Morgunblaðið - 24.10.1993, Qupperneq 25

að koma á fót og skipuleggja Vinnu-
miðstöðina var Sigríður Jónsdóttir
húsfreyja að Baldursgötu 11. Hún
var ritari KRFÍ 1931-1937 og ann-
aðist jafnframt bókhald stöðvarinn-
ar meðan hún starfaði á vegum
félagsins.
Á aðalfundi 6. júní 1932 kom
fram að aðsókn hafði verið mikil
og árangur „framar öllum vonum".
Ráðningar voru þá orðnar 500 tals-
ins og voru það jafnt konur úr
Reykjavík sem úr sveitum sem
fengu atvinnu í gegnum stöðina.
Ráðið var í hálfs- og heilsdagsvist-
ir, kaupakonur, vetrarstúlkur í veik-
indatilfellum og stúlkur sem tóku
menn í þjónustu, enn fremur eldri
konur til að sitja hjá börnum að
kvöldi til. Vinnutími stöðvarinnar
var frá kl. 3-6 að deginum. Oft
var ekki unnt að ná í það fólk í
síma sem beðið hafði um vinnu og
enginn sendisveinn var á stöðinni.
Forstöðukonan varð því að sinna
störfum af því tagi og sækja stúlk-
urnar sem beðið höfðu um vinnu
ef vinna bauðst. Oft voru stúlkum
með börn á framfæri útvegaðar
ársvistir í sveitum. Skrifstofa
Mæðrastyrksnefndar var á sama
stað og var hún opin þijú kvöld í
viku. Meðan Vinnumiðstöðin starf-
aði í Þingholtsstræti 18 leituðu
stúlkur iðulega þangað með vanda-
mál af margvíslegu tagi.
Haustið 1932 kom fram í skýrslu
formanns um Vinnumiðstöðina að
vinnutilboð á árinu höfðu verið
1.466, vinnuumsóknir 1.375 og
ráðningar 1.098; 240 stúlkur höfðu
verið ráðnar út fyrir Reykjavík, 191
stúlka ráðin á veikindaheimili og
40 stúlkur ráðnar til að gæta barna;
398 stúlkur höfðu sótt um alls kyns
dagvinnu og 239 verið ráðnar.
Bæjarstjórn hafði veitt 2.000 krón-
ur til stöðvarinnar, einnig kom fram
að Ásgeir Ásgeirsson forsætisráð-
herra hafði lofað 1.000 krónum af
atvinnubótafé þess árs. Ekki dugðu
styrkveitingar þó til og hadann, sem
var 500 krónur, bar KRFÍ.
KRFÍ starfrækti Vinnumiðstöð-
ina í fjögur ár og það er ljóst að
hún bætti úr brýnni þörf. Til þessar-
ar starfsemi fékk félagið styrki frá
ríki og bæ eins og áður sagði. Á
tímabilinu sá stöðin um mörg þús-
und ráðningar og útvegaði á annað
hundrað mæðrum vist þar sem þær
gátu haft börn sín með sér. Þá
þarf ekki að fara í grafgötur um
að öllu þessu starfi fylgdi mikið
umstang og snúningar og tók mik-
inn tíma stjómarkvenna og annarra
félagskvenna. Óhugsandi er að kon-
ur hefðu getað lagt af mörkum svo
mikla vinnu launalaust nema vegna
þess að þær voru heimavinnandi
og höfðu margar rúman frítíma frá
eigin heimilum.
Árið 1935 gengu í gildi lög um
vinnumiðlun fyrir bæinn og um
haustið var afráðið að Vinnumið-
stöðin yrði flutt úr Þingholtsstræti
um mánaðamótin október-nóvem-
ber og sameinuð Vinnumiðlunar-
skrifstofu ríkisins. Guðrún Ás-
mundsdóttir var ráðin áfram og
starfaði hún þar til ársins 1942 er
hún varð starfsmaður Mæðra-
styrksnefndar.
Launajafnrétti
Umræðan um sömu laun fyrir
sams konar störf gengur eins og
rauður þráður í gegnum fundar-
gerðir Kvenréttindafélagsins og
samþykktir frá fundum og ráðstefn-
um á vegum þess. I sjötta kafla
félagssögunnar ber ein frásögn yf-
irskriftina Launamál og má þar
meðal annars lesa:
Vorið 1939 birti félagið ávarp til
íslenskra kvenna um að fylkja sér
um kröfuna um jafnrétti í launamál-
um og hóf þar með skelegga bar-
áttu fyrir launajafnrétti. Um nokk-
urt skeið hafði orðið vart við áróður
gegn útivinnandi konum og kom
sú stefna greinilega fram í launa-
taxta sem nýverið hafði verið sam-
þykktur fyrir Reykjavíkurbæ. Þar
voru kvenskrifurum ætluð lægri
laun en körlum og talað var um
fyrsta og annars flokks skrifara og
fýrsta og annars flokks kvenskrif-
ara og töluverður mismunur var á
flokkunum. Þá kom það fyrir að
atvinnurekendur sögðu konum upp
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. OKTÓBER 1993
25
Nýja kvennahreyfingin
Kvenréttindafélag íslands hefur haldiö úti eigin mólgagni frá árinu 1951, ársriti sem ber hehið 19. júni í minn-
ingu þess aö þann dag 1915 ööluöust kanur hér meö stjómarskrárbreytingu kosningarétt til Alþingis og kjör-
gengi. Hér má sjá rhnefndina eins og hún var 1992 frá vinstri taliö Unnur Stefánsdóttir, Ema Hauksdóttir, II-
len Ingvadóttir, ritstjóri, Bryndís Kristjánsdóttir, Vilborg Daviösdóttir og Ragnhildur Vigfúsdáttir.
starfi ef þær giftust og þær raddir
gerðust æ háværari að svipta bæri
konur starfi við giftingu.
í byijun síðari heimsstyijaldar
var farið að hafa á orði að launalög
ríkisstarfsmanna væru orðin úrelt.
Skipuð var nefnd til þess að endur-
skoða launalögin og að venju voru
konur ekki í þeim hópi. Nú hljóm-
aði krafa KRFÍ um sömu laun fyrir
sömu störf. Hvatningarorðin voru
ekki spöruð og launamálin voru
aðalumræðuefnið á félagsfundum.
Félagið réðst meira að segja í að
gefa út blað, sem hét Kvennablað-
ið, 19. júní 1939 undir kjörorðinu:
„Kona — þorðu að vera frjáls!"
Forsíðuna prýddi mynd af Bríeti
áttræðri og í skorinorðum greinum
voru konur hvattar til að styðja
hver aðra í baráttunni fyrir launa-
jafnrétti. Ekki sá félagið sér fært
að gefa út fleiri blöð en þetta eina
en ljóst er að hugur var í konum.
Haustið 1942 sagði Laufey á fundi
að krafan væru sömu laun fyrir
sömu störf og hvatti konur til að
leggjast á eitt í launamálum.
Vafalítið hefur almennur
kvennafundur, sem KRFÍ stóð fyrir
í Iðnó að loknum landsfundi sumar-
ið 1944, vakið margar konur til
umhugsunar um kjör sín. Efni fund-
arins var: „Staða og kjör hinnar
vinnandi konu" og tilgangurinn
meðal annars að kynna og vekja
áhuga á þeim málum sem voru til
umræðu á landsfundinum og þá
einkum kjörum launavinnandi
kvenna. Alls töluðu fjórtán konur
frá þrettán félögum. Þær voru: El-
ísabet Eiríksdóttir, formaður
Verkakvennafélagsins Einingar á
Akureyri, sem flutti inngangsræðu,
Jóhanna Egilsdóttir frá Verka-
kvennafélaginu Framsókn, Þuríður
Friðriksdóttir frá Þvottakvennafé-
laginu Freyju, Aðalheiður Hólm frá
Starfsstúlknafélaginu Sókn, Laufey
Valdimarsdóttir frá Félagi af-
greiðslustúlkna í brauða- og mjólk-
urbúðum, Halldóra Guðmundsdóttir
frá Nót, Félagi netavinnufólks,
Ragnhildur Halldórsdóttir frá klæð-
skerafélaginu Skjaldborg, Einfríður
M. Guðjónsdóttir frá Bókbindarafé-
lagi Reykjavíkur, Gunnhildur Eyj-
ólfsdóttir frá Hinu íslenska prent-
arafélagi, Kristrún Kristjánsdóttir
frá Sveinafélaginu Björk, Sigríður
Eiríksdóttir frá Félagi íslenskra
hjúkrunarkvenna, Katrín Pálsdóttir
frá Mæðrafélaginu, Theresía Guð-
mundsson frá Kvenstúdentafélag-
inu og Rannveig Þorsteinsdóttir frá
Starfsmannafélagi ríkis og bæja. í
máli þeirra kom greinilega í ljós
hinn rangláti munur sem var á
kaupi karla og kvenna í nær öllum
starfsgreinum. Konur voru á einu
máli um að eina leiðin til að koma
fram umbótum væri að stofna sam-
tök um hagsmunamálin, gera kröf-
ur til fullra réttinda og standa sam-
an. Enn fremur töldu þær afar
mikilvægt að konur, sem ynnu í
iðngreinum, lærðu iðnina og fengju
full réttindi sem fullnuma sveinar.
Talið var að hin óvenjugóða fundar-
sókn, troðfullur salur sem tók um
360 manns í sæti svo að margir
Nýja konan á götum Reykjavíkur tkömmu eftir síðustu aldamót fer sinna
eigin ferða á reiöhjóli og nýtur þess frelsis sem þaö veitir. Hér er á ferö
Ingibjörg Guöbrandsdóttir leikfimikennari einn stofnenda Kvenréttindafé-
lagsins. Þegar konur komust í bæjarstjórn Reykjavíkur áriö 1908 var þaó
þeirra fyrsta verk aó opna sundlaugarnar ffyrir konum og veita fé úr
bæjarsjóði til sundkennslu fyrir konur og hafði Ingibjörg þá kennslu á
hendi næstu tvo áratugina.
Formennirnir
Formenn í Kvenréttindafélag-
inu hafa verið:
Bríet Bjarnhéðinsdóttir 1907-
1927
Laufey Valdimarsdóttir 1927-
1945
María J. Knudsen 1945-1946
Sigríður J. Magnússon 1946-
1964
Lára Sigurbjörnsdóttir 1964-
1969
Sigurveig Guðmundsdóttir
1969-1971
Guðný Helgadóttir 1971-1975
Sólveig Ólafsdóttir 1975-1981
Esther Guðmundsdóttir 1981-
1986
Lára V. Júlíusdóttir 1986-1989
Gerður Steinþórsdóttir 1980-
1990
Guðrún Ámadóttir 1990-1992
Inga Jóna Þórðardóttir 1992-.
Félagið er landsfélag og heldur
landsfund fjórða hvert ár sem fer
með æðsta vald í málefnum þess
og markar stefnuna fyrir hvert
starfstímabil. Á landsfundum eru
kjörnir fulltrúar í stjórn frá þeim
stjórnmálaflokkum sem eiga
menn á þingi. Reykjavíkur-félag-
ið kýs aðra stjómarmenn árlega
á aðalfundi sínum, og bæði for-
mann og varaformann.
urðu að standa, væri talandi vottur
um vaxandi áhuga kvenna á hags-
munamálum sínum en einmitt sá
áhugi og einhugur einkenndi lands-
fundinn 1944. Samþykkt hans
hljóðaði svo: „Konur hafi sama rétt
og karlar til allrar vinnu, sömu laun
fyrir sams konar vinnu og sömu
hækkunarmöguleika og þeir. Gift-
ing eða barneign sé engin hindrun
fyrir atvinnu né ástæða til uppsagn
í sjöunda kafla sögu Kvenrétt-
indafélags íslands er rakið tímabilið
1964-1975 og fjallað um þá miklu
geijun sem átti sér stað á öllum
sviðum. Undir yfirskriftinni: Úur —
Nýja kvennahreyfingin berst til ís-
lands er eftirfarandi frásögn:
Fyrsta merki um að nýja kvénna-
hreyfingin hefði borist til íslands
er starf hóps ungra kvenna sem
nefndu sig Úur; kjaminn i honum
voru nokkrar af ungu stúlkunum
sem áður voru nefndar. Upphaf
iess er að haustið 1968 vom konur
innan félagsins yngri en 35 ára
boðaðar á fund og kosin æsku-
nefnd. Ætlunin var að vekja ungar
konur til umhugsunar um mál
kvenna. Gullveig Sæmundsdóttir
segir svo frá:
Þrátt fýrir að þær væra allar
meðlimir Kvenréttindafélagsins
höfðu þær lítið starfað innan félags-
ins. Þessi fundur varð til þess, að
æssar ungu konur fóra að hittast
oftar og ræða ýmis þjóðfélags- og
jafnréttismál. Síðar bættust fleiri
konur við í hópinn, sem ekki vora
meðlimir Kvenréttindafélags ís-
lands og þannig urðu „Úur“ til. Á
æssum fundum þeirra kom fyrst
fram hinn ferski nýi kvenréttinda-
andi, sem erlendis var orðinn mjög
áberandi.
Úur vora ekki fjölmennur hópur,
líklega innan við 20 talsins, en þær
hófust þegar handa af fullum krafti.
Árangur þessara nýju straumq^.
var könnun sem Úur gerðu á lestr-
ar- og reikningsbókum, sem kennd-
ar vora í barnaskólum landsins^
hvað varðaði jafnrétti kynjanna. I
stuttu máli vora niðurstöður þær
að ríkjandi hluverkaskiptingu kynj-
anna væri haldið á loft í bókunum.
Úur könnuðu jafnframt handa-
vinnukennslu í skólum og birtu nið-
urstöður í blöðum og tímaritum.
Hér varð hið sama upp á teningn-
um: Mismunandi kennsla með mis-
munandi markmiðum og verkefnum^
eftir kynjum. Árangur þessarar
könnunar var sá að á fulltrúaþingi
Sambands íslenskra bamakennara
1970 var samþykkt tillaga, með
greinargerð sem borin var fram af
Asdísi Skúladóttur, þess efnis að
kennsla í verklegum greinum á
skyldunámsstigi skyldi vera hin
sama fyrir drengi og stúlkur. Þessi
krafa hafði oft verið sett fram í
KRFÍ en ekki borið árangur fyrr
en nú þegar kennarar tóku undir
hana. Enn var gerð könnun á stór-
um hluta bamabóka sem út komu
fyrir jólin 1971. Silja Aðalsteins-
dóttir samdi greinargerð um málið
sem send var ásamt bókalista til
allra fréttastofnana. Svo mjög lá 4»
að koma greinargerðinni á fram-
færi að þær fjölrituðu hana sjálfar
vegna prentaraverkfalls sem þá
stóð yfir. Niðurstöður könnunarinn-
ar vora þær að munur á drengjum
og stúlkum í leik og starfí var
greinilegur og hlutverk þeirra hefð-
bundin. Þessar aðgerðir ollu um-
ræðum og blaðaskrifum því að rit-
dómar um barnabækur vora sjald-
séðir hér á landi fram að þessu en
nú brá svo við að þeim fjölgaði ört
sem skrifuðu af þekkingu um bæk-
ur af því tagi. Stjóm Félags ís-
lenskra rithöfunda reiddist niður-
stöðum Úanna. Hún fann barna-
bókakönnun þeirra allt til foráttu
og varaði við einhliða mati á barna-'*''
og unglingabókum en lýsti jafn-
framt ánægju sinni yfir vaxandi
áhuga á íslenskum bamabókum.
Edda Svavarsdóttir og Sigur-
björg Aðalsteinsdóttir gerðu könn-
un í öllum bönkum í Reykjavík um
skipan í launaflokka. I ljós kom að
mikið launamisrétti var ríkjandi
milli kynja og menntun og starfs-
reynsla einskis metin. I hæstu
flokkunum voru karlar í meirihluta
eftir því sem ofar dró og einir í
þeim efsta. í fimm kauplægstu
flokkunum reyndust konur vera it,
yfírgnæfandi meirihluta. Samt var
meðalstarfsaldur kvenna í bönkun-
um hærri en meðalstarfsaldur
karla. Það kom enn fremur fram í
könnuninni að konur höfðu minni
forföll, höfðu færri veikindadaga
en karlar.