Morgunblaðið - 10.01.1993, Síða 16

16
MÖRGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR ‘10. JANÚAR 1993
AFDRIFARÍKT
GÁLEYSI
gerðar fullkomlega samkvæmt því
sem vera ber, en sýnir sig svo að
hafa verið gerðar á hæpnum forsend-
um.
„Það er ótrúlega stutt síðan miklu
minna var gert í virkum lækningum,
heldur en er gert í dag,“ sagði Sverr-
ir Bergmann ennfremur. „Læknar
kunnu miklu færri ráð, það var ekki
skorið upp við jafnmörgu, það var
ekki eins kröftug lyfjameðferð og er
í dag. Rannsóknir voru miklu færri
en gerðar eru í dag. Þetta hafði í för
með sér að mistök hlutu að verða
færri. Fólki var ekki boðið upp á
eins margt og það átti heldur svo
sem ekki von á neinu. Því datt held-
ur ekki í hug að það að gera ekkert
gæti verið skaðabótaskylt eins og
getur verið í dag. Síðan hefur tækn-
inni fleygt fram og það hefur í för
með sér margvíslega lækningu en
áhættan hefur líka vaxið að sama
skapi. Nú eru einfaldlega gerðar
aðrar kröfur en áður. Læknir sem
býr yfir þekkingu getur ekki neitað
sjúklingi um að fá upplýsingar um
þá hjálp sem hann telur hugsanlega.
Um leið og við höfum margfalda
möguleika til lækninga verða líka
hættumar meiri.“
Æ fleiri tryggja sig
Allmargir læknar hafa keypt sér
ábyrgðartryggingar hjá Sjóvá-
Almennum tryggingum. Þar varð
Þorvarður Sæmundsson, deildarstjóri
markaðsdeildar, fyrir svörum.
„Ábyrgðartrygging fyrir atvinnu-
rekstur er sú trygging sem læknar
kaupa. Sú trygging hefur verið til í
áratugi. En það er ekki fyrr en fyrir
nokkrum árum að læknar fóru í ein-
hveijum mæli að kaupa slíkar trygg-
ingar. Nokkur sjúkrahús hafa einnig
keypt slíkar tryggingar og ná þær
þá til allrar starfsemi sjúkrahússins,
við höfum ekki orðið fyrir miklum
fjárútlátum vegna þessara aðila,“
sagði Þorvarður. I bæklingi um slíka
tryggingu kemur fram að vátrygg-
ingin tekur til skaðabótaábyrgðar
sem fellur á vátryggðan. „Sjúkrahús-
ið ber húsbóndaábyrgð á sínu starfs-
fólki og getur þar af leiðandi verið
skaðabótaskylt vegna mistaka
starfsfólks þess,“ sagði Þorvarður.
Grundvallaratriði í þessum málum
er að lækni eða einhveijum aðila sem
að aðgerð eða meðferð kemur hafi
sannanlega orðið á mistök og sé
þess vegna skaðbótaskyldur. Ef
starfsmaður missir kaffikönnu ofan
á höfuð sjúklings, og aðstandanda
hans skrikar svo fótur í kaffipollinum
vegna þess að ekki var þurrkað
nægilega vel af gólfinu gæti þessi
sama vátrygging náð yfir bæði tilvik-
in, svo eitthvað sé nefnt. „Slík trygg-
ing tekur til flestra þeirra tilvika sem
geta leitt til þess að sjúkrahús verði
skaðabótaskyld vegna sannanlegra
mistaka eða sannanlegs athafnaleys-
is sem rekja má til gáleysis. Sönnun-
arbyrðin hvílir á þeim sem gerir kröf-
una,“ sagði Þorvarður.
Ef vátryggingaratburðurinn verð-
ur rakinn til ásetnings, stórfellds
gáleysis, ölvunar vátryggðs eða
neyslu hans á ávana- eða fíkniefnum
á hann enga kröfu á hendur félaginu,
segir í skilmálum um ábyrgðartrygg-
ingu fyrir atvinnurekstur. Einnig
segir þar að félagið greiði ekki bæt-
ur vegna sekta eða annarra refsivið-
urlaga og vátryggingin taki aðeins
til tjóns, er verði á íslandi. „Ef sjúkl-
ingur er t.d. sendur utan, á vegum
íslensk læknis eða sjúkrahúss, til
aðgerðar þar sem sannanleg mistök
eiga sér stað, myndi væntanlega
ábyrgðartrygging hins erlenda
sjúkrahúss, væri hún fyrir hendi,
taka til tilviksins. Eigi sannanlegu
mistökin sér hins vegar stað í ís-
lenskri flugvél eða á íslensku skipi
yrði tryggingaraðilinn sem greiða
myndi bætur væntanlega íslenskur,"
sagði Þorvarður ennfremur.
Komi afleiðingar atviks sem tjón
hefur hlotist af og gerst hefur á
vátryggingartímanum ekki í ljós fyrr
en vátryggingartíminn er runninn
út greiðir félagið samt sem áður
bætur, segir í umræddum skilmálum.
Þetta er þýðingarmikið þar sem af-
leiðingar læknamistaka koma oft
ekki endalega í ljós fyrr en eftir tals-
vert langan tíma. „Álmenna reglan
myndi vera sú að sjúklingur myndi
leita sér lögfræðilegrar aðstoðar við
úrlausn sinna mála. Væntanlega
myndi fyrst í stað sjúkrahúsið vera
sá aðili sem hann myndi beina sinni
kröfugerð að. Það myndi væntanlega
vísa kröfugerðinni áfram til trygg-
ingafélagins og lögmaður tjónþola
væntanlega taka upp viðræður við
félagið."
Samtrygging lækna staðreynd
„Það er engin algild regla að
sjúkrahús séu tryggð gegn mistökum
starfsmanna sinna,“ sagði Jón Stein-
ar Gunnlaugsson lögfræðingur sem
farið hefur með mörg máí sem tengj-
ast slíkum mistökum. „Það var t.d.
held ég ekki fyrr en í fyrra sem
Borgarspítalinn keypti fyrst ábyrgð-
artryggingar og ríkisspítalamir hafa
engar slíkar tryggingar. Spítalar úti
á landi eru í mörgum tilvikum með
ábyrgðartryggingar en það er sem
sagt síður en svo algild regla.
Fólk sem telur sig hafa orðið fyrir
skaða sem rekja má til lækna eða
annars starfsfólks sjúkrahúss beinir
kröfugerð sinni að sjúkrahúsinu.
„Þegar mál er höfðað er tvennt til í
þessum efnurn," sagði Jón Steinar.
„Menn geta höfðað málið bara gegn
sjúkrastofnuninni þar sem mistökin
áttu sér stað og svo er líka hægt að
höfða mál bæði gegn lækninum sem
hlut átti að máli og sjúkrastofnun-
inni. Það er líka hugsanlegt réttar-
farslega að stefna aðeins lækninum,
þá bæri hann skaðann sjálfur ef
hann væri ekki tryggður gegn slíkum
mistökum. Spítalar bera bótaábyrgð
á starfsfólki sínu eftir reglu sem
kölluð er í lögfræðinni reglan um
húsbóndaábyrgð, það merkir ábyrgð
vinnuveitenda á skaðaverkum starfs-
manna sinna. Oft er spítalanum bara
stefnt en ekki starfsmönnum hans
vegna þess að ekki er hægt að benda
með vissu á þann sem mistökin gerði.
Þannig var það t.d. í málinu sem
dæmt var í fyrir skömmu í Hæsta-
rétti og ég var með. Þar var um að
ræða atvikakeðju sem hafði þessar
afleiðingar.
Komi fram bótakrafa á sjúkrahús
sem keypt hefur ábyrgðartryggingu
er kröfunni vísað til tryggingafélags-
ins. Lögmenn þess og starfsmenn
annast um andsvar í nafni hins vá-
tryggða. Sönnunarbyrði í læknamis-
takamálum er erfið. Þar verður að
fá álit annarra lækna. Engir nema
sérfróðir menn geta skorið úr um
hvort gerð hafi verið mistök eða
ekki. Til þess getur fólk snúið sér
til landlæknis, sem getur óskað eftir
Dr. Sverrir
Bergmann
formaður
Læknafélags
fslands
Jón Steinar
Bunnlaugs-
snn hæsta-
réttar-
lögmaður.
áliti Læknaráðs. Einnig er hægt að
snúa sér til lögskipaðrar þriggja
manna nefndar til að fá álit á skaða-
bótaskyldu. í þeirri nefnd sitja lög-
fræðingur, læknir og hjúkrunarfræð-
ingur sem ekki vinna við sjúkrastofn-
anir.
í hæstaréttardóminum sem kveð-
inn var upp fyrir skömmu, þar sem
Fjórðungssjúkrahúsið á Akureyri var
dæmt til að greiða skaðabætur,
fékkst góð og afdráttarlaus staðfest-
ing á ákveðinni sönnunarreglu sem
talin hefur verið gilda á Norðurlönd-
um. Hún felst í því að ef sannað er
að mistök hafi átt sér stað á spítala
eða hjá lækninum og tjónið, sem
orðið er, geti hugsanlega átt rót sína
í þessum mistökum, þá er það spítal-
ans að sanna að þessar afleiðingar
hefðu komið fram þótt engin mistök
hefðu átt sér stað. Þetta er eðlileg
regla, sem styðst við augljós rök.
Væri hún ekki fyrir hendi yrði mjög
fátítt að gera mætti svona kröfur.
Venjulega geta afleiðingarnar fræði-
lega hafa orðið vegna annars en
mistakanna á sjúkrahúsinu, þótt lík-
legast sé að leita skýringanna þar.
Þetta verður sjúkrahúsið að sanna
eða afsanna.
Oft stöðvast mál vegna þess að
ekki fínnst neitt haldbært sem sann-
ar þá skoðun sjúklings að mistök
hafí átt sér stað. Hér gerist ekki það
sem sést t.d. í amerískum bíómynd-
um, að mál sem þessi séu til lykta
leidd í kyrrþey af því að viðkomandi
sjúkrahús sé svo hrætt um orðspor
sitt að það semji frekar um bætur
en að fá kröfumar fram. Hér lýkur
málum því aðeins með sátt að sann-
að þyki að mistök hafí átt sér stað.“
En hvað skyldi Jón Steinar Gunn-
laugsson segja um „læknamafíuna",
er hun til?
„Ég vil nú ekki nota orðið mafía,
en ég hef greinilega orðið var við
það í málum sem ég hef farið með,
að það er ákveðin samheldni milli
læknanna. Þeir virðast sumir stund-
um leggja sig fram um að leggja
eitthvað til sem fegrar hlut „kollega"
þeirra. Mál sem ég var með og dæmt
var í Hæstarétti 1989 er dæmi um
þetta. Mál þetta varðaði fæðingu á
fæðingardeild Landspítalans. Þar
voru mjög gróf dæmi um hvemig
reynt var að fegra atburðinn og þetta
kemur mjög vel fram í dómasafni
Hæstaréttar, bæði þegar lesinn er
yfír hæstaréttardómurinn og dómur-
inn í héraði. Ég vek einnig athygli
á að í því máli sem dæmt var í
Hæstarétti nýlega og getið var um
hér að framan sátu í héraði tveir
sérfróðir meðdómendur sem báðir
voru fæðingarlæknar og yfirlæknar
álíka fæðingardeilda og þeirrar sem
rekin er við sjúkrahúsið á Akureyri,
annar í Keflavík og hinn við Fæðing-
arheimilið í Reykjavík. Þeir létu sig
hafa það að sýkna Fjórðungssjúkra-
húsið á Akureyri af kröfunni í hér-
aði. Ég fyrir mína parta taldi bóta-
skylduna þar liggja beint við, eins
og var reyndar niðurstaða dómar-
anna í Hæstarétti. Menn geta velt
því fyrir sér hvort það hafí verið ein-
hvers konar samtrygging milli lækna
sem olli því að þessir menn sýknuðu
sjúkrahúsið á Ákureyri í héraði. Ég
tel að samtrygging á milli lækna sé
örugglega fyrir hendi, en ég vil líka
taka fram að frá því eru mjög heiðar-
legar undantekningar. I þessum
málum hefur líka orðið vart manna
sem ekki hafa orðið uppvísir að neinu
öðru en því að vilja finna það sem
sannast og réttast er.
Mér sýnist að réttlætingar manna
sem hneigjast að samtiyggingunni
séu gjarnan þær að tjónið sé þegar
orðið og engu verði um það breytt.
Því sé enginn ávinningur í því fólginn
að draga einhvem til ábyrgðar.
Læknar séu alltaf að reyna að lækna
sjúka og þótt það takist ekki alltaf
sem best sé enginn ávinningur í að
draga þá til bótaábyrgðar. Svona
hugsanir eiga engan rétt á sér. Það
gildir það sama um starf lækna og
lögfræðinga og allra annarra. Lækn-
ar þurfa, eins og aðrir, að fá það
aðhald sem leiðir af því, að ef þeir
ekki gera það sem af þeim má krefj'-
ast miðað við þekkingu þeirra og
sérþekkingu, þá eigi þeir að bera
ábyrgð á því. Læknar þurfa á þessu
aðhaldi að halda ekki síður en aðrir.“
Loks var Jón Steinar Gunnlaugs-
son spurður að því hvort hann héldi
að meint samtrygging lækna myndi
minnka ef allir læknar væru með
ábyrgðartryggingu og yrðu ekki fyr-
ir beinum fjárútlátum vegna mistaka
sinna:
„Ég tel að það breyti ekki svo
miklu þótt mun fleiri væru vel
tryggðir,“ svaraði Jón. „Mér sýnist
samtryggingin beinast að því að
halda hlífískildi yfir mannorði lækna
og orðspori, þær forsendur liggja
ekki síður til grundvallar í þessum
efnum, en hinar efnahagslegu."
BÆTURNAR TRYGGJA KALLA
FJÁRHAGSLEGT ÖRYGGI
Víð í Qölskyldunni höfum orðið að standa
mjög þétt saman og hjálpast að. Staða
og tengsl innan heimilis breytast mjög þeg-
ar einn í fjölskyldunni þarf svona gífúrlega
mikla umönnun eins og raun ber vitni með
Kalla. Ég varð að hætta að vinna utan
heimilis. Það tók mig langan tíma að átta
mig á því að ég kæmi ekki til með að geta
unnið og sinnt mínum áhugamálum. Við
hjónin lögðum niður nánast alla þátttöku í
félagsstarfsemi. Vinnuálagið vegna Kalla
var og er gríðarlega mikið. Það er miklu
meira en nokkur getur gert sér í hugarlund
sem ekki hefur reynt það. Kalli þarf hjálp
við allar athafnir daglegs lífs, leik og aðra
afþreyingu. Það að bam þurfi nánast alltaf
að hafa einhvem fullorðinn mann með sér,
sem túlkar og hreyfir hann til, reynir mik-
ið á. Auk þess þarf hinn fullorðni að gæta
þess að stýra ekki of mikið og taka ekki
um of frumkvæðið. Það reynir einnig á að
finna fyrir því skilningsleysi sem oft gætir
í umhverfmu gagnvart fötluðum. Það er
eins og fólk sjái fyrst og fremst fötlunina
en átti sig ekki almennilega á því að um
er að ræða að öðru leyti venjulegt barn.
Við leituðum til margra sérfræðinga með
Kalla og þeim kom saman um að hann
þyrfti mikla þjálfun. Fyrir valinu varð ung-
versk aðferð sem nefnd hefur verið Conduc-
tive Education eða Petö-aðferðin, en sam-
nefnd stofnun hefur sérhæft sig í meðferð
hreyfíhamlaðra barna í tæpa hálfa öld.
Árið 1988 fórum við í okkar fyrstu ferð til
Ungveijalands með Kalla í þessu skyni.
Síðan eru ferðimar orðnar sex og heimsókn-
ir þjálfara til okkar fjórar. Kalli fær nú
sjúkraþjálfun þrisvar í viku á Akureyri, 45
mínútur í senn. Samkvæmt hinni ungversku
aðferð er foreldrunum kennt að verða aðal-
þjálfarar hinna fötluðu barna sinna. Aðferð-
in er samofín öllum athöfnum daglegs lífs.
Það var tilfinningalega mikilvægt fyrir mig
og einnig Kalia að þessi háttur var hafður á.
Enga styrki fengum við frá kerfínu vegna
þessarar þjálfunar og ástæðan sögð sú að
þessa þjálfun mætti fá hér heima, sem raun-
ar var ekki hægt þá. Eftir nokkurra ára
þóf féllst Tryggingastofnun á að endur-
greiða u.þ.b. 25 prósent af útlögðum kostn-
aði. Eini fjárstyrkurinn sem við fengum
fyrstu árin var frá Lionsklúbbi Akureyrar.
Sá styrkur hvatti okkur til þess að halda
áfram á sömu braut með þjálfunina. Það
var oft erfítt að þjálfa og hugsa um Kalla
eins og þurfti, samhliða því að sanna gildi
sitt, faglega þekkingu og réttmæti þeirra
aðferða sem við vöidum."
í dómi Hæstaréttar er birt bréf landlækn-
is til stjómar Fjórðungssjúkrahúss Akur-
eyrar sem skrifað var í tilefni af kvörtun
hjónanna Ingibjargar Auðunsdóttur og
Guðmundar Svavarssonar vegna umræddr-
ar fæðingar. Þar segir m.a. að draga þurfi
sem mest úr að slík tiivik geti komið fyrir
og þurfi í því skyni að leggja áherslu á að
síritun verði meira notuð og alltaf í áhættu-
fæðingum eins og þegar fæðingu er komið
af stað. í flestum tilvikum má greina súrefn-
isskort í sírita. Einnig komu fram tilmæii
um að kallkerfi spítalans yrði gert öruggt.
Ágreiningur var um virkni kallkerfís en þar
eð læknar höfðu kvartað yfir að kalltæki
væru óörugg var spítalans að sjá til þess
að allt væri í lagi. Einnig var í bréfi land-
læknis mælst til þess að skráning atburða
í meðgöngu og fæðingu yrði bætt. í bréfinu
kom einnig fram að með hliðsjón af að
kvensjúkdómadeild Fjórðungssjúkrahússins
á Akureyri tæki við vandasamari fæðingum
af stóru svæði yrði að gera þá kröfu í fram-
tíðinni að sérfræðingur yrði viðstaddur allar
áhættufæðingar. „Við bestu aðstæður, þ.e.
þar sem sérfræðingur er, eru minni líkur á
að afleiðingar fæðingar verði með þeim
hætti sem raun varð á.“ Fram hefur koinið
f samtali við landlækni að úr þessu og fleiru
í sambandi við fæðingarhjálp hafi verið
bætt.
Hvaða möguleika á Kalli sem fuilorðinn
maður?
„Eitt af því besta sem við höfum lært
af ungversku þjálfurunum er að væntingar
þeirra til fötluðu bamanna eru ótakmarkað-
ar,“ svarar Ingibjörg. „Við höfum reynt að
þroska hæfileika Kalla eins og við höfum
getað en við vitum ekki hvað verður.“
Hveiju breyta þessar skaðabætur?
„Kostnaður við umönnun og þjálfun Kalla
hefur verið mjög mikill. Bæturnar munu
létta fjárhagsstöðuna mikið og tryggja hon-
um fjárhagslegt öryggi þegar okkar nýtur
ekki lengur við,“ voru lokaorð Ingibjargar.
I