áhugavert viðfangsefni og það eru fáar
stofnanir á íslandi sem hafa jafn mörg
skenimtileg rannsóknaverkefni og Hafrann-
sóknastofnun. Hér eru menn að fást við al-
menna umhverfísþætti, hafstrauma, hrygn-
ingu, vöxt fiska og samspil fiskistofna. Verk-
efnin eru endalaus.“
JAKOB Jakobsson fiskifræðingur hefur
gegnt starfi forsljóra Hafrannsókna-
stofnunar frá árinu 1984. Sérsvið hans
innan fiskifræðinnar eru síldarrannsókn-
ir og er Jakob ótvírætt helsti sérfræðing-
ur okkar á því sviði.
Jakob segir þokkalega búið að Hafrann-
sóknastofnun miðað við aðrar rannsókna-
stofnanir á Islandi. Hlutur hennar hefur frek-
ar farið vaxandi en minnkandi. Samt hefur
mannfæð háð rekstrinum og oft verið erfið-
leikar með að reka rannsóknaskipin.
- Getur þú lýst því hvemig Hafrannsókna-
stofnun kemur inn í mótun fiskveiðistefnunn-
ar.
„Við emm eingöngu ráðgjafastofnun. Okk-
ar hlutverk er að gera úttekt á fiskistofnunum
og ástandi þeirra. Við komum með útreikn-
inga sem sýna áhrif mismunandi fiskveiði-
stjómar. Þá höfum við verið beðnir um að
leggja fram tiltekna leið að skynsamlegri
nýtingu fiskistofnanna, en ýmsar aðrar geta
verið færar eins og kemur fram í nýjustu
skýrslu okkar. Það er að sjálfsögðu sjávarút-
vegsráðherra sem ákveður í samráði við ríkis-
stjómina hvað gert er.“
- Hvað finnst þér um gagnrýnina sem hef:
ur beinst að Hafrannsókn og þá hugmynd
að það þurfi reynda fiskimenn við hlið fræð-
inganna til að meta ástand fiskistofnanna?
„Ég held að það sé vel athugandi að efla
samskipti Hafrannsóknastofnunar og sjó-
manna á einhvern hátt. Það hefur alltaf ver-
ið á stefnuskrá þótt það hafi tekist misjafn-
lega vel. Öll frekari samskipti við sjómanna-
stéttina eru af hinu góða. Gagnrýnin finnst
mér oft ósanngjöm. Eg bendi á þá staðreynd
að þegar úttekt okkar sýnir slæmt ástand er
henni ekki treyst. Enginn efast hins vegar
um mælingu sem gefur til kynna stóran stofn
og mikinn afla.
Meðan á þorskastríðinu stóð voru allir sam-
mála Svörtu skýrslunni frá 1975 en urðu
ósammála henni strax og útlendingamir voru
famir. Menn voru fegnir að nota okkar gögn
málstaðnum til framdráttar meðan hægt var
að lemja á Bretum með skýrslunni. I þeim
slag sem við stöndum nú í um ástand þorsk-
stofnsins eru sjómenn alls ekki allir sammála
í gagnrýni á Hafrannsóknastofnun. Kunnir
aflamenn hafa komið fram í fjölmiðlum og
stutt okkar málstað, menn sem telja sig finna
það að ástandið á miðunum sé mjög í sam-
ræmi við okkar niðurstöðu."
Hefur Hafrannsóknastofnun alltaf verið
jafn umdeild og nú?
„Nei, upp úr 1970 gjörbreyttist hlutverk
okkar. Fram að því höfðum við verið að kanna
fiskislóðir og líffræði fiska, leita að síld, finna
ný fiskimið og auka afla. Þá vorum við oft
mjög vinsælir meðal sjómanna. Þetta breytt-
ist þegar flestir fiskistofnar við landið voru
fullnýttir. Þá fórum við að gera úttektir á
ástandi stofnanna og tillögur um leyfilegan
hámarksafla. Eftir útfærsluna í 200 mílur
breyttist afstaðan til stofnunarinnar. Þá fóru
tillögur okkar að ganga nærri íslenskum sjó-
mönnum.
í skýrslunni sém við lögðum fram núna
er ástand fiskistofna yfirleitt gott, með einni
undantekningu. Það má auka veiði á ýsu,
ufsa, grálúðu, væntanlega loðnu til mikilla
muna og einnig síld. Eftir þessu var ekki
tekið. Enginn gagnrýnir úttekt okkar á stofn-
unum sem má veiða meira af, allir sammála
um að það hljóti að vera rétt.“
Jakob segir að Hafrannsóknastofnun hafi
ekki hætt leit að nýjum miðum og möguleik-
um í hafinu. Menn töldu sig hafa fundið
megnið af fískimiðum við landið þar sem
hefðbundir nytjafiskar héldu sig. Könnun á
djúpfískum hefur alltaf verið sinnt að ein-
hveiju marki. Mestu máli skipti að markaður
var ekki fyrir þessar fiskitegundir.
„Jakob Magnússon fann úthafskarfann