Morgunblaðið - 15.12.1993, Síða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. DESEMBER 1993
Audur Proppé
— Minning
Fædd 30. október 1921
Dáin 8. desember 1993
Ellefu ár — Helga orðin ellefu, en
á þeim tíma höfðu þrjú böm heilsað,
tveir sveinar og ein mær — öll and-
vana. Nú var beðið í ofvæni — ótti
hríslaðist um hugann, en hann reynd-
ist þegar til kom ástæðulaus því að
óveðursnóttina 30. október 1921
flutti svarrandi brimhljóð og fossnið-
ur ungri mey velkomandaminni, nátt-
úruhljóð, sem löngum síðar létu vel
í eyrum hennar. Guðrún og Jón höfðu
eignast dótturina Auði, sem æ síðan,
meðan lifðu, áttu með henni samfylgd
og sambýli.
Foreldrar Auðar vom Guðrún
Bjamadóttir og Jón A. Proppé. Vig-
dís móðir Guðrúnar var Sigurðardótt-
ir frá Sandi í Kjós, en faðir Bjami
Sigurðsson frá Þemey. Þau hófu bú-
skap á Hofí á Kjalamesi, en fluttust
á eignaijörð sína Brimilsvelli á Snæ-
fellsnesi um síðustu aldamót . For-
eldrar Jóns vom Helga Jónsdóttir frá
Gijóteyri í Kjós og Claus Eggert Di-
etrich Proppé, þýskrar ættar, en
gerðist hér á landi fýrsti bakari í
Hafnarfírði. Jón, faðir Auðar, var
verslunarstjóri í Ólafsvík 1903 til
1925, en fluttist að því búnu með
konu og dætranum, Helgu og Auði,
til Reykjavíkur, þar sem hann sinnti
skrifstofustörfum æ síðan.
Tvö móðursystkini Auðar vom
vestra, Ólafur bóndi á Brimilsvöllúm
og Lára, kona Jóns Gíslasonar póst-
meistara í Ólafsvík.. Frá fimm ára
aldri og þar til skólagöngu Auðar
iauk var hún öll sumur hjá Lám og
manni hennar í Ólafsvík og þar eins
og elsta bamið á heimilinu. Þótti
henni það tilbreyting frá því að vera
yngst heima og ætíð tilhlökkun í að
komast annað veifíð inn að Völium.
Hún batt æ síðan mikla tryggð við
Ólafsvík og Snæfellsnes — taldi þar
sína eiginlegu heimabyggð, þótt hún
yrði löngum að iáta hugarflugið
nægja í þeirri sambúð.
Auður lauk námi í Verslunarskól-
anum 16 ára gömul. Margar bestu
vinkonur hennar vom frá þeirri skóla-
vem. Sumarið 1938 réðst hún til
skrifstofustarfa hjá Páli Stefánssyni
frá Þverá, en hann var kvæntur föð-
ursystur hennar. Þaðan lá leiðin til
Verslunarráðs íslands, og síðan aftur
til Páls. Mjög særði það réttlætis-
kennd hennar að vita konur lúta því
að bera minna úr býtum en karlar
fyrir sömu vinnu, þrátt fýrir sambæri-
lega menntun. Auður var því ákveðin
í að bijóta upp ferii sinn og sýna að
hún gæti orðið samstiga við karla
hvað iaun varðaði, en ekki aðeins
vegna þeirra heldur réttlætisins. En
hvert skyldi halda í víking? Auður
orðaði við föður sinn, að hún hefði
hug á að verða loftskeytamaður. Jón
hreifst af þeirri ráðagerð. Hann kall-
aði hana stundum blásokkuna sína,
þegar honum fannst hún uppreisnar-
gjöm. Hann hafði kynnst frægum
kvenréttindakonum á námsámm sín-
um í Höfn. Þær nefndust blaaströmp-
er og samsvöraðu síðar rauðsokkum.
Auður lauk loftskeytaprófí 1946
og réðst þá að Gufunesstöðunni, þar
sem hún starfaði í 19 ár, ætíð í vakta-
vinnu. Hana hafði nú borið þangað
{ sinni víking, þar sem hún var að
öllu leyti ígildi karla. Og starfinu þar
lýsti hún eitt sinn þannig: — Klunna-
leg morsesending okkar vakti greini-
lega undrun og hneykslun þeirra, sem
fyrir vom. Og ekki var nema von.
íslenskir loftskeytamenn af gamla
skólanum voru undantekningalítið
miklir fagurkerar. Menn kannast við
orðið listaskrifari. Eins mætti tala
um listamorsesendingu. Það er jafn
erfítt að lesa úr subbulegri morse-
sendingu og klóra sig fram úr lítt
læsilegri rithönd. Að lesa úr fallega
sendu morse líkist helst að njóta fag-
urrar rithandar eða tónlistar, þegar
best lætur. Morse á að syngja og
hafa hrynjandi — eða eins og einn
kolleganna orðaði það „Musik í loft-
inu“. A'uður hafði frábæra rithönd
og vafalaust hefur hún morsað af
sömu snilld.
Hún þreyttist á hinni langvinnu
vaktavinnu í Gufunesi og réðst því
1964 sem umsjónarmaður talsam-
bands við útlönd, en eftir 1962 starf-
aði hún sem fulltrúi við innflutnings-
deild Pósts og síma, uns hún lét af
störfum sextug 1981. Eftir það var
hún til aðstoðar og dægrastyttingar
hluta úr degi hjá frú Sigríði Briem.
Jón Proppé féll frá í ársbyijun
1948. Eftir það bjuggu mæðgumar
saman og varð þeim sambýlið unaðs-
bót, enda báðar einhuga í að láta
ekki hversdagsamstur þvælast fyrir
sér, en Guðrún lést 1952 og var
Auður eftir það einbúi. Henni féll sú
lukka í skaut að eignast á hæðinni
fyrir neðan sig mikið vina- og vel-
gerðarfólk, þar sem var Jón Ásgeirs-
son tónskáld og Elísabet kona hans.
Að Auður gat dvalið svo lengi heima
í sinni þrautaglímu fólst fyrst og
fremst í liðsemd Elísabetar. Við sem
nánast stöndum Auði verðum ævin-
lega þakklát þeim hjónum fýrir un-
aðssemdina sem þau alla tíð veittu
henni.
Eftir að hafa þekkt Auði mágkonu
mína í nær því 60 ár ætti ég ekki
aðeins að kunna deili á henni á ytra
borði, heldur líka jafnvel innviðunum.
Hún var ekki kona dul, fremur furðu
opinská og einlæg, en stundum
óþægilega tannhvöss án mikillar
ígmndunar. Hrifnæm var hún og
blossaði upp í fögnuði, þegar á góma
bar eitthvað sem heillaði hana. Fijáls-
lyndi hennar í skoðunum duldist ekki
og ætíð kvað hún fast að, ef henni
fannst hallað á einhvem að ósekju.
Hún var í eðli sínu mikill fagurkeri,
lét helst engar leiksýningar framhjá
sér fara, myndlistarsýningar né tón-
listarviðburði. Vemlegur bókasafnari
var Auður ekki að öðm leyti en því
að viða að sér á langri ævi leikritum,
gömlum sem nýjum, og var leikrita-
safn hennar orðið talsvert að vöxtum.
Hún kaus að kynnast framandi þjóð-
um og urðu utanferðir hennar marg-
ar hér í álfu sem í Asíu. Auður var
vel liðtæk í félagsstarfi og munu
Zontasystur ekki síst hafa kynnst
því. Það var líf og sál Auðar að hafa
gesti. Hún kunni allt til þess og nota-
legheitum hennar sem gestgjafa var
viðbmgðið. Undanfarin fjögur að-
fangadagskvöld vomm við ein saman
og sögðum ætíð í kveðjuskyni: „Hvar
munum við dansa næstu jól?“
Undir lokin kom mér mest á óvart
hvílíkur kjarkmaður Auður var jafnt
á sál sem líkama. Hún tók með kaldri
ró og æðruleysi vitneskjunni um
ólæknandi mein, lét alla tíð, meðan
á þrautagöngunni stóð, eins og hún
vissi ekki af því — sótti leikhús og
tónieika fram á hinstu stund og hafði
gamanyrði á vör. Mér ér þakklæti í
huga, þegar langri og góðri samfylgd
er lokið og Auður líklega farin að
morsa með hrynjandi og músik í lofti
yfír Jöklinum vestra.
Lúðvík Kristjánsson.
I dag verður útför frænku minnar
og vinkonu Auðar Proppé gerð frá
Fossvogskirkju. Auður var fædd í
Ólafsvík 30. október 1921, yngri dótt-
ir ömmusystur minnar Guðrúnar
Bjamadóttur og Jóns Proppé.
Það er margs að minnast nú þegar
kvatt er og litið er yfir farinn veg.
Fyrstu minningamar um Auði em frá
Hjarðarholti, húsj ömmu minnar Lám
Bjamadóttur í Ólafsvík. Mjög kært
var með þeim frænkum alla tíð og
átti fæðingarstaður Auðar ávallt
sterk ítök í henni. Hún sótti mikið
þangað vestur og var þar jafnan aufú-
sugestur.
Þar sem ég dvaldi löngum hjá
ömmu minni á sumrin lá það í hlutar-
ins eðli að grunnur var þar lagður
að áralangri vináttu okkar Auðar.
Það lá ævinlega tilhlökkun og spenna
í loftinu þegar von var á Auði tii
Ólafsvíkur og í engu til sparað til að
gera dvöl hennar sem ánægjulegasta.
Síðar var það Auður sem tók á móti
okkur ömmu hér í Reykjavík í litlu
íbúðinni við Flókagötu. Þær urðu ófá-
ar ferðimar famar til Auðar sem tók
á móti okkur af þeirri gestrisni sem
var henni eðlislæg. Konur þriggja
kynslóða áttu góðar stundir saman
og treystu bönd frændseminnar.
Eftir nokkurra ára dvöl erlendis
þótti mér sjálfsagt að taka upp þráð-
inn aftur þó að tengiliðurinn, amma
mín, væri horfínn. Auður var sérlega
góð heim að sækja. Hún ræktaði
frændgarðinn af alúð og voram við
margar frænkumar sem nutum
ánægjulegra stunda hjá henni. Hún
var meistarakokkur og enginn leyfði
sér að standa upp frá borðum fyrr
en hann hafði örugglega fengið fylli
sína og helst meira.
Auður var víðlesin og víðföml. Á
heimili hennar var sérstakur andblær
heimsmenningarinnar. Eg fór jafnan
ríkari af hennar fundi, ríkari af vitn-
eskju um forfeður mína, líf þeirra og
störf. Fyrir það verð ég ævinlega
þakklát. Þessar minningar em mér
dýrmætar, minningar sem ég mun
geyma.
Fyrir einu og hálfu ári greindist
hjá henni sá sjúkdómur sem dró hana
til dauða. Auður var ógift og bam-
laus. En hún stóð ekki ein sem best
kom í ljós undir lokin því að þá var
hún studd dyggilega af vinum og
frændfólki. Með þeirra hjálp og starfi
heimahlynningar Krabbameinsfé-
lagsins var Auði gert kleift að dvelj-
ast heima á Flókagötunni nánast
fram á síðustu stundu.
Líkt og nafna hennar hin djúpúðga
hélt Auður frænka mín virðingu sinni
til dauðadags. Ég vil fyrir hönd af-
komenda Láru Bjamadóttur þakka
Auði fyrir samfylgdina. Megi hún-
hvíla í friði.
Hildur Sigurðardóttir.
Skammt er síðan eg frétti af veik-
indum Auðar Proppé, og nokkmm
dögum síðar les eg andlátsfregnina.
Þá hnykkti mér við.
Hugurinn hvarflar aftur í tímann
til skólaáranna. Vorið 1938 útskrifað-
ist rúmlega 80 manna hópur úr Verzl-
unarskóla íslands, nokkuð jafnkosta
að kynjum til. Þetta var fjölmennasti
árgangur skólans til þess tíma og
varð ekki hrakinn úr því sæti lengi.
Ekki standa allir þeir mörgu persónu-
leikar jafnskýrir fyrir hugarsjónum.
Gleggstir em yfírleitt sambekkingar,
eins og gefur að skilja.
Með skólasystur minni, Auði, er
hnigin í val sá persónuleiki, sem hvað
skýrastur erí minni frá námsárunum.
Og ekki sló á hann miklum fölva all-
an tímann síðan. Sem betur fer held-
ur þessi árgangur þeim góða hætti
að koma saman á fimm ára fresti
og endumýja kynnin, svo að ryð
gleymskunnar nær ekki að þekja all-
ar minnistaugar, þótt margt sé horf-
ið í ólgusjó tímans. Með hveiju ári
falla nú orðið einhveijir frá úr hópn-
um. í ár kvöddu tveir skólabræður á
undan Auði, og munu vart eftir lifa
nema 50 manns hins fjölmenna hóps,
sem eg nefndi fyrr.
Auður Proppé var gáfuð kona og
fjölfróð, fylgdist vel með á mörgum
sviðum og lét sig varða almenn mál.
Hún var afbragðs vel máli farin,
bæði að orðfæri og tungutaki og tal-
aði hreint og beint um hlutina. Þar
á ofan var hún fijálsleg í fasi og
gædd kvenlegum þokka. Eg kom eitt
sinn heim til hennar og sá að hún
átti gott bókasafn, þ. á m. margt
ljóðabóka, eldri skálda og yngri.
Að Auði Proppé er mikil eftirsjá.
Baldur Pálmason.
Hversu skal vin kveðja og hvað
tiltaka, sem munað er best vera, þá
stundir gáfu til samvista á því litla
leiksviði er rúmar eina mannsævi,
eitt stundarbil, liðið og horfið jafn
snemma og það varð til úr aðvífandi
og óráðinni framtíð. Nú hefur þessi
sviðsmynd breyst, því einn samleik-
arinn, Auður Proppé, hefur vikið af
því og stóllinn hennar er auður og
þögnin hefur sest að, þar sem áður
mátti heyra enduróman athafna og
bækurnar hennar og blöðin liggja
nú ólesin.
Hljóð fjarvera Auðar vekur sökn-
uð. Hún var ekki allra en heilsteypt-
ur persónuleiki og hreinskiptin.
Það var gott að njóta gestrisni
hennar og ljúf og elskuleg var hún
ávallt, svo að aldrei bar þar á skugga
og því eigum við og fjölskylda okk-
ar, fyrir margt að þakka og kveðjum
með söknuði góðan vin.
Elísabet Þorgeirsdóttir,
Jón Asgeirsson.
Auður Proppé er látin á 73. aldurs-
ári.
Hún fæddist í Ólafsvík á Snæfells-
nesi 30. október 1921.
Foreldrar hennar vom Guðrún
Bjamadóttir frá Brimilsvöllum og Jón
Proppé úr Hafnarfírði. Þegar Auður
var fjögurra ára fluttist fjölskyldan
suður til Reykjavíkur. Þó slitnuðu
ekki tengslin við Snæfellsnesið. Sum-
arland Auðar var þar á heimili móður-
systur, sem hún var bundin sterkum
böndum frændsemi og vináttu. Oft
talaði hún um þessa sólríku daga á
nesinu og þá líka hvemig höfuð-
skepnumar stundum ærsluðust með
feikna miklum fyrirgangi. Á hveiju
sumri allt til 16 ára aldurs átti hún
sitt annað heimili vestra. Hún bjó að
þeim áhrifum sem þessi kynni við
sveit og sjó höfðu á lífsviðhorf henn-
ar. Umhverfíð lagði til fjölbreyttari
þroskakosti en þau böm njóta sem
alast upp í borgarsamfélagi og kynn-
ast naumast öðm.
Auður var bráðger, tólf ára gömul
lauk hún skyldunámi sem á þeim tíma
lyktaði með svonefndu fullnaðarprófi
eða bamaprófi.
Að ráði foreldra sinna var hún þá
„send í Verslunarskólann", eins og
hún komst að orði, því að löngun
hennar til að stunda þar nám var
hverfandi. Þó fór svo sem jafnan
gerist að góð ástundun færir iðkand-
anum áhuga á verkefninu að launum.
Það er eftirtektarvert hve Auður bar
kennumm sínum vel söguna og lýsir
það því greinilega hvemig fróðleiksf-
ús unglingur metur þekkingu svo sem
eina af bestu ánægjulindum sem bjóð-
ast.
Verslunarskólanum lauk Auður
1938, en hugði þó fljótlega á frekara
nám eftir reynslu af skrifstofustörf-
um í nokkur ár. Enn í dag er það
svo að á þeim vettvangi sitja konur
og karlar ekki við sama borð. Jafn-
vel með ástundun og dugnaði reynist
konum þungur róður að fá störf sín
metin til jafns við vinnu karla.
Nú var Auður sjálfráð um hvert
skyldi stefna, hún valdi loftskeyta-
fræði. Haustið 1945 innrituðust 66
nemendur í loftskeytafræðinámi, að-
eins tvær stúlkur vom í hópnum.
Hinn 1. september 1946 fengu nem-
endur skírteini um réttindi sín til
starfa sem loftskeytamenn, eftir stutt
en strangt nám.
Auður réðst að fjarskiptastöðinni
í Gufunesi þegar að námi loknu. Þar
vom mikil umsvif og færðust þau
óðfluga í vöxt við eflingu millilands-
flugs og hraðvaxandi samskipti þjóða
í milli. Þegar við tók ný tækni í fjar-
skiptum í stað morse-sendinganna
reyndi ekki síður á streituþol manna
en áður, álagið minnkaði ekki við
frekari vélvæðingu. Kom Auði þá vel
að vera fljót að hugsa, skilja og
bregðast rétt við.
Eftir 19 ára þjónustu í Gufunesi
var Auður skipuð í embætti yfir-
manns talsambandsins við útlönd og
sjö árum síðar tók hún við stöðu full-
trúa í innflutningsdeild Pósts og síma.
Þar endaði hún starfsferil sinn, jafn-
oki karla eða ríflega það í hveiju
starfi og launum, eins og hún hafði
stefnt að frá æsku.
Ætla mætti að kona á þeim starfs-
vettvangi sem hér var lauslega lýst,
og áður fyrr þætti talin karlmannsí-
gildi, hefði verið mikil á velli og
sneydd kvenlegum þokka. En því fór
fjarri. Auður var fínleg, grönn og
létt á fæti, silfurgrátt hárið var fal-
lega greitt og klæðaburðurinn í sam-
ræmi við djarflega framkomu og
þokkafullt svipmót. Ljóst var að þar
fór kona sem bar virðingu fyrir sam-
ferðamönnum sínum og sér sjálfri.
Hirðuleysi var hvergi að finna þar
sem hún átti fyrir að ráða. Á heimili
hennar var hver hlutur á sínum stað,
margt var þar góðra muna, sumir frá
æskuheimilinu og bám vott um gróna
menningarhefð þar sem virðing fyrir
verðmætum fer ekki halloka fyrir
tildurslegri nýjungagimi.
Það vom forréttindi að vera gestur
hjá Auði. Það var endumæring. Ef
kjarkurinn var eitthvað laskaður við
komuna leið ekki á löngu þar til bjart-
sýnin glæddist og allt sem máli skipti
virtist auðvelt. Jafnvel eftir að mein-
ið illkynjaða var búið að leggja hana
í rúmið fór sú sem þetta ritar burt
hressari í anda en hún kom. En auk
huglægrar upplyftingar máttu gestir
hennar aldrei fara án þess að þiggja
veitingar að gömlum sveitasið. Mat-
reiðsla var henni íþrótt og list og
nutu margir vinir hennar góðs af.
Það var glaðværð við borðið þegar
réttanna var neytt og sjálfsagt að
spjalla um mat eins og hveija aðra
gleðigjafa sem menn njóta, en nokkr-
ir látast ekki veita athygli — hversu
mikil alúð sem lögð hefur verið við
undirbúning og matseld. En fleira var
rætt. Auður fylgdist vel með því sem
hæst bar á sviði hverskonar lista og
menningar og hafði alltaf nokkuð til
málanna að leggja, hún lét skoðanir
sínar hiklaust í ljós og svo gerðu líka
viðmælendur hennar, enda verða
umræður því fijórri sem fleiri sjónar-
mið koma fram. Meðhispursleysi sínu
gerði hún þeim sem hún umgekkst
auðvelt að vera einlægir. Vinir henn-
ar kunnu að meta þegar hún brá
fyrir sig kjarnyrðum og hressilegu
orðavali, stundum útlendu, sem ein-
mitt hitti í mark, það vom ekki hvers-
dagslegir enskufrasar heldur danskt
orðfæri, ættað úr málfari heldri
manna vestra, að ég held.
Svo sem vænta má tók Auður þátt
í margvíslegu félagslífi. Leiðir okkar
lágu saman þegar mér var boðið að
gerast félagi í Zontaklúbbi Reykja-
víkur, þar hafði hún starfað um skeið
af lífí og sál. Markmið Zontaklúbbs-
ins er m.a. að efla stöðu kvenna á
öllum sviðum mannfélagsins, jafnt í
þróunarlöndum og hinum sem telja
sig betur á vegi stödd. Alþjóðahreyf-
ing Zonta átti upptök sín í Bandaríkj-
unum. Þar var fyrsti klúbburinn
stofnaður 1919. Þá vom karlar að
koma heim úr styijöldinni sem háð
var í Evrópu 1914-1918, þeir vildu
láta konur þoka úr ábyrgðarstöðum
og stjómunarstörfum, sem þær höfðu
gegnt meðan þeir háðu hildarleikinn
— senda konumar heim og setjast
sjálfír aftur í stólana, en konumar
snemst til varnar. Zontaklúbbar
starfa nú meðal margra þjóða að
menningar- og framfaramálum, allir
í sameiningu og einnig að einstökum
verkefnum heima fyrir.
Hæfileikar Auðar nutu sín vel í
zontastarfinu; alltaf tilbúin að taka
að sér verkefni, glöggskyggn á kosti
og galla hvers verkefnis og fljót að
koma í verk því sem að kallaði. Hún
var gagnorð og eyddi ekki tíma í
málalengingar. Formaður ■ Zonta-
klúbbs Reykjavíkur var hún 1965-
1966 og hafði þá áður setið í stjóm
og verið fulltrúi Islands í sameigin-
legri stjóm Zontanklúbba á Norður-
löndum. Hún sagði sig úr Zonta-
klúbbi Reykjavíkur þegar hún lét af
embætti sem var forsenda þess að
hún var valin í klúbbinn, svo sem lög
klúbbanna mæla fyrir, en var boðið
að gerast virktarfélagi og tók eins
og áður þátt í félagsstarfinu af fullum
krafti. Hún kom á vinnufund í
klúbbnum 9. nóvember síðastliðinn
og fór á tónleika og í leikhús litlu
síðar. Þótt kraftamir væru á þrotum
var andlega þrekið óbugað allt undir
það síðasta. Það var dýrmætt að
kynnast konu sem gædd var þvílíkum
dug, ég er þakklát fyrir þau þijátíu
ár sem við áttum samleið í góðum
félagsskap.
Vandamönnum og vinum Auðar
sendi ég einlægar samúðarkveðjur.
Vigdís Jónsdóttir.
Stórt skarð er höggvið í raðir Zon-
takvenna við fráfall Auðar Proppé.
Auður lést í Reykjavík að morgni
hins 8. desember eftir að hafa barist
við illvígan sjúkdóm sem að lokum
lagði hana að velli. Okkur, sem fylgst
höfðum með sjúkdómsstríði hennar
undanfama mánuði, komu þessi tíð-
indi ekki á óvart.
Auður var fædd í Ólafsvík 30.
október 1921. Hún lauk prófi frá
Verslunarskóla í§lands 1938 og loft-
skeytaprófi 1946. Hún var fyrsta
konan sem tók loftskeytapróf hér á
landi. Starfaði hún lengst af við flug-
þjónustuna í Gufunesi, varð síðan
umsjónarmaður talsambands við út-
lönd og síðast var hún fulltrúi við