Morgunblaðið - 15.11.1992, Blaðsíða 4

ERLENT
4 FRÉTTIR/YFIRUT
INNLENT
9 milljarða
tilfærsla
gjalda
í atvinnumálanefnd aðila
vinnumarkaðarins og stjómvalda
eru uppi hugmyndir um að færa
níu milljarða króna gjöld af fyrir-
tækjum og yfír á launþega, neyt-
endur, bfleigendur og sparifjár-
eigendur, meðal annars með
hækkun útsvars, virðisauka-
skatts og bifreiða- og benzín-
gjalds og með því að taka upp
hátekjuskatt og skatt á vexti. A
móti verði aðstöðugjöld felld nið-
ur, ásamt tryggingagjaldi og
hafnagjaldi. Hlutar verkalýðs-
hreyfíngarinnar hafa mótmælt
þessum áformum, en Davíð
Oddsson forsætisráðherra segir
að þetta sé eina leiðin, ef ekki
aigi að fara gömlu gengisfell-
ingaleiðina aftur.
Halim A1 dæmt forræði
Sophia Hansen tapaði í und-
irrétti í Tyrklandi forræðismál-
inu, sem hún höfðaði á hendur
fyrrverandi manni sínum Halim
A1 vegna forræðis dætra þeirra
tveggja. Sophia hyggst áfrýja til
hæstaréttar, en Halim A1 er hyllt-
ur sem hetja af strangtrúar-
mönnum í Tyrklandi.
Tekinn með 10 kíló af hassi
íslendingur var handtekinn
með lO'/a kíló af hassi á landa-
mærum Marokkó og Spánar.
Hann á yfir höfði sér allt að fímm
ára fangelsi.
ERLENT
Nýjar vonir
um að
GATT-
samningur
takist
BJARTSÝNI ríkir að nýju um
að GATT-samningar séu á
næsta leiti þar sem búist er við
að viðræður milli Bandaríkjanna
og Evrópubandalagsins (EB)
um nýjan samning verði teknar
upp aftur í næstu viku. Af hálfu
EB var Ray McSharry, sem fer
með landbúnaðarmál í fram-
kvæmdastjórninni, aftur falin
samningsforysta fyrir banda-
lagið. Hann hafði beðist undan
henni þegar viðræðumar við
Bandaríkin fóru út um þúfur
fyrir tæpum tveimur vikum.
Helmut Kohl Þýskalandskansl-
ari og John Major forsætisráð-
herra Bretlands áttu með sér
fund í Oxford á Englandi á mið-
vikudag og kváðust að honum
loknum vera vissir um að nýr
GATT-samningur væri á næstu
grösum.
Vopnahlé út í sandinn?
Vopnahlé gekk í garð í Bosn-
íu á fimmtudagskvöld. Tæpum
sólarhring síðar virtist sem það
væri einungis haldið í höfuð-
borginni Sarajevo. Annars stað-
ar í landinu kom til harðra bar-
daga, einkum í norðurhéruðum
þess.
Konum leyft að taka
prestvígslu
KIRKJURÁÐ ensku biskupa-
kirkjunnar samþykkti á mið-
vikudag að heimila konum að
taka prestvígslu. Ákvörðunin
markar tímamót hjá kirkjunni
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. NÓVEMBER 1992
Landsbankinn yfírtekur
eignir Sambandsins
Landsbankinn hefur yfirtekið
stærstan hluta eigna Sambands
íslenzkra samvinnufélaga. Kaup-
verð það sem Landsbankinn
greiðir Sambandinu og gengur
upp í skuldir þess við bankann,
er um milljarði undir nafnverði.
Sverrir Hermannsson banka-
stjóri segir að með þessu hafí
bankinn náð andvirði þess sem
hann þarf til að standa skil á í
uppgjöri við bankann og erlenda
banka. Samvinnulífeyrissjóður-
inn hefur tekið þijár hæðir Sam-
bandshússins á Kirkjusandi upp
í skuldir SÍS.
Spasski og Fischer til
íslands?
Skáksamband íslands ætlar
að bjóða stórmeisturunum Fisc-
her og Spasskí til íslands og
rætt er um að þeir tefli nokkrar
skákir.
Þrengd skilyrði um
jarðakaup
í frumvarpi til breytinga á
jarðalögum, sem lagt er fram
vegna EES-samningsins, eru
þrengd skilyrði, sem kaupendur
bújarða verða að uppfylla. Meðal
annars verða þeir að hafa allt
að fimm ára fasta búsetu á jörð-
inni eða búa í nágrenni hennar
til að mega nýta hana.
og er talin sú mikilvægasta sem
hún hefur tekið frá því hún
klofnaði frá kaþólsku kirkjunni
fyrir um 450 árum. Páfagarður
brást illa við ákvörðuninni og
sagði hana „nýja og alvarlega
hindrun fyrir sáttum við ka-
þólsku kirkjuna".
Bretar lækka vexti og auka
opinberar framkvæmdir
BRESKA stjómin kynnti á
fímmtudag aðgerðir til að
hleypa lífi í breskan efnahag.
Forvextir voru lækkaðir úr 8%
í 7% og hafa ekki verið lægri í
15 ár. Framlög til opinberra
framkvæmda voru aukin. Þá
voru hömlur settar á launa-
hækkanir opinberra starfs-
manna en laun þeirra munu
ekki hækka um meira en 1,5%
á næsta ári. Þau munu því ekki
haida í við verðbólgu sem er um
3,6%.
Clinton varar við trú á
kraftaverk
BILL Clinton verðandi forseti
Bandaríkjanna hélt sinn fyrsta
blaðamannafund eftir forseta-
kosningamar í fyrradag. Hann
sagði efnahagsvanda þjóðarinn-
ar verða for-
gangs við-
fangsefni sitt
en vandinn
væri langvinn-
ur. Menn sem
hefðu kosið
hann gætu ekki
búist við
kraftaverkum.
ítrekaði hann kosningaloforð
um að lækka skatta miðstéttar-
fólks og lagði áherslu á jafn-
vægi milli aðgerða nú til að
fl'ölga störfum hratt og síðari
leiða til að draga úr fjárlagahal-
lanum. Þá hét hann því að velja
fjölbreytt ráðherralið í ríkis-
stjóm sína sem endurspeglaði
litauðgi bandarísks samféíags.
Maastricht-samningurinn
Horfur á að sjömflria-
skrefið endi í foraði
Evrópubandalagið er í tilvistarkreppu þessa dagana. Ekki
vegna þess að dregið hafí úr tilverurétti bandalagsins þannig að
hlutverki þess sé lokið eða það orðið óþarft, heldur vegna þess
að forráðamenn bandalagsins virðast hafa rasað um ráð fram.
Frá stofnun bandalagsins fram
undir ákvörðunina um sameigin-
legan innri markað þess þótti
mörgum sem það hefði sofíð þijá-
tíu ára Þymirósarsvefni. Þessir
hinir sömu með Jacques Delors,
forseta framkvæmdastjórnarinn-
ar, í fararbroddi gengu út frá því
að eftir gildistöku innri markaðar-
ins, 1. janúar 1993, yrði samstarf-
ið aftur stungið svefnþomi og
leggðist í annan, guð má vita
hvað langan, dvala. Þess vegna
bmgðu menn á það ráð að ákveða
næsta sjömílna skref áður en innri
markaðurinn kæmist í fram-
kvæmd. Niðurstaðan var síðan
samþykkt í Maastricht í desember
á síðasta ári og skyldi staðfestast
og í lög leidd í aðildarríkjunum
fyrir lok þessa árs. Samningurinn
í Maastricht átti
að marka tíma-
mót, hann er
gerður af aðild-
arríkjunum án
afskipta fram-
kvæmdastjóm-
arinnar, enda var honum í og með
ætlað að efla lýðræðislega ábyrgð
innan bandalagsins og draga úr
áhrifum og völdum Evrópuskrif-
fínna í Brussel. Allt bendir nú til
þess að sjömílna skrefíð í
Maastricht endi í foraði. Margir
trúa því að Bretar og Danir séu
í sameiningu að stika þá leið.
Danir hafa töglin
og hagldirnar
Maastricht-samningurinn felur
annars vegar í sér bréytingar á
stofnsáttmála EB og hins vegar
ný ákvæði um víðtækt samstarf
á sviði efnahags- og utanríkis-
mála. í Rómarsáttmálanum er
skýrt tekið fram að öll aðildarrík-
in verði að samþykkja breytingar
á honum til þess að þær nái fram
að ganga. Það er þess vegna ljóst
að Maastricht-samningurinn var
felldur 2. júní síðastliðinn í þjóðar-
atkvæðagreiðslu í Danmörku.
Þetta er öllum ljóst þó svo fáir
vilji horfast í augu við það og enn
færri tala um það.
Hvað gera Danir þá?
Staða Dana gagnvart öðrum
aðildarríkjum EB hefur batnað
að mun, annars vegar vegna mik-
illar andstöðu í Bretlandi við Ma-
astricht-samninginn og hins vegar
vegna hins nauma meirihluta
Frakka sem studdi hann í þjóðar-
atkvæðagreiðslu. Ljóst þykir að
mikil tortryggni ríkir í Þýskalandi
gagnvart samningnum en hvorki
þar né í öðrum aðildarríkjum
verða kjósendur spurðir um af-
stöðu sína á sama hátt og í Frakk-
landi og Danmörku.
í lok síðasta mánaðar birtu
Danir hugmyndir sínar til lausnar
Maastricht-kreppunni. í þeim er
lögð áhersla á að Danir hafi hafn-
að hugmyndum um Bandaríki
Evrópu en ekki aðild að EB eða
evrópskri samvinnu. Sett eru fram
þijú yfírmarkmið sem keppa beri
að í tengslum við málamiðlunina.
í fyrsta lagi verði að gera EB
lýðræðislegra þannig að ákvarð-
anir verði gegnsærri og samráð
við fólk og þing verði meira. Sér-
stök áhersla er lögð á aukin áhrif
danska þingsins og dánskra kjós-
enda í heild.
í öðru lagi vilja Danir að sam-
starf EB-ríkjanna verði opnað
þannig að aðildarríki Fríverslun-
arbandalags Evrópu (EFTA) og
ríkin í Mið- og Austur-Evrópu eigi
greiðan aðgang að því.
í þriðja lagi verði að tryggja
samfellt upplýsingastreymi um
EB í Danmörku með virkri þátt-
töku fólks og samtaka þess.
Danir skipta frekari hugmynd-
um sínum í tvennt, annars vegar
eru atriði sem taka ber mið af í
mögulegri málamiðlun og þeir
telja að varði sameiginlega hags-
muni allra aðildarríkja EB og hins
vegar eru atriði sem varða að
mestu danska hagsmuni.
Sameiginleg hagsmunamál
Danir telja aukið og virkara
lýðræði I stofnunum og starfi EB
mikilvægasta hagsmunamál al-
mennings í aðildarríkjunum. Þeir
telja að því megi t.d. ná með at-
kvæðagreiðslu
fyrir opnum
tjöldum í ráð-
herraráðinu og
auknu sam-
starfí þjóð-
þinga aðildar-
ríkjanna við stofnanir EB. Þeir
leggja til að ekkert mál verði tek-
ið til ítarlegrar umræðu án þess
að öll skjöl sem málið varða séu
til reiðu á tungum allra aðildar-
ríkjanna.
Danir vilja og efla Evrópuþing-
ið til nánara eftirlits með öðrum
stofnunum EB og jafnframt draga
úr setningu reglugerða á vegum
bandalagsins. Þess í stað vilja
Danir leggja áherslu á ramma-
samþykktir og fyrirmæli um
markmið sem aðildarríkin geti
orðað í eigin löggjöf eftir hentug-
leikum. Danir telja sömuleiðis
nauðsynlegt að skýrar reglur
verði settar um valdsvið stofnana
EB og áhersla verði lögð á að
ákvarðanir verði teknar á lægsta
mögulega stigi (svokölluð heima-
stjómarregla). Bent er á að um-
hverfismál séu dæmigerð EB-mál.
« Danir telja mikilvægt að öll
aðildarríkin sameinist um aðgerð-
ir til að skapa ný atvinnutækifæri
og minnka atvinnuleysi. Þeir
leggja hins vegar áherslu á að
Danir sjálfír vilji ákveða félags-
legar áherslur sínar, aðgerðir ft.il
jöfnunar lífskjara s.s. framfærslu-
styrki.
Sérstakar áherslur Dana
Danir vilja að tekinn sé af allur
vafí um að Danmörk sé fullvalda,
sjálfstætt ríki sem hafi sjálfviljugt
gengið til samstarfs við önnur ríki
innan EB 'á tilteknum sviðum og
þannig að hluta lagt fullveldi sitt
við þeirra. Danir munu ekki taka
þátt í varnar- eða öryggisstefnu
sem felur í sér aðild að Vestur-
Evrópusambandinu né sameigin-
legum vörnum yfirleitt. Danir
hafna sameiginlegum gjaldmiðli,
sem er eitt af meginmarkmiðum
Maastricht-samningsins.
Danir munu ekki axla neina
ábyrgð vegna evrópsks þegnréttar
en þeir eru tilbúnir til að tryggja
kosningarétt og kjörgengi þeirra
sem taka sér búsetu í Danmörku
til jafns við danska ríkisborgara.
Danir neita að afsala sér fullveldi
í lögreglu- og dómsmálum en lýsa
sig reiðubúna til áframhaldandi
samstarfs á sömu nótum og hing-
að til. Danir krefjast þess að hvers
konar samkomulag sem við þá
verður gert í tengslum við Ma-
astricht-samninginn verði laga-
lega bindandi fyrir öll aðildarríki
EB og hafí sama gildistíma og
samningurinn sjálfur.
BAKSVID
eftir Kristófer M. Kristinsson
Viðbrögð innan EB
Fyrstu viðbrögð talsmanna
annarra aðildarríkja EB við hug-
myndum Dana voru mjög neikvæð
og hafa lítið breyst síðan. Uffe
Ellemann-Jensen, utanríkisráð-
herra Danmerkur, hóf í síðustu
viku hringferð um höfuðborgir
aðildarríkjanna til að útskýra
sjónarmið Dana. Hann sagði við
blaðamenn í Brussel á mánudag,
eftir að hafa heimsótt fímm höf-
uðborgir, að undirtektir hefðu í
öllum tilfellum verið jákvæðari
þegar hann fór en þegar hann
kom. Enn sem komið er hefur
enginn starfsbræðra hans lýst
yfir stuðningi við tillögur Dana,
þvert á móti hafa þeir sagt þær
óaðgengilegar.
Danir vita hins vegar jafn vel
og þeir að ef ekki finnst viðun-
andi málamiðlun er Maastricht
úr sögunni a.m.k. sem samningur
innan EB. Það auðveldar ekki
samninga við Dani að niðurstöður
þeirra koma til með að hafa um-
talsverð áhrif á afstöðu þeirra
ríkja sem sótt hafa um aðild að
EB. Það er talið nokkuð ljóst,
þrátt fyrir yfirlýsingar ríkisstjórn-
anna í Helsinki og Stokkhólmi um
að Maastricht valdi engum meltin-
gatruflunum þar á bæjum, að
kjósendur á Norðurlöndunum
muni hafna aðild að bandalagi
sem hafi reynt að fótum troða
sjálfstæði Dana.
Ákvörðun Majors
illskiljanleg
Afstaða Dana þykir flestum
skiljanleg, hvaða augum sem þeir
líta niðurstöður þjóðaratkvæða-
greiðslunnar. Hins vegar virðist
enginn kunna að skýra atburða-
rásina á Bretlandi. John Major
forsætisráðherra ákvað að fresta
staðfestingu Maastricht-samn-
ingsins fram á næsta vor. En á
aukaleiðtogafundi EB í Birming-
ham í síðásta mánuði hafði hann
fullvissað menn um að breska
þingið myndi afgreiða meginhluta
samkomulagsins fyrir árslok. Mit-
terrand forseti Frakklands telur
Dani hafa tekið Breta í gíslingu
og er fyrir sitt leyti tilbúinn til
að gefa Major nokkurra vikna
frest í upphafí næsta árs til að
staðfesta samninginn. Douglas
Hurd, utanríkisráðherra Bret-
lands, sagði í Brussel á mánudag,-
aðspurður um ástæður þeirrar
ákvörðunar að fresta afgreiðslu
fram í maí, að ekki væru öll kurl
komin til grafar en málin skýrð-
ust þegar þar að kæmi. Hins veg-
ar er ekki vitað hvort Bretar
hyggist bíða fram yfir þjóðarat-
kvæðagreiðslu í Danmörku eða
hvort þeir ætla taka málið fyrir í
maí hvað svo sem Danir gera. Þó
virðist mega fullyrða að Bretar
séu ekki tilbúnir til að bíða til
haustsins eftir Dönum.
Almennt er litið svo á að með
ákvörðun sinni hafi Major tryggt
Ðönum bæði tóglin og hagldirnar.
Allar líkur séu á því að breska
þingið muni greiða atkvæði á
sömu nótum og Danir, felli Danir
þá felli Bretar og öfugt. Að sama
skapi er ljóst að Danir verða ekki
beittir sama þrýstingi vegna
samningsins bíði Bretar með af-
greiðsluna og ef Bretar taka af-
stöðu strax í byijun næsta árs.
Danir væru þá einir á báti og
hótunin um að láta þá sigla sinn
sjó væri raunverulegri en ella.
Fátt bendir til þess að gömlu rót-
grónu aðildarríkin, þ.e. stofnríki
bandalagsins, myndu syrgja það
lengi þó svo umsækjendum um
aðild fækkaði umtalsvert í kjölfar
slíkra aðgerða.