Morgunblaðið - 15.11.1992, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. NÓVEMBER 1992
25
KAUPMANNAHAFNARBRÉF
Hagnýtar ábendingar
um danskan framburð
ÞEGAR maður tekur upp sambýli
vð nýtt og framandi tungumál,
líður ekki á löngu áður en athygl-
in beinist að einstökum algengum
orðum og orðatiltækjum. Útlend-
ingurinn tekur eftir að sum orð
eru nánast stöðugt í loftinu. Og
svo fer hann að velta þessum orð-
um fyrir sér. Þegar danskan er
annars vegar verður Islending-
urinn líka að freista þess að tengja
orðin, sem hann heyrir, við það
mál sem hann hefur líklega ein-
göngu lært af bókum. Það veldur
vissum byrjunarerfiðleikum í
dönsku, því munurinn á framburði
og stafsetningu er töluverður og
í munni sumra landsmanna ærið
mikill.
Ég hef heyrt ýmsa íslendinga,
sem eru kunnugir Dönum segja
frá því að fljótlega eftir að þeir
kynntust þeim, hafí þeir tekið eft-
ir undarlegri orðagusu, sem
hljómaði einhvem veginn eins og
„vaba!“, yfirleitt í nokkuð hvöss-
um og spyijandi tón. Eftir nokk-
urn tíma rann upp fyrir þeim að
þetta var sú setning, sem sam-
kvæmt stafsetningarvenjum er
skrifuð „Hvad behager?" og sem
íslendingamir höfðu lært í skóla
að væri borin fram sem „Hvad
beha’?“ og þýðir „Hvað segirðu?“,
í þeim tilfellum þegar íslendingur
myndi segja „Ha?“. (Margir út-
lendingar hafa reyndar á orði
hvað þeir hafi orðið undrandi þeg-
ar þeir heyrðu íslendinga hvá í
sífellu með þessu undarlega bau-
landi „ha“-i. Sennilega nokkuð til
í að við notum ha-ið mikið, því
mér finnst að minnsta kosti
óþægilegt að talá útlensku og
geta ekki ha-að.)
Nú orðið heyrist „vaba“ sára-
sjaldan, ég man varla nokkurn
tímann eftir að hafa heyrt það
notað. í nýjustu útgáfunni af
Nudansk ordbog er þessi setning
heldur ekki gefin upp sem dæmi
undir sögninni „at behage“. Setn-
inguna er hins vegar að finna í
Dansk-íslenskri orðabók eftir
Freystein Gunnarsson í útgáfunni
frá 1973. Því dreg ég þá ályktun
að a.m.k. meðal Dana, sem fædd-
ir eru á eða eftir stríðsárin, sé
þessi setning lítið notuð. Og
hvernig þeir hvá? Þeir segja ein-
faldlega „hvad siger du?“, sem í
mæltu máli hljómar „hva si’r du?“
En það er hins vegar annað
orðatiltæki, sem flýtur stöðugt úr
munni ungra Dana, eða fólks upp
að fertugu eða svo. Það er setn-
ing, sem hljómar „ikkoss?“, lyftist
upp í endann í spumartón og er
venjulega hnýtt aftan við aðra
hveija setningu, í munni þeirra,
sem nota hana á annað borð.
Samkvæmt stafsetningarreglum
skrifast hún „ikke ogsá“ og þýðir
eiginlega „ekki satt?“
Þessi stöðuga leitun eftir sam-
þykki viðmælanda er áberandi
einkenni í máli . margra ungra
Dana. Ekki síst er hún algeng,
þegar landsmenn- tala við börn.
Þess vegna klingir hún stöðugt á
•leikskólum, barnaskólum og tóm-
stundaheimilum. Þó setningin feli
í sér spurningu, er samt ekki beint
ætlast til að sá, sem talað er við,
svari henni, heídur er hún nokk-
urs konar árétting þess, sem
spyijandinn hefur þeg'ar sagt. En
áréttingin er harla máttlaus, þeg-
ar hún er notuð eins og viðlag. í
sjónvarpsfréttunum um daginn
var rætt við tvær ungar stúlkur,
sem syngja dægurlög. Þær komu
fram í viðeigandi skrúða og „ik-
koss“-uðu sig í öðru hveiju orði.
Viðmælandinn gerði enga tilraun
til að taka undir, enda ekki til
þess ætlast. Spurningin er engin
spurning.
Það er alltof freistandi að túlka
þessa leitun á samþykki, jafnvel
þó hún sé merkingarlaus, sem
sýnileg merki um þá viðleitni
Dana að vera alltaf sammála. Á
ytra borðinu virðast Danir hafa
ánægju af að ræða málin, en und-
ir niðri liggur oftast viðleitni til
að ná á endanum einhveiju, sem
líkist samkomulagi. Kannski þess
vegna sem þeim virðist ganga svo
vel að vera stjórnað af minnihluta-
stjórnum. Þeir vilja hvort sem er
alltaf helst vera sammála ...
Orðið „dav“ eða „davs“ er al-
gengasta kveðjan hér, borin fram
sem „dá“ eða „dás“. Þetta er
stytting úr „god dag“. Ég verð
að segja eins og er að mér finnst
þetta ferlega ljótt orð og kýs held-
ur að segja „god dag“ eða „morg-
en“, þó það hljómi heldur gamal-
dags í munni þess, sem er undir
sextugu. En reyndar nota Danir
margir „hæ“, rétt eins og ná-
grannar þeirra Svíar, sem segja
„hæsa“. Flestir nota reyndar
„hæ“ eingöngu sem kveðju, en
ungt fólk notar „hæ“-ið bæði þeg-
ar það heilsast og kveður.
Éramburður dönskunnar breyt-
ist ört þessi árin. Sérhljóðamir,
sem eru skrifaðir a, e, i, o, u, æ,
á og 0 og eiga sér hver sitt hljóð,
eru í munni sumra Dana aðeins
orðnir fjórir, nefnilega a, e, i og
o og þá hvorki hreinir né skýrir,
heldur eins og opnir og undnir,
nema i. Dönskukennari á Fjóni
sagði mér um daginn að hún hefði
rekist á orð í stfl nemanda síns,
án þess að geta áttað sig á hvaða
orð þetta ætti að vera. Nemandinn
skrifaði „hova“. Við nánari eftir-
grennslan kom í ljós að hann átti
við orð, sem á dönsku er skrifað
„hovedvej“, „aðalbraut" og sem
nemandinn bar fram og skrifaði
sem „hova“. Gott dæmi um hvern-
ig orðin eru eins og að skreppa
saman.
Samhljóðar í lok orða eða milli
sérhljóða beijast fyrir lífi sínu í
munni Dana um þessar mudnir. R
og g hafa þurrkast út í munni
margra. Orð eins og „lærer“,
„kennari" og „læge“, læknir, er
orðið eitt og sama orðið og hljóm-
ar nokkurn veginn sem „kee“,
aftur með þessum opnu hljóðum.
Um leið verður stafsetningin afar
erfiður lærdómur. Ágætur Dani
sagði mér að hann hefði fengið
bréf frá lítilli frænku sinni, sem
byijaði „Kage Jorgen" ...
Úm daginn heyrði ég gamla,
danska leikritsupptöku í útvarp-
inu, með látnum úrvalsleikurum
eins og Clöru Pontoppidan og
Paul Reumert. Þvílík unum að
heyra þá dönsku, sem flaut þeim
úr munni! Errin sátu fallega og
skýrt í hálsinum, en voru ekki
dottin niður í maga, ge-in liðuðust
mjúklega inni á milli sérhljóð-
anna. Óll hljóðin svo skýrlega
kveðin, allir sérhljóðarnir með
sínu hljóði.
En jafnvel um miðja öldina
hefur slíkur framburður aðeins
verið í munni fárra. Vitaskuld
töluðu ekki allir eins og Pon-
toppidan og Reumert, sem voru
fræg fyrir fallegt mál, auk þess
að þykja afburða leikarar. í munni
fullorðinna Dana, sem láta sig
mál sitt einhveiju varða, má enn
heyra mál, sem minnir á dönsku
þessara frægu leikara. Ég tala
stöku sinnum við roskna Dani úr
þessum hópi og eftir því sem ég
hef dönsku lengur í eyrunum,
kann ég betur að meta þetta fal-
lega mál, sem sumir landsmenn
tala.
Því miður er slíkt mál hátíða-
brigði. Daglega málið er oftast
hin mesti grautur. Og fáir virðast
hafa átakanlegar áhyggjur af
grautnum. Danir eru sáralítið
uppteknir af móðurmálinu. Líkt
og íslendingar eiga sér kvæði um
„Astkæra ylhýra málið", þá eiga
Danir sér einnig kvæði frá síðustu
öld um sitt mál, þar sem því er
líkt við unga jómfrú. Þar segir í
lokin að þó mennirnir eldist og
deyi, sé hún síung og falleg. Ég
er ekki viss um að skáldinu þætti
líkingin við hæfí, ef hann mætti
heyra dönskuna í munni landa
sinna nú til dags.
Sigrún
Davíðsdóttir
Styrkir líkn-
arstarf með
sölujóiakorta
Eins og undanfarin ár selja verslan-
ir Hans Petersen hf. jólakort sem
ætluð eru til að setja ljósmyndir í.
Mjög er vandað til jólakortanna og
eru margar gerðir í boði. í ár verða
öll jólakortin til styrktar Gigtarfé-
lagi íslands en um síðustu jól fór
styrkurinn til Hjartavemdar. Af
hveiju seldu jólakorti í verslunum
Hans Petersen um þessi jól renna
5 kr. til Gigtarfélagsins. Á mynd-
inni eru Hildur Petersen, fram-
kvæmdastjóri Hans Petersen hf.,
og Hjördís Kröyer og Magnús Karl
Pétursson frá Hjartavernd er af-
hending styrksins frá í fyrra fór
fram.

V
N
Engjateigur
Til leigu eða sölu
Til leigu til lengri eða skemmri tíma, eða til sölu, salur
sem er á einum besta stað á jarðhæð í Listahúsinu við
Engjateig í Reykjavík. Salurinn er 121 fm, bjartur og
fallegur, og tilvalinn fyrir sölumarkað eða ýmiskonar
verslunarrekstur.
Einnig eru til sölu í þessu glæsilega húsi tvær verslun-
ar- eða vinnustofur 50 og 56 fm á jarðhæð. .
FJÁRFESTING
FASTEIGNASALA"
Borgartúni 31,105 Rvk., s. 624250
Lögfr.: Pótur Þór Slgurösson hdl.
(tr

íbúðir fyrir aldraða
Suður-Mjódd
Ennþá eru til nokkrar íbúðir í Árskógum 6-8 í
Mjódd. Um er að ræða 2ja, 3ja og 4ra herb.
íbúðir. Afhending íbúðanna í nr. 6 verður í mars
1993 og nr. 8 í september 1993.
Ailar upplýsingar gefur Svanur Friðgeirsson á
skrifstofu Félags eldri borgara, Borgartúni 31,
á virkum dögum kl. 9-12 og 13-16.
rFÉLAG
____ELDKI
lF-E’Bl BORGARA
Söluskrifstofa,
Borgartúni 31, sfmi 621477.

Álfheimar 72
3 nýjar íbúðir,
fullbúnar til afhendingar:
2ja herb. 65 fm 3ja herb. 80 fm
3ja herb. 90 fm 1 herb. í kj. 35 fm
Til sýnis kl. 14-16 næstu daga.
Söluaðili: Birgir Halldórsson, sími 38859.
/" '
Draumaaðstaða

Til sölu nýr, glæsilegur, fullbúinn sumarbústaður við
Meðalfellsvatn. Bústaðurinn er stofa, 3 svefnherb., eld-
húskrókur og gott bað. Bátaskýli, þar er líka gott gufu-
bað. Staðsetning er frábær á vatnsbakkanum.
Fallegur staður, ca hálftímaakstur frá Reykjavík.
Sá2-12QQ____________
Upplýsingar líka
í símum
657818 og 985-20010.

GARÐUR
Skipholti 5

&