Morgunblaðið - 29.11.1992, Page 9

s »

sæti málsvarar þeirra sem njóta
þjónustunnar og hinna sem veita
hana, einnig fulltrúar fyrirtækja,
launafólks og ríkisstjómar. Heil-
brigðisráðið á að semja áætlun fyrir
hvert ár um fjárframlög og taka þá
mið af því sem það telur forsvaran-
legan stuðning við hvern einasta
þjóðfélagsþegn, svo sem læknishjálp
utan spítala, vist á sjúkrastofnun,
nauðsynleg lyf, aðstoð við geðsjúka
og mikilvægar forvarnir eins og eft-
irlit með barnshafandi konum og
ungbörnum. Enginn maður í þessu
landi á að þurfa að standa uppi
slyppur og snauður vegna langdval-
ar á sjúkrastofnun og engin fjöl-
skylda ætti að þurfa að velja milli
hjúkrunarvistar afa eða ömmu og
menntunar bamanna á heimilinu.
Ég geri mér grein fyrir að leiðin
til bættrar heilsugæslu er ekki auð-
farin. En ég er staðráðinn í að halda
til streitu þeirri fyrirætlan sem hér
hefur verið lýst. Ef ég næ kjöri ætla
ég mér að leita samstarfs við alla
sem til þarf svo að þetta mál verði
lagt fyrir þingið áður en liðnir verða
100 dagar af stjómartíð minni. Ég
hlakka til þeirrar stundar þegar mér
auðnast að staðfesta slík lög með
undirskrift minni og býð ykkur að
taka með mér þátt í að styðja gott
málefni.
UWmVEHriSMÁL/í/^^rw/^ á ab
bæta hagjarbarbúaf
Afkoman
NÚ ÞEGAR framleiðsla kjarnorkuvopna hefur dregist saman og
ógn kjarnorkustyrjaldar virðist ekki yfirvofandi, er offjölgun mann-
kyns eitt erfiðasta vandamálið sem blasir við jarðarbúum, að sögn
færustu vísindamanna sem leitast við að skilgreina staðreyndir í
víðasta samhengi. Samkvæmt nýjustu tölfræðilegu rannsóknum
mun mannkyni fjölga um 92 miljónir árlega næstu árin. Jörðin
getur ekki séð slíkum fjölda farborða. Ábyrgir aðilar verða að
koma núlifandi kynslóðum í skilning um þá staðreynd. Þetta kem-
ur fram í nýútkomnu riti á vegum hinna merku náttúruverndarsam-
taka Worldwatch Institute en með útgáfu þess er ætlunin að gera
árlega grein fyrir framvindunni á öllum sviðum umhverfismála
með vísindalegri úttekt, svo auðveldara verði að sjá hvert stefni í
raun — til hins betra eða verra.
Fram til þessa hafa náttúru-
verndarsamtök lagt aðal-
áherslu á að skýra frá nöturlegum
staðreyndum að því er þessi mál
varðar vegna rangra aðferða og
tillitsleysis gagn-
vart náttúruauð-
lindunum á fyrri
árum. Nú finnst
mörgum tíma-
bært og gagn-
legra að horfa
frekar til fram-
tíðar en fortíðar
og að upplýs-
ingar fáist um hvert stefni. Það
sem gerst hefur verður hvort eð
er ekki aftur tekið. Hins vegar
munu mikilvægar ákvarðanir
stjómvalda og framkvæmdaaðila
nú haf a afgerandi áhrif til framtíð-
ar.
í þessu riti eru skráðar skýrslur
um þróun umhverfisþátta sem
munu hafa örlagarík áhrif á fram-
tíð mannkyns. Þar er að sjálfsögðu
fyrst og fremst fjallað um hinar
takmörkuðu auðlindir jarðar og
hvort tekið sé tillit til þeirrar stað-
reyndar þegar þjóðhagsfræðingar
geri sínar áætlanir fram í tímann.
Menn telja að hvorki skorti mennt-
un eða mannvit til að þróa nýjar
aðferðir og nýja tækni þar sem
þetta grundvallaratriði — tak-
mörkun náttúruauðlinda — sé að
fullu virt.
Eins og áður sagði telja höfund-
ar þessa rits offjölgun mannkyns
eitt höfuðvandamálið sem við er
að glíma. Framleiðsla matvæla
hefur mjög dregist saman undan-
farin ár á heimsvísu. Það kemur
í ljós í einföldum magntölum. Þeg-
ar hins vegar er líka tekið tillit til
hinnar gífurlegu mannfjölgunar
sem væntanlega verður, og hver
skammturinn verður þá á mann,
er útlitið enn uggvænlegra, því
samdráttur fæðuöflunar nemur
7% síðustu .7 árin.
Fiskafli úr sjó náði hámarki á
heimsvísu árið 1989 — varð þá
100 milljón tonn. Það er hámark
þess sem hafið getur gefið af sér.
Síðan hefur aflinn staðið í stað
en gert er ráð fyrir að þessi tala
muni lækka. Samkvæmt tölum um
fólksfjölgun hlýtur neysla fiskaf-
urða „pro persona“ að dragast
saman fram að aldamótum og
fram yfir þau.
Komframleiðsla á jörðinni, sem
er lang-umfangsmesta fæðuöflun-
in í landbúnaði náði hámarki árið
1980 og mun ekki aukast síðasta
áratug aldarinnar. Óhjákvæman-
lega verður minna til skiptanna
vegna vaxandi fólksfjölda. Við það
má bæta að komið hefur í ljós að
uppskeran eykst ekki lengur við
aukna áburðargjöf. Akurlönd
munu ekki aukast að flatarmáli.
Áveitulönd jukust um 3% á ári frá
1952-1970 en síðan hefur aukn-
ingin verið 1% á ári. Umfang akur-
lenda mun því í raun minnka í
hlutfalli við fólksfjölgunina. Þar
við bætist að vatnsskortur mun
aukast að mun til aldamóta.
Á hernaðarsviðinu hefur
orðið jákvæð þróun
vegna samdráttar í
framleiðslu iq'am-
orkuvopna. Það
eru fyrstu já-
kvæðu teikn á
lofti síðan
kjarnorku-
sprengjunni
var beitt í
fyrsta sinn
fyrir 50 áram.
Eyðing eld-
flaugna með
kjarnaoddum
nemur 19% en þessi
eyðing er ekki vanda-
laust verk þótt hún
dragi úr hættunni á gereyð-
ingarstriði. Af þessum sam-
drætti leiðir minni íjárframlög til
hemaðar. Framlög til hernaðar
jukust árlega á árunum 1960-
1989 en hafa síðan dregist saman
um 6% (samkv. tölum frá 1990
nemur sá samdráttur 60 milljörð-
um dala). Þessi tala gæti átt eftir
að hækka og gefur augaleið að
þá verður hægt að veita fjármagni
sem því nemur til þarfari hluta.
Bættur hagur jarðarbúa er
mjög háður því að bamsfæðingum
fækki. Til þess að svo megi verða
duga ekki orðin tóm. Til þess að
árangur náist verður að auka al-
menna menntun, útrýma ólæsi og
bæta kjör kvenna. Að þessu er að
vísu unnið en ekki nógu markvisst
og ekki í nægulega miklum mæli.
Öll rök hníga að því að skil-
greina þurfi öryggi um lífsafkomu
á ný og raða aftur í forgangsverk-
efni með tilliti til breyttra tíma.
Brýnustu verkefnin eru að hemja
fólksfjölgunina, stemma stigu við
umhverfisspjöllum og ofnýtingu
náttúraauðlinda og eyða fátækt
sem þjakar allt of stóran hluta
mannkyns. Allt þetta verður að
gera áður en eyðingaröflin hafa
náð algerri yfirhönd.
Hugarher-
bergi fordó-
manna — Ný-
lendu-innimynd
eftir V. Adami.
Speki:
Brytjum
límmiðavél
hugans í spað
og fögnum
nýrri reynslu
með fijálsum
huga.
um vítahring fordómanna að ræða.
Náin persónuleg kynni á jafnrétt-
isgranni er besta leiðin til að eyða
fordómum okkar. Reynslan kennir
að þegar tveir menn eða hópar vinna
að sameiginlegu markmiði sigrast
þeir á fordómum sínum gagnvart
hvor öðram. Vandamálið snýst einn-
ig um að venja hugann af for-dómum
sínum. Hvert okkar tilheyrir mörg-
um hópum, bæði af fúsum og fijáls-
um vilja og af náttúrunnar hendi.
Einstaklingur getur verið Islending-
ur, hvítur, sjálfstæðismaður, kyn-
hverfur, iðnaðarmaður og karlmað-
ur, en í rauninni er hann fyrst og
fremst manneskja og það er höfuð-
atriðið. Einhveijar konur hafa til-
hneigingu til að segja: „Allir karl-
menn eru svona, hegða sér og hugsa
svona.“ Og sumir karlmenn hafa til-
hneigingu til að segja: „Allar konur
era svona, hegða sér og hugsa
svona.“ En þetta era fordómar og
flokkunarárátta hugans til að þykj-
ast skilja hegðun tiltekins einstakl-
ings eitthvað betur.
Það er aldrei réttlátt að dæma
manneskju eftir því hvaða hópum
hún tilheyrir. Hvers á hún að gjalda?
Hugsanlega getur það haft forspár-
gildi um mögulega hegðun að vita
hvaða hópi einstaklingur heyrir und-
ir, en það þarf alls ekki að gera
það. Maður verður að kynnast mann-
eskjunni sjálfri áður en maður getur
fellt sanngjaman dóm um hana.
Fordómar eru ástæða kynjamis-
réttis. Besta leiðin til að vinna gegn
því er að venja sig af því að dæma
menn eftir því hvort þeir era karl-
menn eða konur. Hver maður er ein-
stakur. Hann hefur ekkert fyrirfram
ákveðið hlutverk í heiminum, tilvera
hans er röklaus tilviljun og hann
þarf að finna sér vettvang og skapa
sér tækifæri. Hann er fijáls og engu
bundinn nema sjálfum sér og jörð-
inni. Fordómar gagnvart honum
vegna kynferðis, litarháttar, búsetu
eða stjórnmálaskoðana hindra hann
á ósanngjarnan hátt. Setjum okkur
það markmið að vinna gegri flokkun-
aráráttu hugans og venjum okkar á
að fella aldrei dóma nema eftir per-
sónuleg kynni á jafnréttisgrunni.