Morgunblaðið - 17.11.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. NÓVEMBER 1993
Sameining sveitarfélaga -
valdarán eða hagræðing
eftir Gunnar
Sigurðsson
Mikið hefur verið rætt og ritað á
undanförnum vikup um áhrif sam-
einingar aimennt. í skoðanakönnun-
um hefur komið í ljós að fólk er
hlynnt sameiningu en bara ekki í
sinni heimabyggð. Þessi afstaða
fólks endurspegiar ef til vill viður-
kenningu á að hagræðing geti falist
í meiri stærð en jafnframt ótta við
að missa áhrif á mótun síns nánasta
umhverfis. Svo var að minnsta kosti
með mig. Mér fannst ég ekki hafa
leyfi til að vera á móti samneiningu
sveitarfélaga ef með því móti væri
hægt að spara þjóðfélaginu í heild
verulega fjármuni. Hér á eftir vil ég
leyfa mér að draga saman þá mynd
sem ég hef öðlast við þá skoðun.
Sameining svæða
Hér á höfuðborgarsvæðinu hefur
til þess kjörin umdæmanefnd farið
með þessi mál. Fljótlega var bent á
sem upplögð svæði til skoðunar a.
Mosfellsbæ, Kjalames og Kjós, b.
Bessastaðahrepp og Garðabæ, c.
Reykjavík og Seltjamames.
Hagfræðin
Vegna fyrirhugaðrar sameiningar
á höfuðborgarsvæðinu fékk um-
dæmanefnd verkfræðistofu tii að
gera úttekt á meðal annars á þeim
spamaði sem í sameiningu gæti fal-
ist. Niðurstaðan var eins og formað-
ur umdæmanefndarinnar Sveinn
Andri Sveinsson hefur orðað það
„ekkert spennandi lausn“. Sparnað-
ur var mjög óverulegur þó svo að
tillagan fæli í sér að skólahald yrði
lagt af í Kjós. Kom þá á elleftu stundu
upp hugmynd um að sameina allt frá
Gróttu og upp í Hvalijarðarbotn.
Þetta þótti umdæmanefnd spenn-
andi valkostur og fékk nú aftur verk-
fræðistofuna til að bera þetta sam-
an. Fjárhagslegur ávinningur af
þessari stóm sameiningu var metinn
á 55,6 milljónir króna sem fólst í
spamaði í yfirstjóm. Þá er ekki gert
ráð fyrir að kosta þurfi einhveijar
byggðastjómir. Þessar 55,6 miiljónir
„Stjórnsýsla hér á landi
hefur tekið minna til sín
af þjóðarframleiðslunni
en gerist á hinum Norð-
urlöndunum. Er skil-
virkni hins íslenska fyr-
irkomulags þá betri en
þar gerist.“
era tölvert fé. En þær þarf að skoða
í ljósi heildar rekstrarkostnaðar
svæðisins nú, upp á um það bil 8000
milljónir króna. Þessar 55,6 milljónir
má líka skoða í ljósi stærða eins og
rekstrarhalla Perlunnar, umfram
áætlun, upp á 30 milljónir króna eða
vanáætlaðan stofnkostnað sund-
laugar í Árbæ upp á 185 milljónir
króna. Umdæmanefndin sendi íbú-
um höfuðborgarsvæðisins bækling
til upplýsingár. Þarna var um að
ræða mjög litríkan bækling upp á
íjórar A4-síður. Þar er aðeins ein
myndræn framsetning á öllu því
talnasafni sem skoðað var. Bornar
vora saman útsvarsprósentur sveit-
arfélaganna en þær þarf að skoða í
samhengi við aðra tekjustofna sveit-
arfélaganna. Þannig leiddi 0,5%
hækkun útsvars á Kjalamesi til rúm-
lega 1,5 milljóna aukaálaga á íbúana
en um 6 milljóna tekna úr jöfnunar-
sjóði. En ekki hefur þetta þótt nota-
drýgra til áhrifa en svo að talið var
við myndgerðina nauðsynlegt að
ýkja muninn með því að láta mynd:
flötinn byrja í 4,5% en ekki í 0%. í
mynd 1 sést munurinn á framsetn-
ingu umdæmanefndar og raunmun-
ur í útsvarsprósentum.
Aðstoðarmaður félagsmálaráð-
herra, Bragi Guðbrandsson, hefur
meðal annars dregið upp mynd af
þeim mun sem er á íslandi og hinum
Norðurlöndunum hvað varðar skipt-
ingu milli ríkis og sveitarfélaga á
stjórnsýslufé. Hér á landi er stærri
hluti hjá ríki en sveitarfélögum öfugt
við hin Norðurlöndin. Sveitarfélög þar
era víða fóiksfleiri en við íslendingar
allir og því varla eðlilegt að skipting
milli ríkis og sveitarfélaga hér á landi
sé samanburðarhæf við það sem ger-
ist meðal miklu stærri þjóða.
En þessi mynd hefur einnig sýnt
að stjórnsýsla hér á landi hefur tek-
ið minna til sín af þjóðarframleiðsl-
unni en gerist á hinum Norðurlönd-
unum. Er skilvirkni hins íslenska
fyrirkomulags þá betri en þar gerist
og því fjárhaglega rangt að reyna
að líkjast því?
Fasteignaverð á
höfuðborgarsvæðinu
Hinn 10. nóvember sl. ritar Franz
Gunnar Sigurðsson.
Jezorski Iögfræðingur og löggiltur
fasteignasali grein í Morgunblaðið
þar sem hann tíundar nauðsyn sam-
einingar fyrir virðisaukningu fast-
eigna á Kjalarnesi. Í grein sinni
byggir hann meðal annars á drögum
að samkomulagi sem gerð voru
meðan á tilhugalífinu stóð í um-
dæmanefnd. Nú hafa borgarstjórn
og stjórnir fleiri sveitarfélaga sem
áttu að trúlofast, hafnað nýrri veg-
tengingu úr Gufunesi í Álfsnes og
yfir Kollafjörð sem forsendu samein-
ingar. Forsendur þær sem hinn lögg-
ilti fasteignasali byggir á voru því
aðeins draumsýn úr tilhugalífí um-
dæmanefndar en ekki raunveruleiki. }
Undanfarin ár hefur fasteignamat
hækkað mikið á Kjalarnesi eins og
fram kemur á mynd 2. Þessi hækk- )
un á fasteignamati hefur byggt á
þeim sölusamningum sem gerðir
hafa verið um fasteignir um nokkurt j
árabili. Verð hvers rúmmetra í fast-
eignum er mismunandi innan
Reykjavíkur í dag eftir hverfum.
Áhrif íbúanna
Undirritaður sótti fund ungliða-
félaga stjórnmálaflokkanna í Þjóð-
leikhúskjallaranum sl. laugardag.
Þátttaka í fundinum var með ólíkind-
um léleg og hefði einnig þótt léleg
á Kjalarnesinu. Fundurinn var vel
auglýstur með frummælendum víða
að en samt höfðaði þetta ekki til
Reykvíkinga. Myndir sem birst hafa
i blöðum af hverfafundum sína mun
virkari þátttöku íbúanna þar. Stærð
borgarinnar er greinilega orðin slík |
að íbúarnir eru orðnir stjórnmálalega
meðvitundarlausir. Ljóst er að íbú-
arnir bregðast við þegar um er að )
ræða mál sem snerta þá beint. Þann-
ig var í Morgunblaðinu 10. nóvem-
ber sh greint frá mótmælum tæplega |
2000 íbúa við bensínstöð í nágrenni
íþróttasvæðis Fjölnis í Grafarvogi.
En þá vaknar spurningin hvernig
staða Grafarvogsbúa væri í dag ef
þeir væru stjórnsýslulega sjálfstæð-
ari. Þá þyrftu þeir ekki að láta þró-
un innri mála mótast með undir-
skriftalistum. Þá hefðu þeir kannski
Samanburður á útsvarsprósentu
Framsetning Myndla Raunmunur Myndlb
80.umdæmanefndar 8-75 75
Hvað gerist ef
svarið verður nei?
eftirÞröst
Haraldsson
Eftir örfáa daga verður gengið
til kosninga um mestallt land 0g
atkvæði greidd um sameiningu
sveitarfélaga. Umræðan hefur verið
í dálitlu skötulíki og má segja að
hún hafi liðið fyrir slaklegan undir-
búning. Vissulega má taka undir
með þeim sem gagnrýna meðferð
málsins og aðdraganda atkvæða-
greiðslunnar. Það má gagnrýna fé-
lagsmálaráðuneytið fyrir að standa
klaufalega að undirbúningnum.
Auðvitað hefði átt að byija á að
koma á nokkrum reynslusveitarfé-
lögum og færa þeim verkefni og
tekjustofna frá ríkinu. Safna síðan
reynslu þeirra saman áður en al-
menningur væri spurður um álit
sitt á sameiningu. Þess í stað var
valin hin sígilda íslenska aðferð, að
taka fyrir nefið og stinga sér í djúpu
laugina án þess að kynna sér hvort
vatnið væri kalt eða hvort það væri
yfirhöfuð eitthvað vatn í lauginni.
Fólk er beðið að svara með einföldu
já-i eða nei-i hvort það vilji samein-
ast í nýju sveitarfélagi. En þegar
spurt er á móti: Sameinast um
„Ég er þeirrar skoðun-
ar að sameining sveit-
arfélaga sé eitthvert
brýnasta hagsmunamál
landsbyggðarinnar sem
nú er á dagskrá og þess
vegna synd að ekki
skuli betur að því stað-
ið.“
hvað? var lengi vel fátt um svör.
Það má líka gagnrýna sveitar-
stjórnarmenn fyrir að loka umræð-
una um sameiningarmálin áram
saman inni á fundum sínum og leita
ekki álits almennings fyrr. Þeim er
þó nokkur vorkunn, því það var
ekki fyrr en í endaðan september
sem ríkisvaldinu þóknaðist að setja
örlítið af kjöti utan á beinin sem á
að kjósa um. Sveitarstjórnarmenn
hafa ekki frekar en aðrir getað
svarað því hvaða verkefni myndu
færast frá ríki til sveitarfélaga og
enn síður hvaða tekjur fylgdu þeim
flutningum.
Myndin að skýrast
Ég er þeirrar skoðunar að sam-
eining sveitarfélaga sé eitthvert
brýnasta hagsmunamál lands-
byggðarinnar sem nú er á dagskrá
og þess vegna synd að ekki skuli
betur að því staðið. En nú er um-
ræðan að komast á lokastig og í
það minnsta hér í Eyjafirði er mynd-
in af framtíðarskipan mála farin
að skýrast. Héraðsnefnd hefur lagt
í það mikla vinnu að gera sér greir;
fyrir hvemig best megi tryggja að
ágóðinn af sameiningunni nýtist
öllum Eyfirðingum. Einnig hefur
verið reynt að draga upp mynd af
stjórnkerfi sem tryggi áhrif þegn-
anna á stjómun sveitarfélagsins,
en það er eitt af stærstu áhyggju-
efnum fólks í smærri sveitarfélög-
um að vilji þess verði að engu hafð-
ur í stóra sveitarfélaginu. Menn
óttast að verða gleyptir og að þurfa
að sækja um leyfi Akureyringa fyr-
ir öllu, smáu sem stóra.
Þeir sem unnu að tillögunum era
samt hálfhræddir um að þær séu
of seint fram komnar. Hér er um
að ræða flókið mál sem snýst um
tilfínningar fólks, ekkert síður en
hagsmuni og völd. Allar breytingar
á slíkum málum þurfa góðan tíma
og langa meðgöngu. Vonandi dugir
fólki þó þessi tími sem eftir er til
að taka afstöðu.
Þröstur Haraldsson
Sjálfur er ég fyrir löngu búinn
að taka afstöðu. Ég mun krossa
við já í kjörklefanum annan laugar-
dag og vona að sjálfsögðu að nógu
margir geri slíkt hið sama til þess
að hægt verði að ganga í það verk
að fækka sveitarfélögum hér við
fjörðinn úr fimmtán í eitt.
Ástæðan fyrir því að ég segi já
er sú að með sameiningunni nú
gefst tækifæri til að andæfa gegn
straumnum sem hefur verið ríkjandi
í íslenska þjóðlífshafinu undanfarna
áratugi; flóttanum til höfuðborgar-
svæðisins. Meðan landsbyggðin
skiptist upp í hartnær 200 misstór
byggðarlög, flest afar fámenn,
hvert með sína smákónga sem bít-
ast innbyrðis um þá mola sem era
til skiptanna, þá verður engin breyt-
ing. Þá verður miðsæknin enn ríkj-
andi og auðveldur leikur fyrir menn-
ina með völdin og jeppana fyrir
sunnan að mylja undir sig allt sem
máli skiptir á landsbyggðinni.
Að sjálfsögðu væri hægt að út-
hugsa betri og virkari aðferðir til
þess að breyta þessum straum, en
þær eru einfaldlega ekki á dagskrá
þessa stundina. Við höfum þetta
tækifæri og verðum að gera úr því
það besta sem hægt er.
Ég sé nefnilega ekki alveg fyrir
mér hvert framhaldið verður ef
svarið verður nei þann 20. nóvem-
ber. Það er sagt að þá eigi um-
dæmanefndir að setja fram aðra
kosti og leggja þá í dóm kjósenda
um miðjan mars. En er ekki hætta
á því að þá slái í bakseglin og að
fyrst menn sögðu nei í fyrstu um-
ferð forherðist þeir bara þegar far-
ið er að suða í þeim? Og ef mönnum
finnst þessi atkvæðagreiðsla vera
of nærri sveitarstjómarkosningum
sem eiga að verða í maímánuði,
hvað er þá að segja um atkvæða-
greiðslu í mars?
Nokkrar spurningar
Ég vil því taka undir með Sigríði
Stefánsdóttur formanni bæjarráðs
á Akureyri og benda þeim sem
ætla að segja nei við sameiningu á
að slík afstaða vekur ýmsar spurn-
ingar sem þeir verða að svara.
Hvernig sjá þeir framtíðina fyrir
sér? Halda þeir að ekkert muni
breytast við það að segja nei?
Hvernig sjá þeir fyrir sér að sveitar-
félögin verði efld? Eða vilja þeir
yfirleitt efla sveitarfélögin? Er allt