Morgunblaðið - 13.03.1994, Blaðsíða 10

HÁYFIRDÓMUR
OG NÝLIÐADEILD
Hrafn
Brag-ason:
„Éað getur orðið erf-
iðara að manna rétt-
inn. Hvenær mega
þeir sem ráðast
hingað nýir búast
við að komast í efri
deild, ef svo má að
orði komast?"
Magnús
Thoroddsen:
„Það er ekki til
hæstiréttur á íslandi
heldur einungis
deildaskiptur áfrýj-
unarréttur."
Sólveig
Pétursdóttir:
„Það hafa verið
dæmi á undanföm-
um árum um mis-
munandi niðurstöður
í málum sem byggj-
ast á svipuðum for-
sendum."
Bfo /Æ fib |ði
- j| Æ jj§!! o ijjj
■ f'" m fi
s v£;
Wm ■ iSt\
wml 'x SffiS I
f§f§g «!!!{! f l IfffHff®| ’ ' lm
eftir Pál Þórhallsson
ÞAÐ LEEKUR enginn vafi á því að biðtími í einkamálum í
Hæstarétti er mikið vandamál. Ekki er óvenjulegt að þijú
ár líði frá héraðsdómi þar til dómur fellur í Hæstarétti. Af-
leiðingin er sú að löghlýðið fólk veigrar sér við að standa í
málaferlum en þeir sem hafa slæman málstað að veija grípa
til áfrýjunar í þeim tilgangi að tefja mál. Ýmsar skýringar á
þessum vanda eru nefndar, meðal annars þær að Hæstiréttur
sé að drukkna í smámálum sem leiði til þess að raunveruleg
ágreiningsmál og þýðingarmikil úrlausnarefni bíði lengur en
forsvaranlegt er. Réttarfarsnefnd, með Hrafn Bragason for-
seta Hæstaréttar í forystu, samdi frumvörp til breytinga á
lögum er varða Hæstarétt og áfrýjun mála sem lögð voru
fram síðastliðið haust. Þar var gert ráð fyrir fjölgun dómara
um einn og að áfrýjunarheimildir yrðu verulega skertar.
Lögmannafélagið mótmælti þessu frumvarpi í umsögn sinni,
réttaröryggi væri stefnt í voða auk þess sem dómarar yrðu
of margir í Hæstarétti og mælti með að tekið yrði upp milli-
dómstig. Allsherjarnefnd Alþingis hefur nú tekið frumkvæði
í málinu og samþykkti í vikunni breytingartillögur við frum-
vörp réttarfarsnefndar. Þær miða að því að skapa einskonar
háyfírdóm innan Hæstaréttar. Reynslumestu dómararnir skipi
sérdeild innan réttarins sem fjalli um þýðingarmikil mál.
Nýliðamir afgreiði hins vegar smámálin.
Hæstarétti hefur tekist
að koma afgreiðslu
sakamála í skikkanlegt
horf. Ekki líður óeðli-
lega langur tími frá
áfrýjun til dómsuppk-
vaðningar. Enda varð
ekki við það unað að
menn væru sendir í
fangelsi mörgum árum
eftir afbrot sitt,
kannski búnir að koma
sér á réttan kjöl. í
einkamálum eins og til
dæmis skaðabótamál-
um, skilnaðarmálum og
málum út af peninga-
skuldum er ástandið
öllu lakara. Biðtíminn
frá því mál er þingfest
í Hæstarétti uns dómur
er upp kveðinn er um
tvö og hálft ár. Ástæð-
an er ekki sú að dómar-
amir séu svo lengi að
hugsa sig um heldur
• eru málin sem bíða af-
greiðslu svo mörg.
En hvaða afleiðingar almennt
talað hefur hinn langi biðtími eftir
endanlegri úrlausn mála? „Lög-
hlýðnir menn, sem eru að leita að
réttlætinu í hverju máli, veigra sér
við þessu. En fyrir hina, sem vilja
bara fresta málinu, frestur er á illu
bestur, og vita að þeir muni tapa
því endanlega er þetta hvatning til
að áfrýja,“ segir Magnús Thorodd-
sen hæstaréttarlögmaður og fyrr-
verandi forseti Hæstaréttar. „Þeir
sem hafa lent í alvarlegum slysum
hafa oft ekki fjárhagslegt bolmagn
til að bíða. Þess vegna sætta þeir
sig annaðhvort við héraðsdóm þótt
þeir séu ekki hundrað prósent sáttir
við hann eða verða nauðugir að fall-
ast á sáttatilboð tryggingarfélag-
anna. Svo er það líka þessi sálræna
byrði sem leggst á flesta menn sem
lenda í málaferlum. Þeir eru hugs-
andi um þetta meira og minna allan
tímann þangað til dómur gengur.
Sumir hafa óskaplega gaman af
þessu, en þeir eru í algerum minni-
hluta.“ Svo bætir Magnús við eftir
andartaksþögn: „Maður sér þetta
betur núna þegar maður horfir á
þetta úr fjarlægð.“ Hann er spurður
hvort málahalinn sé ekki gömul
saga og ný? „Nei, veistu þegar ég
var forseti réttarins, ég er ekkert
að þakka mér það, var biðtíminn
þetta 4-6 mánuðir í einkamálunum."
Sólveig Pétursdóttir formaður
allsheijarnefndar Alþingis segir að
líta megi á biðtímann fyrir Hæsta-
rétti sem mjög alvarlegan hlut. í
því sambandi megi benda á 6. gr.
Mannréttindasáttmála Evrópu þar
sem segir að menn eigi rétt á að
fá úrlausn sinna mála fyrir dómstól-
um eftir hæfílegan tíma.
Þrengdar áfrýjunarheimildir
Réttarfarsnefnd, þar sem Hrafn
Bragason forseti Hæstaréttar er í
forystu, gerði tillögur um lagabreyt-
ingar til að létta álagi af Hæsta-
rétti. í þeim felst að dómurum fjölgi
úr átta í níu og áfrýjunarheimildir
séu þrengdar. Ef mál varðar fjárkr-
öfu þarf hún að nema 500.000 krón-
um en sú upphæð er 150.000 sam-
kvæmt núgildandi lögum. Ef mál
varðar ekki fjárkröfu meti Hæsti-
réttur hvort hagsmunirnir svari til
áfrýjunarfjárhæðar. Hæstiréttur
megi þó veita undanþágu frá þess-
um skilyrðum ef: a) úrslit máls hafa
verulegt almennt gildi, b) þau varða
mikilvæga hagsmuni þess sem leitar
áfrýjunarleyfis eða c) málstaður
þess sem leitar áfrýjunarleyfis gefur
tilefni til að ætla að dómi kunni að
verða breytt svo einhveiju nemi.
Tillögumar um þrengingu
áfrýjunarheimilda eru vandlega rök-
studdar í greinargerð með frum-
varpinu. Þar segir meðal annars:
„Ástæðan fyrir takmörkunum af
þessum toga á skilyrðislausri heim-
ild til áfrýjunar er öðru fremur þörf-
in á að koma í veg fyrir að mál, sem
litlu eða engu skipta, auki álag á
æðra dómstigi. í því sambandi er
haft í huga að tekið getur jafnlang-
an tíma og sömu erfiðismuni að
reka og leysa úr máli þar sem hags-
munir eru hverfandi litlir og máli
þar sem aðilarnir eiga mikið í húfi.
Dómsmál, sem þjóna litlum eða eng-
um tilgangi, geta um leið tafið fyrir
framgangi mála sem einhveiju
skipta." Bent er á að endurskoðun
dómstólakerfisins og breytingar á
réttarfarslögum hafi styrkt fyrsta
dómstigið mikið. Síðan segir: „Að