Morgunblaðið - 11.07.1992, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. JÚLÍ 1992
15
an í grein Hermanns, og sem allt
of lengi hefur einkennt umræðu á
íslandi.
Nú þegar ég slæ botninn í þessa
grein hlýði ég á viðtal við Eið
Guðnason, umhverfisráðherra, í út-
varpinu, þar sem hann lýsir yfir
þeirri brýnu þörf íslendinga, sem
líta verði á sem ríka þjóð samanbor-
ið við margar aðrar, að þjóðin sem
heild verði að stórauka framlög til
þessara mála og reka þar með af
sér slyðruorðið.
Greinilega fara hugmyndir póli-
tíska kommissarsins og ráðherrans
ekki saman.
ísland - umhverfi og þróun
Dagana áður en heimsráðstefna
Sameinuðu þjóðanna í Ríó hófst
kom út bók á vegum umhverfis-
ráðuneytisins er ber titilinn ísland
— umhverfi og þróun. í bók þess-
ari eru samanteknar ýmsar gagn-
legar upplýsingar um land og þjóð,
svo og þátttöku íslendinga í alþjóð-
legu samstarfi. Þegar fréttir bárust
af því að umhverfisráðherra hefði
undirritað, ásamt m.a. forseta Bras-
ilíu, samkomulag í Ríó um að sporna
gegn aukningu koltvíoxíðs, þannig
að árið 2000 verði ekki meira magni
hleypt út í andrúmsloftið en 1990,
minntist ég umræðu fyrir u.þ.b.
tveimur árum um þessi mál, í
tengslum við áhyggjur manna af
aukinni mengun vegna tilkomu nýs
álvers og nýundirritaðs samkomu-
lags þáverandi umhverfisráðherra,
á veðurfarsráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna í Genf 1990, þess efnis
að ísland skuldbatt sig til að draga
úr koltvíoxíðlosun út í andrúmsloft-
ið, þannig að árið 2000 verði ekki
hleypt út meira magni en 1990.
Eg bið að lokum umhverfísráðu-
neytið um að upplýsa almenning
um tvennt:
1. Hvers vegna er þessa samkomu-
lags, sem fulltrúi íslands undir-
ritaði á veðurfarsráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna í Genf 1990,
að engu getið í framanskráðri
nýútkominni bók?
2. Hver er munurinn á fyrrnefndu
samkomulagi og því sem núver-
andi umhverfisráðherra undirrit-
aði í Ríó fyrr í mánuðinum?
Höfundur er viðskiptafræðingur.
♦ ♦ ♦
Lögleiðing
mannrétt-
indasáttmála
í athugun
í FRAMHALDI af dómi Mann-
réttindadómstóls Evrópu 25. júní
sl. í máli Þorgeirs Þorgeirssonar
gegn íslandi hefur dómsmálaráð-
herra ákveðið að skipa nefnd er
geri tillögur til ráðuneytisins um
viðbrögð við dómnum.
í nefndinni eiga sæti Ragnhildur
Helgadóttir lögfræðingur, sem er
formaður, Björn Bjamason alþing-
ismaður, Eiríkur Tómasson hrl.,
Markús Sigurbjörnsson prófessor
og Ragnar Aðalsteinsson hrl.
Nefndinni er ætlað að kanna sér-
staklega hvort þörf sé á sérstakri
vernd opinberra starfsmanna eins
og gert er ráð fyrir í 108. gr. al-
mennra hegningarlaga. Jafnframt
kanni nefndin hvort ekki sé tíma-
bært að Mannréttindasáttmáli Evr-
ópu verði lögtekinn hér á landi á
svipaðan hátt og gert hefur verið í
Danmörku og Finnlandi og undirbúi
í því falli lagafrumvarp þar að lút-
andi.
Er reiknað með að nefndin geti
lokið störfum svo snemma að laga-
frumvarp mætti leggja fyrir Alþingi
næstkomandi haust ef til þess kem-
ur.
Alþingi getur sjálfu
sér um kennt
eftir Sigurlaugu
Bjarnadóttur
Það tókst ver til en skyldi, þegar
Kjaradómur tók loksins á sig rögg
og gerði tilraun til að koma ein-
hverri reiðu á launagreiðslur ís-
lenska ríkisins, þ.e. til þeirra
manna, sem starfssvið dómsins nær
til og skilgreindir eru sem æðstu
embættismenn ríkisins. Tími var til
kominn - og þó fyrr hefði verið.
En nú átti að hreinsa til, afnema
aukagreiðslur, ómælda yfirvinnu og
sporslurnar allar - og fella inn í
sjálf launin. Hætta öllu pukri, hafa
hlutina á hreinu. - Þetta er ljósi
punkturinn í málinu.
Síðan fór allt í bál og brand,
þegar ljóst var að úrskurður dóms-
ins fól í sér allt upp í 97% launa-
hækkun til þessa útvalda hóps
skömmu eftir að samið var, eftir
sjö mánaða samningaþóf, um 1,7%
launahækkun á hinum almenna
vinnumarkaði. Þjóðin brást ókvæða
við, undrandi, hneyksluð og reið og
ríkisstjómin vissi ekki sitt ijúkandi
ráð. Endurnýjaðri þjóðarsátt stefnt
í voða og stöðugleikanum sem held-
ur stórum hópi launafólks áfram
við sultarmörkin. Þar við bættist
niðurskurðurinn í þorskveiðum, ál-
ver í óvissu, samdráttur hér og sam-
dráttur þar, vaxandi atvinnuleysi,
þrengingar framundan - ef marka
má tóninn í forsætisráðherra og
samheijum hans innan ríkisstjórn-
ar. Sjá nú ekki allir, að blessuð þjóð-
in okkar verður að slá af kröfum
um hærri laun, sýna skilning á að-
stæðum og nokkra fórnfýsi í þágu
þjóðarhags.
Bætt upp vaneldið
Hvað sem líður skilningi og fórn-
fýsi launafólks þessa lands, ríkis-
starfsmanna sem annarra, þá er
það ljóst, að úrskurður Kjaradóms,
með mótatkvæði fulltrúa félags-
málaráðherra í dómnum, ber vott
um hróplegt skilningsleysi á þjóðfé-
lagsaðstæðum, skort á raunsæi og
réttlætiskennd í lágmarki. - Allt
þó byggt á lögum, en á afar veikum
siðferðilegum grunni og afar
óheppilegum tíma.
Það er alkunna, að aukagreiðsl-
urnar og sporslurnar voru fyrir
löngu komnar úr öllum böndum,
námu jafnvel í sumum tilvikum
hærri upphæð en sjálf grunnlaunin
og undirmenn komnir með hærri
laun en yfírboðarar þeirra.
Kjaradómur taldi greinilega, að
nú væri svigrúm til að bæta okkar
æðstu mönnum upp vaneldið fram
að þessu, svo skarðan hlut sem
þeir höfðu hlotið í kapphlaupinu um
sporslurnar. Til þess beitti dómur-
inn lögum frá 1986 um Kjaradóm,
sem áður, samkv. lögum frá 1962
og 1973 (um kjarasamninga opin-
berra starfsmanna) gegndi hlut-
verki gerðardóms í kjaradeilum en
var síðan (1986) gerður að einskon-
ar launaákvörðunarnefnd - um
launakjör tiltekins hóps æðstu
manna ríkisins. Listi yfir þann hóp
hefur birst í fjölmiðlum að undan-
förnu.
Rök alþingismanna?
Ljóst er, að afdrifaríkasta breyt-
ingin með setningu nýrra laga um
Kjaradóm (1986) var niðurfelling
ákvæðis um, að dómurinn skyldi
við úrlausn mála hafa hliðsjón af
„afkomuhorfum þjóðarbúsins“. Al-
þingi - löggjafinn sjálfur - getur
því sjálfu sér um kennt þessa uppá-
komu núna. Eða hver voru rök al-
þingismanna fyrir þeirri aðgerð á
því herrans ári 1986? Á að skilja
hana svo, að það sé aðeins hin
breiða fylking almennra launþega,
sem þarf að taka mið af hag þjóðar-
búsins og gæta hófs í kröfum sínum
en hina „æðstu menn“, m.a. þá sem
stýra þjóðarskútunni hveiju sinni,
varði ekkert um slíkt, þeir eigi að
vera stikkfríir?
Léleg verkstjórn
Og hvernig gat það gerst, að
aukagreiðslurnar og sporslurnar
hafa gengið svo langt fram úr öllu
hófi og velsæmi? Manni hefur skil-
ist, að ráðuneytin, þ.á m. fjármála-
ráðuneytið, séu bærilega mönnuð.
Ráðherra í broddi fylkingar með
aðstoðarráðherra sér við hlið, ráðu-
neytisstjóra, skrifstofustjóra, svo
og svo marga deildarstjóra, fulltrúa
og hvað þeir heita allir titlarnir auk
annars skrifstofuliðs. Er ekki skýr-
ingin einfaldlega sú, að verkstjórn,
eftirlit og aðhald hafi verið þarna
eitthvað laust í reipunum? Og
hvernig stendur á því, að nú, þegar
hin viðamikla réttarfarsbreyting;
aðskilnaður framkvæmdavalds og
dómsvalds í héraði, er gengin í gildi
(1. júlí sl.) þá skuli launamál lög-
fræðinga hjá höfuðembættum vera
í lausu lofti og starfsemi þeirra,
þegar þetta er skrifað, lömuð vegna
fjai*veru löglærðra fulltrúa, sem vita
ekkert um launalega stöðu sína eft-
ir breytinguna? Eru ekki ein þijú
ár síðan tekin var ákvörðun með
lögum um þennan aðskilnað? Hefði
ekki mátt ætla, að fjármálaráðu-
neytið fyrir sitt leyti hefði hugað
fyrr að launahliðinni í stað þess að
stefna öllu í klúður og þjark um
hluti, sem þegar hefðu átt að liggja
fyrir?
Stórlaxaleikur í þjóðfélaginu
En hverfum aðeins að öðrum
þætti málsins, þeim þætti, er varðar
ábyrgð starfsmanna ríkisins. Laun
„hinna útvöldu" skulu vera, samkv.
títtnefndum lögum um Kjaradóm
frá 1986, „í samræmi við laun í
þjóðfélaginu hjá þeim, sem sam-
bærilegir geta talist með tilliti til
starfa og ábyrgðar".
Haft er fyrir satt, að Kjaradómur
hafi í úrskurði sínum tekið mið af
launum nokkurra tiltekinna há-
tekjumanna í forsvari ýmissa hags-
munasamtaka.
Spyija má hvort orðið „sambæri-
legur“ i þessu tilliti sé ekki það
teygjanlegt og margslungið hugtak
og „ábyrgðin" það vandmetin, að
það hefði verið eðlilegra og heilla-
vænlegra fyrir Kjaradóm, hvað sem
loðnum lagabókstaf líður, að láta
heilbrigða skynsemi, raunsæi og
réttsýni ráða ferðinni, fremur en
að taka þátt í þeim stórlaxaleik úti
í þjóðfélaginu, sem búinn er að riðla
svo gersamlega öllum eðlilegum
launahlutföllum, að til háðungar er.
Skal í því sambandi bent á, að byij-
unarlaun hjúkrunarfræðings eru í
dag 70.767 kr. og hjá framhalds-
skólakennara 75.077 kr. á mánuði.
Þessar upphæðir eru að krónutölu
fyrir neðan meðalhækkun á launum
„hinna útvöldu" samkvæmt úr-
skurði Kjaradóms og ríflega tvöfalt
lægri enhækkun á launum forseta
Alþingis. Það fer ekkert á milli
mála eftir hvaða mælistiku íslenska
ríkið metur ábyrgð starfsmanna
sinna. Ekki hvað síst þegar í hlut
eiga launastéttir þar sem konur eru
í miklum meirihluta. Sé þarna mið-
að við Dagsbrúnarmanninn eða
Sóknarkonuna með kr. 50.000 í
mánaðarlaun, þá verður útkoman
af þessum samanburði auðvitað enn
fráleitari.
Virðing ekki keypt
fyrir peninga
Það er alveg rétt, að léleg launa-
kjör fæla hæfa menn frá mikilvæg-
um ábyrgðarstörfum, einkanlega
ef þau hrökkva hvergi til sómasam-
legrar framfærslu. Hitt felur líka í
sér hættu, ef peningavonin freistar
um of. Það því fremur, sem stöðu-
veitingar eiga það til að ráðast af
pólitísku bitlingamakki og klíku-
skap fremur en hæfni og verðleik-
um umsækjanda.
Og hafi Kjaradómur talið, að
vegið væri að virðingu hinna æðstu
manna með lélegum launum þeirra
mætti svara á móti, að virðing verð-
ur ekki keypt fyrir peninga. Mann-
kostir, svo sem hófsemi og heiðar-
leiki, trúmennska og metnaður til
að skila góðu verki vega þar þyngra
á metunum.
Við höfum löngum stært okkur
af að búa í stéttlausu þjóðfélagi.
Nú er hinsvegar greinilega verið
að rembast við að skapa hér yfír-
stétt peningamanna á meðan gjáin
á milli hæstu og lægstu launa fer
enn breikkandi. Efnahagskreppan,
sem talað er um í tíma og ótíma,
er látin kreppa fyrst að þeim, sem
aumastir eru, á sama tíma sem fé-
græðgin blómstrar í þjóðfélaginu.
Hinn almenni borgari vart óhultur
lengur fyrir óprúttnum ævintýra-
mönnum, sem stunda allra handa
fjármálabrask í skjóli gráðugrar
geninga- og markaðshyggju.
Osjaldan bitnar slík iðja á saklaus-
um einstaklingum og seilist jafnvel
í almannafé.
Beðið eftir næsta leik
Og nú bíða menn eftir næsta leik
Kjaradóms undir bráðabirgðalögum
ríkisstjórnar, sem hefur áður þver-
tekið fyrir að gripið yrði til þeirrar
aðgerðar. Þar er nú að finna ákvæð-
ið, nokkuð ítarlegra en í fyrri lög-
um, um hliðsjón af afkomuhorfum
Sigurlaug Bjarnadóttir
„Við höfum löngum
stært okkur af að búa í
stéttlausu þjóðfélagi.
Nú er hinsvegar greini-
lega verið að rembast
við að skapa hér yfir-
stétt peningamanna á
meðan gjáin á milli
hæstu og lægstu launa
fer enn breikkandi.
Efnahagskreppan, sem
talað er um í tíma og
ótíma, er látin kreppa
fyrst að þeim, sem aum-
astir eru, á sama tíma
sem fégræðgin blómstr-
ar í þjóðfélaginu.“
þjóðarbúsins, sem fellt hafði verið
niður.
Meiri mannsbragur hefði verið á
því að ríkisstjórnin hefði gengið hér
hreint til verks, tekið rækilegar af
skarið með atbeina Alþingis -
strax. Altént er það nokkur rauna-
bót fyrir okkur æðstu menn að fá
þó dágóð laun í einn mánuð.
En líklega gæti íslenska þjóðin,
eftir allt írafárið út af þessari furðu-
legu uppákomu tekið undir hin
gamalfrægu orð Viktoríu heitinnar
Englandsdrottningar á sínum tíma:
„Oss fínnst þetta ekkert fyndið!"
Höfundur er
menntaskólakennari.
Trílllllllll

Vandaður og fallegur sundfatnaður á börn og full-
orðna í miklu úrvali. Einnig töskur, töfflur, sund-
hettur og gleraugu. Verð við allra hæfi.
Fæst í helstu sportvöruverslunum og deildum.
GÆÐI og GLÆSILEIKI frá TR'UMPH SPORT.
E1N1NGABREF2
KAUPPING HF
[Jiggilt verðbréfajyrirtœki
Kringlunni 5, sími 689080
í eigu fíúnaðarbanka íslantis og sparisjóðanna
BILASYNINGIDAG KL. 10-14
Komiö og skoöiö 1992 árgeröirnar af MAZDA !
SKÚLAGÖTU 59, REYKJAVÍK S.61 95 50