Morgunblaðið - 22.01.1993, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. JANÚAR 1993
Orkuútflutningur frá
Islandi um sæstreng
Eðli, takmarkanir og möguleikar tækninnar
Síðari hluti
eftir Egil B.
Hreinsson
Orkuflutningur með notkun
jafnstraumssæstrengja
Háspennt jafnstraumstækni er
eina nothæfa leiðin við orkuflutn-
inga langa leið yfír sjó. Lengd
slíkra sambanda og spenna eykst
sífellt. Lengsta samband í heimin-
um í dag er um 200 km iangur
strengur milli Svíþjóðar og Finn-
lands (Fenno-Skan), tekinn í notk-
un 1989. Rekstrarspenna þar er
400 kV og 500 MW afl er flutt
með einpóla flutningi.
Mesta dýpi jafnstraumssæ-
strengs er í Skagerak-sambandið
milli Danmerkur og Noregs um
560 m, en verið er að þróa jafn-
straumsstreng fyrir 2000 m dýpi
í Hawai eyjaklasanum.
Víkjum aðeins að nokkrum þátt-
um þessarar tækni. Mjög stór hluti
kostnaðar við löng neðansjávar-
sambönd er kostnaður við sjálfan
sæstrenginn, og leiðarann sem er
venjulega úr kopar. Einangrun
strengsins byggist á olíuvættum
pappír.
Ef um tvípóla flutning er að
ræða þarf 2 eða fleiri aðskilda
strengi venjulega í tiltekinni fjar-
lægð hver frá öðrum til að minnka
hættu á sameiginlegu sliti. Slík
sambönd eru ýmist einpóla eða
tvípóla. Þannig er Skagerak-sam-
bandið (130 km, 500 MW), og
sambandið yfir Ermarsund (2000
MW, 50 km) tvípóla en samböndin
Svíþjóð-Gotland, Danmörk-Svíþjóð
og Svíþjóð-Finnland einpóla.
Sæstrengjum stafar mikil hætta
frá akkerum eða botnvörpum tog-
ara og skipa, sem sigla yfir streng-
inn. Þessi hætta minnkar að vísu
með auknu dýpi, en á móti eykst
kostnaður og erfíðleikar við við-
gerðir strengsins. Við bilun þarf
Egill B. Hreinsson
„En markaðssetning
raforku lýtur svipuðum
lögmálum og önnur
vara. Ef búið er um
hana á viðeigandi hátt,
t.d. á fijálsum orku-
markaði eða í orku-
kauphöllum, sem nú
eru að ryðja sér til rúms
erlendis, getur hún allt
eins birst sem háþróuð
neytendavara sem
markaðurinn vill greiða
hátt verð fyrir.“
að lyfta strengnum upp af sjávar-
botninum og skeyta hann saman
með nýjum bút í stað þess bilaða.
Viðgerðir geta tekið margar vikur,
og þurfa viðgerðarskipin oft að
bíða eftir góðu veðri til viðgerða.
Því er oft nauðsynlegt að grafa
ÞEGAR ÞÚ NOTAR
BOÐKERFIÐ HRINGIR
ÞÚ FYRST í
984
og í beinu framhaldi númer viðkomandi boðtækis.
Þá heyrist rödd sem segir:
II
VELDU TALNABOÐ
Þá átt þú að slá inn t.d. símanúmerið þitt
eða það númer sem handhafi boðtækisins
á að hringja í. Að lokum ýtir þú á
Röddin heyrist þá aftur og staðfestir:
„BOÐIN VERÐA SEND
Leggðu síðan á.
■I
BOOKERFI
PÓSTS OG SÍMA
strenginn að hluta niður í sjávar-
botninn, og minnka þá mjög líkurn-
ar á bilun. Þetta er hins vegar
mjög dýr aðgerð, en mikið notuð.
Nefna má, að allir strengirnir yfir
Ermars und hafa verið grafnir nið-
ur með þar til gerðurn neðansjávar-
búnaði. Voru sagaðar 1 m djúpar
raufar í kalksteinsbotninn og
strengir lagðir í. Jarðskaut eru í
báðum endum einpóla sambands
svo straumurinn „komist í jörð“,
en straumurinn getur valdið trufl-
unum á siglingatækjum svo sem
áttavitum vegna seguláhrifa
straumsins. Stundum er reynt að
draga úr þessum áhrifum með því
að leggja bæði fram- og bakleiðara
nálægt hvor öðrum. Þá er hættara
að báðir leiðarar slitni eða bili í
einu, nema þeir séu kyrfilega nið-
urgrafnir.
I dýpsta sambandi heims yfir
Skagerak lagði sérhannað skip,
Skagerak, strenginn og annast við-
gerðir. Þyngd strengsins var meiri
en áður þekktist og var strengur-
inn styrktur með tilliti til dýpisins
til að verjast sliti. Hann var og
grafinn niður í sjávarbotninn að
hluta.
Útflutningur orku frá íslandi
um sæstreng
Hugmyndin um beinan útflutn-
ing raforku frá íslandi um sæ-
streng er ekki ný af nálinni. Talið
er að dr. Uno Lamm, einn af frum-
kvöðlum jafnstraumstækninnar,
hafi varpað henni fyrst fram á
raffræðingamótinu í Reykjavík
1952. Jakob Gíslason, fv. orku-
málastjóri hélt síðan erindi um
verkefnið á ráðstefnu Verkfræð-
ingafélags íslands árið 1962. Á
árunum 1975 og 1980 voru gerðar
allítarlegar athuganir á vegum
Orkustofnunar, en þær einskorð-
uðu sig við 2000 MW flutningi til
Skotlands.
Frá árinu 1984 hefur höfundur
þessarar greinar haft þetta verk-
efni sem rannsóknaverkefni og á
árunum 1985 og 1986 endurvakti
hann og kynnti þessa möguleika í
iðnaðarráðuneytinu í tíð tveggja
iðnaðarráðherra, fór kynnisferðir
til Bretlands, lagði verkefnið fyrir
forsvarsmenn Landsvirkjunar og
vann síðan frumskýrslur um hag-
kvæmni og tæknilegar forsendur
fyrir Landsvirkjun. Síðan hefur
verið unnið að málinu á vegum
Landsvirkjunar og iðnaðarráðu-
neytisins auk þess sem erlendir
aðilar hafa nú sýnt málinu áþreif-
anlegan áhuga eins og áður er
bent á.
Orkuútflutningur frá íslandi út-
heimtir mjög langan sæstreng að
lengd 900-1800 km eða um 5-9
sinnum lengri streng, en þekkist í
dag. Hvernig breytir þessi lengd
eðli vandamálsins? Kostnaður við
strenginn er í beinu hlutfalli við
Jafnstraumssæstrengur lagður á úthafi.
lengdina og einnig eykst óöryggi
vegna bilana í hlutfalli við lengd.
Orkutöp í flutningi eru viðráðanleg
jafnvel fyrir langan streng og eru
talin vera um 10% af heildarorku-
flutningi. Það má í raun segja að
eðli verkefnisins breytist ekki en
stigsmunur getur verið á hag-
kvæmni og kostnaði.
Ekki er tilgangur þessarar
greinar að fara frekar út í við-
skiptaleg sjónarmið né markaðs-
möguleika fyrir íslenska orku er-
lendis. Nefna má hins vegar nokk-
ur þýðingarmikil tæknileg atriði
varðandi slíkan orkuútflutning.
Sæstrengs frá íslandi til Evrópu
fer yfir sérstaklega erfítt veðurf-
ars- og hafsvæði, þ.e. Norður-Atl-
antshafið, sem er annars eðlis en
þau innhöf (Eystrasalt, Miðjarðar-
haf) þar sem flestir sæstrengir
liggja í dag. Sérstaklega búið skip
þarf að geta athafnað sig við lagn-
ingu strengsins og viðgerðir á
hvaða árstíma sem er. Norður-
Atlantshafið er eitt vindasamasta
hafsvæði jarðarinnar. Þetta getur
haft áhrif á möguleika skips til að
annast viðgerðir, þegar þeirra er
þörf.
Strengurinn liggur einnig á sigl-
ingaleiðum eða veiðisvæðum og er
í hættu vegna akkera og botn-
varpa, nema að hann sé kyrfilega
niðurgrafinn. Mikilvægt er að
ákvarða af öryggi hvar grafa þarf
strenginn og rannsaka þá áhættu
sem felst í skipaumferð.
í grein þessari hefur verið leit-
ast við að gera lauslega grein fyr-
ir eðli þeirra tækni sem í dag er
notuð við raforkuflutninga með
notkun jafnstraums. Fjölmörgum
þýðingar-miklum atriðum hefur þó
verið sleppt, svo sem umfjöllun um
viðskiptaleg, umhverfisleg eða
pólitísk sjónarmið.
Þó verður í Iokin vikið að því
sjónarmiði að hér sé um útflutning
á óunnu hráefni að ræða, sem bet-
ur væri nýtt til verðmætasköpunar
innanlands t.d. í álverum.
Hafa verður í huga að rafmagn-
ið hefur mörg andlit og stundum
getur það birst sem hráefni til iðn-
aðarframleiðslu þar sem samið er
um viðskipti með mikið magn í
einu til langs tíma. En markaðs-
setning raforku lýtur svipuðum
lögmálum og önnur vara. Ef búið
er um hana á viðeigandi hátt, t.d.
á fijálsum orkumarkaði eða í orku-
kauphöllum, sem nú eru að ryðja
sér til rúms erlendis, getur hún
allt eins birst sem háþróuð neyt-
endavara sem markaðurinn vill
greiða hátt verð fyrir. Ólíklegt er
að annar kosturinn sé í öllum til-
fellum hinum fremri heldur er lík-
legt að báðir geti þróast hlið við
hlið eftir aðstæðum. Því þarf beinn
orkuútflutningur ekki að útiloka
nýtingu íslenskra orkulinda í álver-
um eða á annan hátt, heldur eðli-
legast að báðir kostir geti orðið
að raunveruleika samhliða.
(1) Robert Bourassa: Power from the
North. Prentice-Hall, Canada Inc. Ontario,
1985.
(2) J. Arrillaga. High Voltage Direct
Current Transmission. Peter Peregrinus
Press Ltd, 1983.
(3) Halldór Jónatansson: Útflutningur á
raforku. Árbók Verkfræðingafélags íslands
1991/92, Reykjavík 1992.
(4) Londwatt Consultants Ltd., Virkir.
Report on HVDC Transmission. Orkustofn-
un, Apríl, 1975 og maí 1980.
(5) Egill B. Hreinsson: Export of Ice-
land’s Hydro-electric Power Using HVDC
Submarine Cable. Verkfræðistofan Streng-
ur, skýrsla unnin fyrir Landsvirkjun, 1986.
(6) Egill B. Hreinsson: Tæknileg vanda-
mál við raforkuflutning með jafnstraumi.
Erindi á ráðstefnu Rafmagnsdeildar Verk-
fræðingafél. 13. nóv., 1992.
(7) Jakob Gíslason: Að flytja raforku út
frá íslandi sem háspenntan rakstraum.
Tímarit Verkfræðingafélags íslands 1962,
bls. 26-27.
(8) 400 kV jafnstraumssæstrengur milli
íslands Færeyja og Skotlands. Landsvirkj-
un, rekstrardeild/verkfræðideild, janúar,
1988.
(9) Opportunities for Landsvirkjun in the
UK electricity industry. Caminus Energy
Ltd, skýrsla unnin fyrir Landsvirkjun, Sept.
1991.
(10) T.J. Hammons, A. Olsen, T. Gud-
mundsson: Feasibility of Iceland-United
fKingdom Submarine Cable Link. IEEE
Transactions on Energy Conversion, Vol
4, No. 3, september 1989, bls. 414-424
(11) Bolli Björnsson: Miðlun raforku með
háspenntum jafnstraumi, Afmælisrit Verk-
fræðingafélags íslands 80 ára 1992, bls.
95-101.
Höfundur er prófessor í
raforkuverkfræði við Háskóla
íslands.
Heilbrigðisráðherra um heilsuvernd í vísitölunni
Hækkun ekki óeðlileg
Sighvatur Björgvinsson, heilbrigðisráðherra, segir að rúmlega 20%
hækkun heilsuverndar í myndun framfærsluvísitölu sé ekki óeðlileg
ef litið sé til þess að hversu stórt hlutfall útgjalda vegna þessarar
þjónustu sé kostað af sameiginlegum sjóðum landsmanna. Hann
minnir á að útgjöld vísitölufjölskyldunnar vegna drykkjarvara og
tóbaks séu mun hærri en útgjöld hennar vegna heilsuverndar.
fjölskyldunnar vegna heilbrigðis-
þjónustu. Hvort telja menn vera
mikilvægara? Svo má benda á að
gjöld ríkissjóðs til heilbrigðis- og
tryggingarmála eru 40% af öllum
útgjöldum ríkisins. Útgjöld vísitölu-
fjölskyldunnar til heilbrigðismála
Sighvatur lagði áherslu á að að-
eins væri verið að tala um lítinn
hluta af framfærslukostnaði heimil-
anna. „Ég bendi á til viðmiðunar
að útgjöld vísitölufjölskyldunnar
vegna drykkjarvöru og tóbaks eru
þriðjungi hærri en útgjöld vísitölu-
eru um 2,9%,“ sagði hann.
Aðspurður sagðist hann ekki
hafa sérstaka skoðun á því hvort
hlutfall vísitölufjölskyldunnar í
kostnaði vegna heilsuverndar væri
enn of lágt. „En það eru mjög fáar
þjóðir í veröldinni þar sem fólk þarf
sjálft ekki að bera meiri kostnað
af heilbrigðisþjónustunni en hér á
íslandi. Og fyrir þetta fá menn ein-
hveija þá bestu þjónustu í heil-
brigðiskerfinu sem til er í heimin-
um,“ sagði ráðherra.