Morgunblaðið - 30.11.1993, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 30. NÓVEMBER 1993
4 brother
Allir nytjasaumar
Sjáljvirkt hnappagat
Loksaumur
Teygjanl. beinn saumur
Skrautsaumar
Verðfrá
21.585 t“kr. stgr.
Námskeið innifalið
®VÖLUSTEINNhf
Faxafen 14, Sími 679505
Umboðsmenn um allt land.
Biblía sem
börnin geta
lesið sjálf.
Fæst í næstu bókaverslun.
Rauðar rósir
Myndlist_____________
Bragi Ásgeirsson
Listhönnuðurinn Tinna Gunn-
arsdóttir heur opnað smíðastofu
og listþús að Hverfisgötu 82
(Vatnsstígsmegin) og i tilefni þess
sýnir þar ung myndlistarkona,
Erna G. Sigurðardóttir, nokkur
verk sín.
Listhúsið er lítið og niður af
því er smákjallari, en það minnir
um margt á listhús í latínuhverf-
inu í París, sem sum eru ekki
stærri.
Þetta er frumraun listakonunn-
ar Emu G. Sigurðardóttur hér á
landi, en áður hefur hún haldið
einkasýningu í Stokkhólmi og
jafnframt tekið þátt í samsýning-
um i Sviþjóð, Portúgal og Eng-
landi. Nám stundaði hún við
Myndlista- og handíðaskólann
1985-1989, og síðan Slade scool
of fine art, London, 1990-1992.
Á sýningunni eru níu mynd-
verk, tré- og dúkristur og ein-
þrykk með fulltingi blandaðrar
tækni og stendur hún til 2. desem-
ber.
Um margt hefur þessi sýning
svip frumraunar og bygging verk-
anna mætti að ósekju vera yfir-
vegaðri og markvissari í samræmi
við eðli þeirra og stefnumörk ger-
andans.
Inntak verkanna er annars
mjög persónubundið, sem kemur
ekki einungis fram í þeim sjálfum
heldur einnig yfirlýsingu listakon-
unnar á einblöðungi. „Eg blanda
saman raunverulegum atburðum
úr lífi mínu og því sem er hulið
öðrum/ eða leita inn á við. Verkin
lýsa mínum grundvallarhugmynd-
um um lífið, að ekkert hlýst af
átakaleysi, þ.e. andiegu átaki
fremur en líkamlegu. Þetta er
ekki depurð heldur athöfn sem
leiðir síðan til krafts og umbreyt-
ingar. Ef það gerist ekki leiðir
athöfnin til dauða eða stöðnunar."
Það er rétt að það er dálítill
drungi yfir myndefnavalinu, en
um leið skín einhver innri ein-
lægni úr myndunum, og eitthvað
sem á skylt við dulinn kraftbirt-
ing. Einna skýrast kemur þetta
fram í myndinni „Erfið staða“
(3), sem er máluð á síðasta ári
og hér togast á dulin öfl, slikja
munúðar og blakkur veruleiki.
Andstæða þessarar myndar er
„Nakin kona“ sem er máluð ári
áður og er í ofurfínum ljósum lit-
brigðum. En best upp byggða og
innihaldsríkasta myndin er vafa-
lítið „Hugsað um rauðar rósir“
(5), sem máluð er á síðasta ári.
Þetta er tilfinningarík en nokk-
uð óræð frumraun, en ég hafði
ánægju af innlitinu og ástæða er
til að óska listakonunni velfarn-
aðar og listhúsinu góðs gengis.
íslensk-þýsk orðabók
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Björn Ellertsson: íslensk-þýsk
orðabók. Iðunn 1993.
Hugmyndin að Þýsk-íslenskri
orðabók segir höfundur að hafi
kviknað 1975 þegar hann starfaði
sem þýskukennari. Árið 1977 gaf
hann út tölvuunnið orðasafn sem
teljast verður vísbending fremur en
frumgerð að því 30.000 orða verki
sem hér er til umfjöllunar. Á milli
þessara verka liggur vinna og aftur
vinna. Höfundurinn, Björn Ellerts-
son, hefur oft þurft að spyrja sig
hvort hann væri á réttri leið og lík-
lega að svara úrtöluöflum sem hafa
átt erfitt með að sjá að hér væri
grundvöllur fyrir einstaklingsfrum-
kvæði.
Bókin hefur gengið gegnum
margbreytilegt þróunarferli þau 18
ár sem hún var í smíðum. Aðferð
höfundar við úrvinnslu bókarinnar
var nýstárleg á sínum tíma þar sem
hún var að öllu leyti tölvuunnin.
Varla er það samt þetta sem þykir
merkilegt við þessa bók heldur hitt
að hún reynir að svara kröfum um
að vera orðabók síns tíma.
Þessi útgáfa af íslensk-þýskri
orðabók er gleðileg staðfesting á því
að einstaklingar meðal þessarar
þjóðar hafa metnað og getu til þess
að taka þátt í síauknu samstarfí
þjóða á eigin forsendum. Slíkt fram-
tak felur í sér ákveðin margfeldis-
áhrif og þarf í þessu tilfelli ekki
annað en að benda á skólafólk. Nú
stendur því ekki einungis til boða
litla, gula lófabókin frá þýska út-
gáfufyrirtækinu Langenscheidts
(sem er auðvitað samin með þarfir
Þjóðveija í huga).
i 12, sími 44433.
Málfræðiupplýsingar
Upplýsingar um beygingu og
málfræði einstakra orða eru ýtarleg-
ar. Höfundur fylgir algengum regl-
um. T.d. er tilgreindur orðflokkur
og beyging nafnorða og sagna sem
og fallstjórn forsetninga. Beyging
nafnorða er sýnd með því að til-
greina endingar eignarfalls eintölu
og nefnifalls fleirtölu (hæna, -u, -ur).
Þessi aðferð er algeng, bæði í ís-
lenskum orðabókum sem íorðabók-
um yfir nágrannatungur okkar, enda
gagnast hún ágætlega svo langt sem
hún nær. Galli hennar afhjúpast í
því hve illa hún lýsir íslensku máli.
Beygingarendingar þess eru yfirleitt
flóknari en í öðrum tungum og hljóð-
breytingar stofnsérhljóðs ófyrirséð-
ari og illlærðari. Samkvæmt þessu
stendur: „vörður kk. varðar, verð-
ir:..“ Hljóðbreytingar í þágufalli ein-
tölu, „verði“, og fleirtölu „vörðum"
eða „tré hk. -s, eru því alls
ekki ljósar í huga þýsks lesanda.
Hugsanlegt væri að ráða bót á þess-
um vanda með því einfaldlega að
sýna allar beygingarmyndir orða.
Slíkt er hins vegar óþjált af tveimur
ástæðum: tilteknar væru beygingar-
myndir sem eru í sjálfu sér ekkert
vandamál (t.d. aukaföll veikra kven-
kyns nafnorða), og orðabókin myndi
þar með bólgna út yfir öll velsæmis-
mörk.
Lausnin í Þýsk-íslenskri orðabók
er meira en vel viðunandi. Megin-
reglan er sú að birta vandbeygðar
orðmyndir sem sérstakt uppflettiorð
en síðan er vísað til stofnmyndar.
Skulu hér tiltekin dæmi: föl - falur,
förum - fara, gosið - gjósa, þöndum
- þenja, aldar - öld, berki - börkur.
Þessi aðferð nær til allra orðflokka
þar sem hljóðbreytingar koma fram.
Um einstök orð
Orðaforði bókarinnar verður að
teljast ríkulegur og endurspegla vel
íslenskan og þýskan málheim á of-
anverðri 20. öld. Hér eru fjöldamörg
nýyrði og nýmerkingar sem hvorki
er að finna í Þýsk-íslenskri orðabók
Jóns Ofeigssonar né orðabók Lang-
enscheidts. Til að gefa hugmynd um
þetta opnaði ég bókina tilviljana-
kennt og fyrir urðu blaðsíða 54 og
55, seinustu orð sem byija á b og
þau fyrstu sem byija á d. Alis eru
98 orð á þessari síðu og af þeim eru
60 sem koma ekki fyrir í orðabók
Langenscheidts. Meðal þeirra eru:
bænahald, bændamenning, böggla-
beri, bölvun, daðla, dagfarsgóður,
dallur. Þessi orð eiga sér óumdeilan-
legan þegnrétt í íslensku máli. Önn-
Björn Ellertsson
ur orð á þessari opnu eru umdeilan-
leg að þessu leyti. Höfundur sýnir
að hann hefur gengið til verks síns
með opnum huga og verið vakandi
fyrir því að tungumálið breytist.
Dæmi um slíkt eru þessi orð af sömu
blaðsíðu: „bæsa e-ð“, „bæti“, „böm-
mer“.
Eitt erfiðasta verkefnið við orða-
bókargerð, sem er um leið aðalatrið-
ið, er að þýða hin ólíklegustu blæ-
brigði orðs yfir á aðra tungu. Það
væri sannarlega mikill léttir ef
tungumálin stæðust á þannig að eitt
orð á einni tungu samsvaraði ná-
kvæmlega öðru á annarri tungu. En
svo er þvi miður ekki. Til að gefa
hugmynd um hvernig höfundur hef-
ur snúið sér að þessu leyti skulum
við halda okkur áfram við bls. 54-55
sem dæmi. Þar eru 12 orð sem gef-
in eru mismörg dæmi um í orðasam-
böndum eða samsetningum. Þau eru:
.íbæla e-ð (3 dæmi), bær (4 dæmi),
bæra e-ð (2 dæmi), bæta e-ð (15
dæmi), böggla e-ð (1 dæmi), bölvun
(2 dæmi), daðra við e- ð (1 dæmi),
daga (1 dæmi), dagskrá (1 dæmi),
dagur (32 dæmi), daiur (4 dæmi)
dansa e-ð (2 dæmi). Spyija má hvort
hlutfall notkunardæma eða orða-
sambanda stakra orða sé svipað og
í öðrum orðabókum. Vel má vera
að hér séum við komin út á hálan
ís en í trausti þess að slíkur saman-
burður gefi vísbendingu um hversu
verkið er ýtarlega unnið má nefna
að hlutfall notkunardæma í íslensk-
þýskri orðabók og orðabók Wahrigs
er þeirri fyrrnefndu síst í óhag.
Þýðing einstakra orða er yfirleitt
unnin af nákvæmni og alúð. Þau
fáeinu atriði sem hér verða tínd til
er rétt að líta á sem undantekning-
una sem sannar regluna. „Alla vega“
er þýtt sem ,jedenfalls“, sem verður
að teljast vafasamt. Þótt „alla vega“
sé af stórum hópi fólks notað sem
ígildi „að minnsta kosti“ er engin
ástæða til þess að taka jafn einarð-
lega undir slíkt og í þessari orðabók;
a.m.k. hefði verið eðlilegra að bæta
aftan við þýðinguna „allerlei".
Dæmi eru um að maður sakni til-
tekinna orða sem teljast verða al-
geng. „Gerræði" kemur fyrir og er
þýtt sem „Willkur", lýsingarorðs-
myndin „gerræðislegur: willkúrlich"
kemur þó ekki fyrir þótt tilfinning
segi manni að hún sé miklu algeng-
ari í þýsku en nafnorðsmyndin. Ekki
skulu fleiri dæmi nefnd af þessu
tagi enda auðvelt að viðurkenna að
engin aðferð er til að draga hreina
línu milli þess hvaða orð skulu í orða-
bók og hver ekki. Gráa svæðið er
hér stórt.
Þjóða- og landaheiti eru yfirleitt
skýrð í bókinni en allur gangur hef-
ur verið á slíku í orðabókum.
Endurtekningar
Orðabækur einkennast yfirleitt af
því að vera öðrum bókum þykkari.
Það er því mikið hagræði ef niður-
röðun er skipuleg og upplýsingar
einfaldaðar, t.d. með auðskildum
skammstöfunum. í heildina tekið er
vel gætt að slíkum atriðum í þessari
bók. Þó er eitt sem hefði þarfnast
nánari úrvinnslu. Töluvert ber ein-
mitt á endurtekningum sem teljast
verða óþarfar og geta verið villandi.
Stundum hefði að ósekju mátt
spyrða saman orð sem líta nánast
eins út og eru sömu merkingar. Hér
má nefna að „grunsamur" og „grun-
samlegur" fá hvort sína línuna og
eru bæði þýdd sem „verdáchtig".
Sömu sögu er t.d. að segja um orðin
„kúluleg hk.“ og „kúlulega kvk.“.
Bæði eru þýdd sem „Kugellager"
og hefðu því mátt standa öll í einni
línu. Svipaðar endurtekningar koma
fyrir í notkunardæmum um einstök
orð. Þannig hefði nægt að láta þýð-
inguna á „sólin gengur til viðar“ og
„sólin sest“ (þ.e. „die Sonne geht
unter") koma einu sinni fyrir.
Að lokum
í lokin skal ítrekað að útkoma
þessarar bókar hlýtur að verða vel
þegin af mörgum. Islensk-þýsk orða-
bók uppfyllir vel þær kröfur sem
rétt er að gera til verks af þessu
tagi. Allt bendir því til að hún muni
bera ávöxt í hugskoti leikra og
lærðra og auðvelda þeim þýskunám.
Áralöng þrautseigja hefur' skilað sér
í verðugu verki.