Morgunblaðið - 15.12.1993, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. DESEMBER 1993
Allir stríðsaðilarnir
hafa skotið á mig
- segir Ríkarður Pétursson sem nýkominn er heim eftir árs starf í Bosníu
„Aðstæður voru mjög ómanneskjulegar þegar við komum
fyrst að spítalanum. Við vildum helst snúa rakleiðis við því öll
klósett voru stífluð í þessu þriggja hæða húsi og þvag og saur
rann á móti okkur þegar við gengum inn. A efstu hæð sjúkra-
hússins var þeim sjúklingum. sem lengst voru leiddir troðið í
eitt herbergi um fimmtíu saman, sumir hveijir sárþjáðir og
aðrir jafnvel alblóðugir. Aðkoman var eins hryllileg og hægt
er að hugsa sér. Við gátum ekki farið þar inn án þess að vera
í fylgd starfsfólks,“ segir Ríkarður Pétursson sem er nýkominn
heim eftir að hafa starfað fyrir Alþjóðaráð Rauða krossins í
stríðshijáðri Bosníu í rúmt ár, að frátöldu þriggja vikna fríi í maí.
UNNIÐ að uppbyggingunni; f.v. Dagbjartur Helgi Guðmundsson og
Ríkarður Pétursson ásamt túlki þeirra í Bosníu.
í fyrstu gegndi Ríkarður stöðu
leiðangurs'stjóra bílalestar sem
dreifði hjálpargögnum í nágrenni
borgarinnar Zenica en hélt að því
loknu til borgarinnar Tuzla til að
ieiða endurbyggingu geðspítala þar.
Ríkarður er rafiðnfræðingur að
mennt og vann á Grænlandi til árs-
ins 1991 en þurfti að segja starfí
sínu þar lausu til að geta tekið þátt
í siglingu víkingaskipsins Gaiu sem
endaði í Brasilíu 1992 á 500 ára
afmæli siglingar Kólombusar til
Ameríku. Eftir sjóferðina leitaði
hann sér því verkefna þegar heim
var komið. Hann sótti námskeið hjá
Rauða krossinum hér og var í kjöl-
farið „lánaður" til Alþjóðaráðs
Rauða krossins sem sendi hann til
starfa í ríkjum fyrrum Júgóslavíu.
Hann hélt til Bosníu í nóvember
1992 og starfaði sem leiðangurs-
stjóri bílalesta sem dreifðu hjálpar-
gögnum í um 200 kílómetra radíus
kringum borgina Zenica í Mið-Bos-
níu sem var bækistöð þeirra.
Sundurskotinn jeppi
„Þó að við færum eftir ákveðnum
öryggisreglum í Zenica vorum við
í stöðugri hættu og kannski í óæski-
lega miklu návígi við átakasvæði,“
segir Ríkarður. „Ég dvaldi í Zenica
á þeim tíma þegar miklar breyting-
ar urðu í Mið-Bosníu og lokaátökin
milli Bosníu-hers, þ.e. múslima, og
Bosníu-Króata voru að hefjast. Dag
einn í apríl þurfti ég að bregða mér
inn í hús og skildi Land-Crusier
jeppa samtakanna eftir fyrir utan.
Örstuttu síðar áttu herbílar Bosníu-
hers leið framhjá og hófu skothríð.
Ég var á leið út aftur og þegar út
var komið blasti sundurskotinn bíll-
inn við sjónum. Það munaði örfáum
augnablikum að ég hefði setið við
stýri.“
Ríkarður segir að eins hafí bif-
reiðum verið stolið, bæði frá Rauða
krossinum og öðrum hjálparstofn-
unum. Þeir séu síðan málaðir í felu-
litum og notaðir í hemaðinum.
Rauði krossinn hafi misst fimm bíla
á þennan hátt en tekist eftir mikla
eftirgrennslan að endurheimta fjóra
þeirra.
„Ég hefði ekki viljað halda sama
starfi áfram, þetta var of mikið
álag og ég veit í raun ekki hvemig
ég hefði verið á mig kominn and-
lega eftir sex mánuði í sömu stöðu.
Maður vissi of vel af hættunni sem
vofði yfir,“ segir hann. „Þegar ég
fór loksins heim í maí var mér þann-
ig innanbijósts að halda ekki út
aftur og ég treysti mér ekki til að
ræða við neina fjölmiðla um starfið
í Bosníu. En Rauði krossinn bauð
mér þá starfið við endurbygginguna
sem laut allt öðmm forsendum. Ég
stóðst ekki mátið og var kominn
til baka þremur vikum seinna."
Geðsjúklingar á flótta
Ríkarður var fenginn til að gegna
starfi byggingarstjóra endurbygg-
ingar geðsjúkrahússins Kreka í
Tuzla, sem er um 120 þúsund
manna borg í norðanverðri Bosníu,
ásamt Dagbjarti Helga Guðmunds-
syni sem er enn í Bosníu. Næsta
víglína lá um 20 kílómetra í burtu.
Fáeinum mánuðum áður en þeir
komu til sjúkrahússins hafði orðið
að loka hliðum þess fyrir um 200
geðsjúklingum sem komu þangað á
örfáum dögum. Skýringin á þessum
straumi var sú að nokkru fyrr höfðu
serbneskar sveitir yfirtekið smá-
borgina Jajce og hrakið geðsjúk-
linga sem þar var að finna rúmlega
200 kílómetra leið yfir torfært fjall-
lendi I átt til Tuzla. Einhveijir lét-
ust í ferðinni en þeir sem þraukuðu
komu til Tuzla í janúar illa til reika.
Sjúkrahúsið var vanbúið til að taka
á móti þessum fjölda flóttamanna
og á fréttamyndbandi sem Ríkarður
hefur í fórum sínum má sjá fólkið
þrýsta sér í einni kös að girðing-
unni umhverfis spítalann og sár-
bæna starfsfólk um inngöngu. Eina
úrræðið sem starfsfólk hafði var
að ganga meðfram rimlunum og
fleygja matarbitum úr fötu af
handahófi til sjúklinganna.
„Um þetta leyti voru aðeins
fimmtán starfsmenn til að annast
alla þessa sjúklinga," segir Ríkarð-
ur. „Starfsfólkið reyndi að gera sitt
besta en gat alls ekki ráðið við
ástandið svo fáliðað og illa búið.
Við sjúkrahúsið störfuðu geðlæknar
en þeir höfðu ekki starfsfólk til að
sinna málum sem skyldi, enda
gengu þeir sem slösuðust á vígvell-
inum fyrir. í stríði eru geðsjúkling-
ar jafnan þeir sem minnst mega sín
og alltaf helstu olnbogabörn samfé-
lagsins, eins og aðstæður þær sem
þeim voru búnar sýndu. Ástandið
hafði þó heldur skánað þegar við
komum í júní. Ýmislegt hafði þó
ekki breyst og þannig var aðeins
um eina deild að ræða og greining-
in á vistmönnum var næsta einföld;
gætu menn ekki bjargað sér vegna
andlegra kvilla voru þeir geðveikir.
Þama var spastísku fólki, fólki með
ofsóknarbijálæði, þunglyndum,
geðklofum og öðrum hrúgað sam-
an. Laun lækna og hjúkrunar-
kvenna voru um 4 mörk á mánuði
sem er um 200 íslenskar krónur eða
jafn mikið og brauðhleifur. kostaði
á sama tíma.
Fordómar almennings hjálpuðu
ekki upp á sakimar en kannski
vöktum við fólkið til umhugsunar
um að geðsjúkir þyrftu líka aðbúnað
við hæfí, þótt að stríð geisaði. Rauði
krossinn stóð fyrir því að sýndar
væm heimildarmyndir í sjónvarpi
og að þáttum var útvarpað til að
kynna starf Rauða krossins á svæð-
inu og ég held að lokinni kynningu
hafi margfalt fleiri en áður skilið
betur tilgang samtakanna og mark-
mið. Verkin sögðu líka sína sögu
og það var greinileg ánægja hjá
starfsfólki og sjúklingum með þær
endurbætur sem við gerðum.“
Endurbyggingin
Sjúkrahúsið var upphaflega reist
um 1920 sem svefnhýsi fyrir verka-
menn og var orðið ákaflega niður-
nítt eins og lýsing Ríkarðs hér í
upphafi ber með sér. Verkefnið var
m.a. fólgið í að rífa alla milliveggi,
breyta herbergjaskipan, setja dúka
á gólf, dytta að húsinu utanverðu
eða „endurbyggja húsið næstum frá
gmnni", segir Ríkarður. „Verkefni
okkar var ekki að búa til „lúxus-
spítala“ heldur skapa þama mann-
sæmandi aðstæður fyrir fólkið svo
það gæti lifað alla vega næstu þijú
ár. Við höfðum 60-70 manns á laun-
um og réðum ekki undirverktaka,
heldur fengum einstaklinga til
starfa til að sinna verkefnum undir
okkar stjóm. Þarna em tiltölulega
góðir iðnaðarmenn og við gátum
fengið þá til liðs við verkefnið sem
verið höfðu í herþjónustu og slasast
með þeim afleiðingum að þeir vora
ekki hæfir til bardaga, þá sem vom
of ungir til að beijast og jafnvel
fyrrverandi fanga úr serbneskum
fangabúðum sem Alþjóðaráð Rauða
krossins hafði fengið leysta úr haldi
í fangaskiptum og eru því undan-
þegnir herskyldu.
Stefna Rauða krossins er að taka
ekki afstöðu milli stríðandi fylkinga
í átökum eins og þeim sem geisa í
ríkjum fyrmm Júgóslavíu en ég
veit að það getur verið erfítt að
taka ekki afstöðu þegar verið er
að skjóta á mann. Ég nýt þó þeirra
„forréttinda" að allir stríðsaðilar
hafi skotið á mig þannig að þeir
hafa hjálpað mér til að viðhalda
hlutleysi. Erfiðast við allt þetta er
í raun að fólkið er mjög gott og
þar sem lífíð á þessum slóðum snýst
ekki eingöngu um vinnu eða átök
binst fólk óhjákvæmilega tilfinn-
ingaböndum. Stríðið gleymist
stundum og þannig gat maður unn-
ið með manni í nokkrar vikur og
Bágar aðstæður
AÐSTÆÐUR geðsjúklinganna í Tuzla voru hinar verstu þegar hinir íslensku starfsmenn Rauða kross-
ins komu þangað; allir féllu undir eina skilgreiningu og fengu meðhöndlun í samræmi við það. Hér má
sjá þijá sjúklinga matast af gólfinu en bæði matur og innviðir voru af skornum skammti í sjúkrahúsinu.
EIÐISMYRI30
íbúðir fyrir fólk 60 ára og eldra
Nú eru hafnar framkvæmdir við íbúðir fyrir fólk
60 ára og eldra við Eiðismýri 30, Seltjamamesi.
í húsinu verða 26 íbúðir alls; 2ja og 3ja
herbergja. Seltjamameskaupstaður mun kosta
og reka sameiginlegan matsal í húsinu, en stutt
er í margvíslega þjónustu fyrir eldri borgara við
Skólabraut. Þá má benda á nálægð hússins við
verslunarkjaman Eiðistorgi, sundlaug og
heilsugæslustöðina.
íbúðimar em mjög vandaðar með hlöðnum og
pússuðum milliveggjum. Berið saman verð og
gæði.
Byggjendur eru Byggingafélag Gylfa og
Gunnars hf., sem hefur á undanfömum ámm
skilað nær 300 þjónustuíbúðum af sér til
ánægðra kaupenda í samvinnu við Félag eldri
borgara í Reykjavík og nágrenni.
ALLAR FREKARI UPPLÝSINGAR
GEFUR SVAN FRIÐGEIRSSON Á
BYGGINGADEILD FÉLAGS F.I.DRI
BORGARA, BORGARTÚNI31,
SÍMI 621477, MILLI KL. 9.00 OG 12.00.
ÍBÚÐB
SALUR