Morgunblaðið - 19.01.1994, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. JANÚAR 1994
r
+

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Atvinnuleysið
Samkvæmt nýjum tölum,
sem birtar eru í Morgun-
mlaðinu í dag, er talið að yfir
8.000 manns hafi verið at-
vinnulausir í desembermán-
uði. Á árinu 1993 voru 5.600
íslendingar atvinnulausir að
meðaltali allt árið. Atvinnu-
lausum hafði fjölgað um 1.700
manns frá árinu 1992. Gert
er ráð fyrir, að atvinnuleysið
hafi enn aukizt í byijun jan-
úar en síðan má búast við að
úr því dragi smátt og smátt
eitthvað eftir því, sem líður á
veturinn.
Þetta er gífurlegt atvinnu-
leysi, hvort sem mælt er á
íslenzkan mælikvarða eða evr-
ópskan. Atvinnuleysi hér er
smátt og smátt að þokast upp
í svipaða hlutfallstölu og
þekkzt hefur í mörgum Evr-
ópuríkjum á undanförnum
árum. Þrátt fyrir það eru
umræður um atvinnuleysið og
afleiðingar þess ekki miklar
og raunar ótrúlegt hvað lítið
heyrist um þetta þjóðfélags-
böl. Verkalýðsfélögin hafa
ekki gengið fram fyrir skjöldu
til þess að vekja athygli á
þessu mikla atvinnuleysi. Hin-
ir atvinnulaúsu hafa heldur
ekki látið mikið til sín heyra.
Það eru auðvitað ýmsar
skýringar á atvinnuleysi í des-
ember, svo sem árstíðabundin
stöðvun margra fiskvinnslu-
fyrirtækja. Það er líka ljóst
að sjómannaverkfall fyrri
hluta janúarmánaðar hefur
leitt til atvinnuleysis í landi.
Samt sem áður fer tæpast á
milli mála, að atvinnuleysið
er að festa rætur hér. Það er
að verða viðvarandi vanda-
mál, eins og það hefur orðið
í fjölmörgum Evrópuríkjum,
ekki sízt meðal ungs fólks og
kvenna.
Fyrr á árum var það fyrsta
markmið íslenzkra ríkis-
stjóma að tryggja fulla at-
vinnu. Á þeim tíma var verð-
bólgan mikil og stundum gíf-
urleg. Sennilega hefði verið
hægt að vinna bug á verðbólg-
unni fyrr en gert var en þá á
kostnað atvinnustigs. Á seinni
árum hefur það orðið fyrsta
markmið ríkisstjórna að vinna
bug á verðbólgunni. Eftir að
hafa kynnzt verðbólgulitlu eða
verðbólgulausu þjóðfélagi vill
varla nokkur maður skipta á
því og hinu fyrra ástandi.
Jafnvel má búast við að hinir
atvinnulausu vilji fremurverð-
bólgulítið samfélag en það
þjóðfélag óðaverðbólgu, sem
hér ríkti áður fyrr.
Með þessu er ekki sagt, að
mikið atvinnuleysi nú stafi af
því, að baráttan gegn verð-
bólgunni hefur borið svo góð-
an árangur, sem raun ber
vitni. Atvinnuleysið nú stafar
auðvitað af þeirri efnahags-
kreppu, sem hér hefur gengið
yfir samfellt í fimm ár, bæði
vegna samdráttar í helztu við-
skiptalöndum okkar en einnig
vegna samdráttar í fiskveið-
um hér og almennrar kreppu
við sjávarsíðuna.
Þótt lítið heyrist í þeim, sem
atvinnulausir eru eða í verka-
lýðsfélögunum, sem hafa hina
atvinnulausu innan sinna vé-
banda má ganga út frá því
sem vísu, að atvinnuleysi eigi
eftir að komast hér á dag-
skrá, sem mikið átakamál í
þjóðfélaginu. En eitt er að
tala um atvinnuleysi eða vekja
athygli á því, annað að ráða
bót á því. Það er alveg ljóst,
að við vinnum ekki bug á at-
vinnuleysi með því að veita
miklum fjármunum úr opin-
berum sjóðum til atvinnuskap-
andi verkefna. Það er í sjálfu
sér engin lausn, þótt það geti
verið tímabundin lausn í ein-
hveijum tilvikum.
Það mun ekki draga úr at-
vinnuleysi fyrr en ný upp-
sveifla verður í atvinnulífinu.
Og jafnvel þegar að því kemur
má búast við, að fyrirtækin
fari sér hægt í mannaráðning-
um, eftir þá reynslu, sem þau
hafa gengið í gegnum á-und-
anförnum fimm árum.
Þess vegna verðum við að
horfast í augu við, að mikið
atvinnuleysi verður hér ríkj-
andi í nokkur misseri enn og
jafnvel allmörg misseri. Ef
gengið er út frá því sem vísu
skiptir máli að skipulega sé
unnið að því að gera atvinnu-
lausu fólki lífið eins bærilegt
og kostur er. Upphæð at-
vinnuleysisbóta skiptir máli.
Það getur líka haft þýðingu
að gera fólki kleift að nota
þennan tíma til þess að setj-
ast á skólabekk og bæta við
menntun sína þannig að það
verði samkeppnishæfara á
vinnumarkaðnum, sem gerir
stöðugt auknar kröfur um
menntun fólks.
Aðalatriðið er að þeir, sem
atvinnulausir eru, finni, að
þeir eru ekki gleymdir, að hin-
ir, sem atvinnu hafa, loki ekki
augunum fyrir þeim vanda,
sem þeir eru staddir í og að
samfélagið sýni viðleitni til
þess að koma til móts við
vanda þessa fólks.
Utanríkisstefna á lýðveldisafmæli VI
A vit
nýrra tækifæra
eftir Björn
Bjarnason
Erlendur maður, víðförull og með
góð sambönd í alþjóðlegum stjórn-
mála- og viðskiptaheimi, kom í fyrsta
sinn til Islands fyrir skömmu. Hann
hafði áður haft nokkur kynni af ís-
Iendingum og fyrir komu sína til
landsins átti hann þess kost að kynna
sér landshagi í trúnaðarskýrslum,
sem samdar voru af erlendum sér-
fræðingum. A skömmum tíma var
honum gefið tækifæri til að kynnast
forystumönnum í stjórnmála-, við-
skipta- og fjármálalífi þjóðarinnar.
Við komuna til landsins lét hann
strax orð falla á þann veg, að sér
þætti íslendingar hafa verið alltóf
hógværir við að láta að sér kveða í
alþjóðlegu samstarfi. Hér byggi vel
menntuð þjóð í stóru landi, þar sem
auðlindir væru miklar. Stefna hennar
í samskiptum við aðrar þjóðir ein-
kenndist fremur af hiki og jafnvel
einangrunarhyggju en leit að tæki-
færum til að koma ár sinni vel fyrir
borð.
Þegar hann kvaddi hafði gesturinn
fengið nokkuð aðra mynd. Hann átt-
aði sig á því, að fyrirtæki eins og
Grandi hf. og Eimskipafélag íslands
hf. hefðu skotið rótum erlendis. ís-
lendingar hefðu góða stöðu á alþjóð-
legum fiskmörkuðum, fyrir lægju
hugmyndir um að reisa ný stóriðju-
ver þegar álverð hækkaði, áætlanir
væru fyrir hendi um nýjar virkjanir
með orkusölu um sæstreng í huga.
Á stjórnmálasviðinu væri unnið að
því að laga framkvæmd varnarsamn-
ings íslands og Bandaríkjanna að
breyttum aðstæðum. Þótt íslendingar
hefðu ekki sótt um aðild að Evrópu-
sambandinu væri áhugi á að nýta sér
evrópska efnahagssvæðið til hins ýtr-
asta. Litið væri til viðskipta við Jap-
ani og aðrar Asíuþjóðir. Almennt
væru menn vel upplýstir um þróun
alþjóðamála og áttuðu sig á því, að
ný tækni í fjarskiptum og samgöng-
um gæfi eyþjóð fjarri öðrum fleiri
kosti en áður.
Nýjar aðstæður
Þeir sem kynna sér sögu íslenskra
utanríkismála sjá, að um miðbik ald-
arinnar hvíldi það mjög á stjórnvöld-
um að tryggja íslenskum afurðum
aðgang að erlendum mörkuðum. I
endurminningum sínum segir Dean
Acheson, sem var utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, þegar Atlantshafs-
bandalagið var stofnað, að hann hefði
fengið meira að vita um gærur og
saltfísk vegna. viðræðna sinna við
Björn Bjarnason
„Við þessar aðstæður á
ekki að skipta sköpum
hvort ríki eru stór eða
smá, fámenn eða fjöl-
menn. Örlög ráðast af
því hvort þjóðir, sem
ríkin mynda, þekkja
sinn vitjunartíma.“
íslendinga en góðu hófi gegndi. Nú
hafa verið gerðir alþjóðasamningar
eða svæðisbundnir samningar, sem
greiða fyrir viðskiptum milli þjóða.
Forsendur fyrir tvíhliða lausnum eru
allt aðrar en áður.
í stað þess að ríkisvaldið ryðji
brautina hvetju sinni í viðskiptum og
menn leiti eftir fyrirgreiðslu stjórn-
málamanna eða stjórnvalda vegna
samskipta sinna við útlendinga geta
þeir stuðst við almennar umsamdar
alþjóðareglur. Stjórnmálamönnum og
stjórnvöldum er bannað að mismuna
einstaklingum og fyrirtækjum á
markaðssvæðinu og unnt er að leita
réttar síns hjá sameiginlegri alþjóð-
legri eftirlitsstofnun eða dóínstóli.
Við þessar nýju aðstæður ber að
gera nýjar kröfur til hins sameigin-
lega þjóðfélagsvalds. Ábyrgð þess er
að ýmsu leyti meiri og víðtækari hjá
smáþjóð en þeim sem stærri eru.
Hlutverk þess er ekki síst að tryggja
borgurunum jafnræði á við borgara
annarra ríkja. Þar skiptir nú hvað
mestu að huga að menningu, mennt-
un, vísindum og rannsóknum. Frelsið
sem hið alþjóðlega samstarf veitir er
ekki unnt að nýta til fulls nema
menn hafi þekkingu og djörfung til
þess að gera það. Frjálshuga og
metnaðarfullir verða menn ekki nema
þeir sæki styrk sinn í fijóan menning-
arlegan jarðveg, þar sem markið er
sett hátt.
Kraftur einstaklingsins
Þær þjóðfélagskenningar hafa lot-
ið í lægra haldi, sem byggðust á
því, að einstaklingurinn væri eign og
tæki ríkisvaldsins eins og dráttarvél
eða skurðgrafa. Ekki er lengur háð
alþjóðlegt hugmyndastríð vegna hoil-
ustu einræðisherra við kenningar af
þessu tagi. Lýðræðislegir stjórnar-
hættir og mannréttindi, sem tryggð
eru með rétti til málshöfðunar fyrir
alþjóðlegum dómstóli, hafa verið haf-
in til vegs og virðingar. Alþjóðlegt
öryggiskerfi er að verða virkara, rík-
ari kröfur eru gerðar um alþjóðlega
samhjálp og með alþjóðlegu sam-
starfi er unnið að því að vernda líf-
ríki hvarvetna á jarðarkringlunni.
Við þessar aðstæður á ekki að
skipta sköpum hvort ríki eru stór eða
smá, fámenn eða fjölmenn. Örlög
ráðast af því hvort þjóðir, sem ríkin
mynda, þekkja sinn vitjunartíma.
Þora að nota þau tækifæri sem gef-
ast eða láta hræðslu ná tökum á sér
og leita skjóls á bak við heimatilbún-
ar hindranir, sem verða síðan að sjáif-
hnýttu hafti.
Þjóð í hafti heitir fróðleg bók eftir
Jakob F. Ásgeirsson og lýsir hræðslu
og tregðu íslendinga við að kasta af
sér skaðvænlegum íjötrum, sem á
þá voru lagðir á fjórða áratugnum.
Við að losa höftin höfum við verið
áratug eða áratugi á eftir nágranna-
þjóðunum. Sú saga getur endurtekið
sig í nýrri mynd ef óttinn við frelsið
vegur þyngra en viljinn til að nýta
kraftana í virkri samkeppni við aðra.
Þegar íslendingar fagna 50 ára
lýðveldi er full ástæða fyrir okkur
að gleðjast yfir því, sem áunnist hef-
ur í samskiptum við aðrar þjóðir.
Lýðveldissagan kennir okkur, að fjöl-
þætt og náin samskipti við aðrar
þjóðir eru ekki í andstöðu við varð-
stöðu um íslenskt þjóðerni og menn-
ingu. Því aðeins farnast okkur vel á
framtíðarbrautum í alþjóðlegum
samskiptum, að við treystum á þjóð-
emi okkar, tungu og sögu um leið
og við sækjum hiklaust fram og lát-
um að okkur kveða, þar sem vilji,
þekking og kraftar leyfa.
Verslunarráð íslands í
áJagningu vörugjalda ti
VERSLUNARRÁÐ íslands hefur sent Eftirlitsstofnun EFTA bréf og
óskað eftir áliti stofnunarinnar á því hvort sú framkvæmd íslenskra
stjórnvalda að umbreyta tollum á ýmsum vörum, sem ekki eru fram-
leiddar á íslandi, í vörugjöld, standist ákvæði EES-samningsins. Telur
Verslunarráðið nauðsynlegt að taka af allan vafa um hvort álagning
vörugjalda á þessar vörur samrýmist ákvæðum EES-samningsins og
markmiðum og anda samningsins.
Björn Friðfinnsson, sem situr í
stjórn Eftirlitsstofnunar EFTA,
sagði í samtali við Morgunblaðið að
þegar málið bærist til stofnunarinnar
yrði byijað á því að fá skýringar frá
stjórnvöldum á Islandi. Kannað yrði
hvort EES-reglunum hefði verið
fylgt og málið yrði skoðað með sam-
anburði við dóma sem gengið hafa
hjá Evrópubandalaginu. Björn sagði
að takmörkuð reynsla væri komin á
meðferð mála sem skotið væri til
Eftirlitsstofnunarinnar og sagði því
óvíst hvenær úrskurður gæti legið
fyrir, málsmeðferðin gæti tekið
nokkrar vikur, en síðan væri hægt
að áfrýja úrskurðinum til EFTA-
dómstólsins.
Ilindrunarlaus viðskipti
í greinargerð Verslunarráðsins er
bent á að íslensk stjórnvöld hafi
haft það að markmiði að láta vöru-
gjöld koma í stað fjáröflunartolls sem
lagður var á ýmsar innfluttar vörur
skv. undanþáguákvæði fríverslunar-
samnings Islands og EB frá 1972,
þannig að tekjur ríkissjóðs af inn-
flutningi minnkuðu ekki og verðhlut-