Morgunblaðið - 10.01.1993, Síða 15

seeímMGUNBLÁDIDí SUNNUDÁGUKTOÍ^ÁNUÁR' 1993
Það þarf að fylgjast mjög náið með
þeim sjúklingum sem eru í slíkri
meðferð. Einhverra hluta vegna fór
það eftirlit úr skorðum og olli það
skaða. Kerfinu var breytt þannig að
alltaf væri beint samband við hlutað-
eigandi lækna og eftir það tók fyrir
slík mistök. Fæðingarslys komu upp
eftir 1986. Við athugun okkar kom
í ljós að það sem oft var að, var að
menn kunnu ekki nægilega vel á
nýja tækni, t.d. að túlka ómskoðan-
ir, fylgjast með fæðingunni með sí-
rita og túlka niðurstöður hans. Þess
má geta að íslendingar voru fyrstir
þjóða til að taka upp kerfisbundna
ómskoðun. Við boðuðum til fundar
með ljósmæðrum, yfirlæknum og
fæðingarlæknum. Það varð til þess
að kvennadeild Landspítalans og
sjúkrahússins á Akureyri og kven-
sjúkdómalæknar komu af stað stór-
um námskeiðum í Reykjavík og á
Akureyri til þess að fara yfir þessi
atriði rækilega og m.a. kenna með-
ferð þessara tækja. Þetta hafði mjög
góð áhrif. Það berast ekki eins mörg
mál vegna slíkra mistaka núna.
Þegar við fáum kærur um alvarleg
mál sem þessi er það siður embættis-
ins að kalla til tvo sérfræðinga og
fá álit þeirra. Stundum köllum við
til erlenda sérfræðinga til þess að fá
sem hlutlausasta málsmeðferð. Þeir
segja þá gjaman: „Það væri nær að
við leituðum til ykkar, vegna þess
að á íslandi er minnsti ungbama-
dauði í heimi.“ Eg held því að örygg-
is sé hér mjög vel gætt. Hins vegar
vekja mál sem þessi miklu meiri at-
hygli í fámennu landi eins og hér.
Ef burðarmálsdauði er skoðaður
fyrir ísland í heild þá er ekki hærri
burðarmálsdauði í ijarlægum hémð-
um en hér í Reykjavík. Á þessu hef-
ur verið gerð athugun og þar stuðst
við lögheimili móður. Læknar úti á
landi senda þær sængurkonur sem
taldar em í hættu á sérgreinasjúkra-
hús. Fyrrgreind niðurstaða segir
okkur að þeir kunni að velja. Þeir
senda á sjúkrahús þær konur sem
era í áhættuhópi.
Að feigðarósi
Mest er hætta á mistökum í lækn-
isaðgerðum þar sem hlutimir gerast
hratt. T.d. á skyndivöktum, slysa-
deildum og og fæðingardeildum. Það
hefur verið athugað hvort langar
vaktir lækna væru áhættusamar á
þessu sviði. Okkar niðurstaða var að
svo gæti verið. Þess vegna vom sett-
„Málarekstur i þess-
um málum er að
nokkru leyti ffrá-
brugóinn málarekstri
i mörgum nágranna-
rikjum. Fleiri mál ffara
til dómstóla þar, en
hér veróa offt sættir
milli tveggja lögffræó-
inga. Greiddar haffa
verió allt aó 10 millj-
ónir króna i slikum til-
ffellum, en i öórum til-
ffellum lægri upphæó-
ir. Bætur eru mun
hærri hér á landi en á
öórum Noróurlönd-
um,"
„Ég vil ná ekki nota
oróió maf ia, en ég heff
greinilega oróió var
vió þaó i málum sem
ég heff ffarió meó, aó
þaó er ákveóin sam-
heldni milli lækn-
anna. Þeir viróast
sumir stundum leggja
sig ffram um aó leggja
eitthvaó til sem ffegr-
ar hlut „kollega"
þeirra.
ar reglur um að læknar gætu farið
heim eftir eina vakt. En því miður
verður það oft svo þegar mikið er
að gera að erfítt reynist að halda
þessar reglur. Læknunum sjálfum
getur líka verið hætta búin vegna
slíkra vakta. Staðreynd er að vinnuá-
lag er gífurlegt á mörgum deildum.
Samkvæmt nýrri athugun embættis-
ins virðist sem vinnustreita hafí auk-
ist mikið og sé langt umfram það
sem gerist í öðrum atvinnustéttum.
Ég man eftir að á mínum fyrstu
ámm hér komu til mín tveir læknar
sem sögðu að ef þeir ekki fengju
aðstoð þá myndi heilsa þeirra bíða
vemlegt tjón. Ég reyndi að fá ein-
hveija til þess að leysa þá af en tókst
það ekki. Báðir þessir læknar fengu
hjartaáfall nokkru seinna. Tilvik sem
þessi skapa hættu bæði fyrir lækninn
og sjúklinga hans.
Það er langt síðan ég fór að tala
um það við lækna að nauðsynlegt
væri fyrir þá að kaupa sér trygging-
ar. Læknar eru tryggðir innan sjúk-
rastofnana en menn gleyma því að
eigandi sjúkrahússins getur átt kröf-
ur á lækninn ef um gáleysi er að
ræða. Læknar sem starfa sjálfstætt
fljóta sofandi að feigðarósi ef þeir
em ekki tryggðir.“
Meiri möguleikar, meiri
áhætta
„Félagið hefur ekki hvatt lækna
opinberlega til að kaupa sér ábyrgð-
artryggingar, en vissulega hefur það
málefni komið á dagskrá," sagði
Sverrir Bergmann, formaður Lækna-
félags Islands, í samtali við blaða-
mann Morgunblaðsins. „Ef ég lít
aftur í tímann vom skoðanir á því
efni talsvert skiptar. Hópur lækna,
einkum þeir eldri, var á móti trygg-
ingum á þeirri forsendu að það myndi
bjóða heim málsóknum. Áðrir vom
á því að læknar ættu að tryggja sig.
Mín skoðun er sú að læknar eigi að
tryggja sig í einkarekstri. Ég tel
ekki að þeir verði kæmlausari fyrir
vikið, en læknar em enn menn og
þeim geta orðið á mistök. Og vita-
skuld eiga stofnanir að tryggja sitt
fólk.“
Páll Þórðarson, framkvæmdastjóri
Læknafélags íslands, gaf þær upp-
lýsingar að þó nokkuð væri um að
læknar keyptu sér ábyrgðartrygg-
ingar. Að sögn Sverris Bergmanns
var á námsárum hans í Bretlandi
talið óhugsandi að hefja störf þar í
landi nema að vera tryggður fyrir
mistökum í starfi. Sem formaður
Læknafélags íslands situr Sverrir í
Læknaráði og til þess kasta kemur
stundum í mistakamálum sem snerta
lækna. „Ég hef aðeins verið í Lækn-
aráði í eitt og hálft ár og það hafa
ekki komið mörg mál af þessu tagi
á þeim tíma. Það lágu fyrir mál þeg-
ar ég kom en ný mál em fá, innan
við fimm að tölu. Þetta em aðallega
mál sem snerta slys og meðferð eft-
ir þau og svo mál í sambandi við
fæðingar. Landlæknir hefur haldið
fundi með aðilum sem á slíkum deild-
um starfa til þess að reyna með
fræðslu að fyrirbyggja mistök í starfí
eins og tök em á.“
Flest mál sem tengjast mistökum
lækna em þannig vaxin að það eru
stofnanir sem þeir starfa hjá sem eru
krafðar um bætur. Að sögn Páls
Þórðarsonar gera þessar stofnanir
yfirleitt ekki endurkröfu á hendur
læknum sem sýnt þykir að orðið
hafí á mistök í starfí. Eitt dæmi er
þó til um slíkt og eru nokkur ár síð-
an það var. Þá var um að ræða mis-
tök heilsugæslulæknis úti á landi,
sem ekki var talinn hafa sýnt næga
aðgát í fyrirmælum til hjúkmnar-
fræðings vegna sjúklings, þegar
hann fór af staðnum.
„í sambandi við tryggingar lækna
hef ég fyrst og fremst í huga að
þeir tryggi sig í einkarekstri," sagði
Sverrir. „Þannig gætu þeir bætt fjár-
hagslegan skaða sjúklings. Ef sjúkl-
ingur álítur að hann hafi orðið fyrir
skaða vegna meðferðar snýr hann
sér fyrst til landlæknis eða til þess
læknis sem hlut átti að máli. Til
þess að sjúklingar geti sannað að
þeir hafí hlotið skaða af læknismeð-
ferð er stundum leitað álits Lækna-
ráðs. Það líður oft talsvert langur
tími þar til hægt er að meta endan-
lega hvert heilsutjón sjúklingurinn
hefur beðið."
Hjá Tryggingastofnun ríkisins er
til „sjóður byggður á svonefndum
Karvelslögum". Sá „sjóður“ á að
bæta sjúklingum heilsutjón sem verð-
ur ekki fyrir gáleysi lækna eða ann-
arra heilbrigðisstarfsmanna heldur
fyrir óheppni. Svq sem þeirra sem
verða fyrir sýkingum eða öðmm
aukaverkunum sem hlotist geta t.d.
af aðgerðum. Eftir allar aðgerðir em
möguleikar á áð fólk fái stíflu í blá-
æð á fæti. Eðli blóðsins breytist,
blóðtappar geta myndast sem rekið
getur upp í lungu og orðið banamein
sjúklingsins. Gegn þessu er reynt að
vinna með öllum tiltækum ráðum en
menn geta beðið varaniegt heilsutjón
af slíku. Læknar gera sjúklingum
oftast grein fyrir hugsanlegum af-
leiðingum aðgerðarinnar, en sjaldn-
ast á fólk margra kosta völ, yfirleitt
er aðgerðin nauðsynleg. Fómarlömb
óheppilegra aukaverkana geta sem
sagt sótt um bætur úr þessum „sjóði“
hjá Tryggingastofnun, en til þess
verður fólk að geta sýnt fram á í
það minnsta tíu prósent örorku eftir
skaðann. Auðvitað koma upp tilvik
sem em á mörkum mistaka og
óheppni. T.d. hafa komið upp mál
þar sem í ljós kemur að aðgerðir séu
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Morgunblaðift/Rímar Mr
Gnínuidur Svavarsson «i liBibjörg liðmsðittir mei Xarl litla sin slu.
Meðal málanna 25 þar sem
ekki var talið að mistök
hefðu átt sér stað vom
níu svokölluð slysatryggingamál.Það
tók landlæknisembættið 6 ár að
koma á slysatryggingu sjúklinga
vegna mótstöðu lögfræðinga og
stjórnmálamanna. Fyrrv. heilbrigðis-
málaráðherra kom þessu á. Lögfræð-
ingar töldu að bótaskylda yrði að
liggja fyrir í öllum málum. Þau em
þannig vaxin að ekki er hægt að sjá
að neitt hafí verið gert rangt, en
eigi að síður hefur sjúklingurinn ver-
ið svo óheppinn að bíða skaða af
læknismeðferðinni. Fær t.d. sýkingu
eftir aðgerð. Sýkingar verða í 3 til
4 prósentum tilvika eftir aðgerð. Við
því er ekki mikið hægt að gera.
Stundum getur þetta verið mjög al-
varlegt. Þetta er oftast af tveimur
orsökum, annaðhvort hefur sjúkling-
ur fengið mikið af sýklalyfjum áður
og hefur myndað mótstöðu gegn
sýklalyfjum og svo hitt að einhver
veiklun er í ónæmiskerfí viðkom-
andi. í slíkum tilvikum er ekki hægt
að kenna gáleysi lækna um.
í níutíu meiri háttar málum frá
1985, öðmm en þeim sem að ofan
greinir, kemur fram einhvers konar
gáleysi í um 70 tilfella, í fímm tilvika
leikur vafí á hvort um gáleysi sé að
ræða. Óhappatilvik eru 15, þau fara
til slysatryggingasjóðs."
Um „læknamafíuna“
Ólafur segir talsvert hafa verið
deilt um hvort heilbrigðisyfírvöld eigi
að taka á þessum málum. „Menn
tala jafnvel um „læknamafíu" í því
sambandi. Framangreindar niður-
stöður af málarekstri sýna að allt tal
um læknamafíu er illur hugarburður.
í Bandaríkjunum er þessu þann veg
farið að þessi mál em í höndum lög-
fræðinga og dómstóla. Þar em rekin
hundraðfalt fleiri slík mál en í Norð-
ur-Evrópu þar sem á þessum málum
er tekið svipað og hér á landi. Hvers
vegna skyldi það vera svo? Er það
vegna þess að læknar í Bandaríkjun-
um em svo lélegir? Það er ekki lík-
legt, þessi mál koma ekki síður fyrir
á bestu stöðum. Er þá mannréttinda
svo miklu betur gætt í Bandaríkjun-
um en í Norður-Evrópu? Ég held
ekki, réttur borgarans til heilbrigðis-
þjónustu er mun betur tryggður á
síðamefnda svæðinu. Hvað skyldi
það þá vera sem skýrir þessi mörgu
mál? Ég held að aðalástæðan sé sú
að þessi mál fara beint til lögfræð-
inga sem hafa að meginsjónarmiði
að reyna að sanna sekt manna og
refsa þeim. Hér aftur á móti fara
þessi mál til heilbrigðistyfírvalda sem
hafa rétt til þess að fara rækilega í
saumana á þeim og, það sem skiptir
mestu máli, hafa peninga og mögu-
leika á að koma á úrbótum eins og
reynslan sýnir.
Oftast nær verða mistök þegar
upp koma óvænt atvik sem erfitt er
að bregðast við. T.d. bilun í innri
skipulagningu, úreltar reglur o.fl.
Mikið af okkar vinnu fer í að fínna
út hvað af þessu er hreinlega „inn-
byggt í kerfið" og lagfæra það. Sem
dæmi getum við nefnt blóðþynningu.
stundir sem þá vom eftir þar til fæðing átti
sér stað. Belgir vom ekki sprengdir og þess
vegna ekki notaður innri síriti, en þá er raf-
skaut sett á höfuð barnsins. Tvær ljósmæður
vom viðstaddar fæðinguna. Þegar útvíkkun
var lokið klukkan 20.50 kallaði sjúkraliði
tvisvar á aðstoðarlækni með plptæki en hann
svaraði ekki og bað hún símavaktina að ná
til hans. Almenn fyrirmæli eru I gildi um að
læknar séu kvaddir til fyrir síðustu stig fæð-
ingar. Þegar hér var komið sögu vom fóstur-
h(jóð orðin hægari en höfðu verið góð fyrst.
Klukkan 21.20 er skráð í skýrslum sjúkra-
hússins að Karl litli liafí fæðst lífvana f fram-
höfuðstöðu. Hann vó 4.110 grömm og var
55 cm langur. Mikið grænt legvatn kom með
baminu og gusaðist það yfir andlit þess og
fyllti vit þess. Ljósmóðir saug upp úr koki
og nösum drengsins og gaf honum súrefni.
Þegar aðstoðarlækni bar að um þremur mín-
útum eftir fæðingu, lét hann kalla I bama-
lækni og hóf þegar að soga legvatn út vitum
bamsins sem andaði ekki neitt. Hjartsláttur
þess var óreglulegur. Læknirinn beitti hjarta-
hnoði og gaf áfram súrefni og náðist hjart-
sláttur bamsins fljótt upp í 100 siög á mín-
útu. Klukkan 21.30 kom bamalæknir og þá
fyrst hófust þær lífgunartilraunir sem þurfti,
en það var að sjúga legvatn úr barkakýli og
barka og gefa síðan öndunaraðstoð með
barkarennu.
Fram kom í greinargerð sem rituð var um
fæðinguna að beiðni landlæknis: „Ritið er
ekki afbrigðilegt við fyrstu sýn en þó em í
því þættir eins og að hluta lágur gmnnbreyti-
leiki og ein sein dýfa, sem hefðu átt að leiða
tii frekari síritunar, annaðhvort ytri eða innri
síritunar, stöðugt eða síðar I fæðingunni."
Það var ekki fyrr en eftir fæðinguna sem
ijósmæðurnar gerðu sér grein fyrir að ekki
var allt með felldu, en þegar það var ljóst
var læknir ekki til staðar. Astand Kalla í dag
er afleiðing þess að eftirliti frá gangsetningu
fæðingar og þar til hann fæddist var ábóta-
vant.
Karl litli er alvarlega mál- og hreyfifatlað-
ur. Hann er hins vegar talinn hafa fulla
greind. Hann getur því aðeins gengið að
haldið sé utan um axlimar á honum og hon-
um stýrt. Hann stífnar stundum upp og á
þá enn erfíðara með að stjóma öllum hreyf-
ingum sínum en ella. Hann getur sagt nokk-
ur orð. Hann segir Inga, Inga taka, hæ,
drekka, og umbu þegar hann þarf að fara á
klósettið. Hann notar að öðm leyti bliss-
myndamálið til tjáskipta.
Allir foreldrar vænta þess að eignast heil-
brigt barn. Foreldrar fatlaðra barna verða
að fá að syrgja heiibrigða bamið sem ekki
fæddist. Sorgarviðbrögðin em sennilega ekki
ólík og hjá þeim foreldmm sem missa bam
sitt. Sorgin vegna fötlunar Kalia mun fylgja
okkur allt llfið. Þó er það svo að yndislegra
bam getum við ekki hugsað okkur í dag en
Kalla. Gleðin og hamningjan er ekki minni
núna innan fjölskyldunnar en áður en hann
fæddist. Við erum ekki reið eða bitur. Það
kemur ekki til af miklum þroska. Það, að
sinna bami sem er jafn alvarlega fatlað og
Kalli, krefst alls af foreldmm, líka þess að
orkan fari ekki í neikvæðar tilfinningar. Við
að eignast hann þurftum við að takast á við
fordóma og viðhorf i okkur sjálfum sem ekki
var átakalaust og I raun hefur allt okkar
gildismat breyst. Þegar Kalli var lítill vom
framfarir hans oft Utlar sem engar í lengri
tíma. Þá skipti miklu máli að geta glaðst
yfír litlu. Það hefur Kalli kennt okkur og
slíkt viðhorf er mikill gleðigjafí.
SJÁ NÆSTU SÍÐU