Morgunblaðið - 02.06.1994, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 2. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Samfelldur sex stunda skóla-
daffur er gullnáma!
NÚ VIRÐAST loksins allir sam-
mála um að einsetinn grunnskóli eigi
að verða forgangsverkefni á næsta
kjörtímabili borgarstjómar Reykja-
víkur, og ber að fagna því. Einsetinn
grunnskóli hefur lengi verið forgang-
.slpafa foreldra jafnt sem skólafólks.
Við hlið hans hefur hins vegar jafnan
verið sett fram krafan um lengdan
skóladag. Þessi krafa var kröftug-
lega ítrekuð á fundi sem SAMFOK
hélt þann 13. apríl sl. Lengdur skóla-
dagur er forsenda þess að svigrúm
fáist til að auka fjölbreytni í skóla-
starfínu, þ.e. að rétta hlut verk- og
listgreina án þess að draga úr móður-
málskennslu eða öðrum grunngrein-
um. Lengdur skóladagur er jafn-
framt mjög arðbær fyrir þjóðarbúið,
og skilar þjóðartekjum sem eru langt
umfram þann kostnað sem af honum
hlýst.
Rökin fyrir lengingu skóladags eru
afar sterk. Allir eru sammála um
nauðsyn þess að auka vægi tónlist-
dr, myndmenntar, handavinnu, mat-
reiðslu og margra annarra greina
sem nú verða útundan, og með því
að lengja frímínútur væri hægt að
auka hreyfíngu og útivist og bæta
inn matartíma. Erlendis hefur sýnt
sig að lengdur skóladagur skilar ekki
aðeins fjölhæfari nemendum, heldur
batnar einnig árangur þeirra í sjálfu
bóknáminu. Athyglisvert er, að þeir
„lökustu" bæta sig mest. Fjölbreytt-
ara námsstarf skilar ánægðari nem-
endum og minnkar hættuna á að
námsleiði geri vart við sig hjá þeim
sem mesta hafa hreyfi- og athafna-
þörfína. Þeir sem í núverandi kerfí
fá stimpilinn „órólegir" hafa flestir
fullt eins mikla hæfíleika og hinir,
en oft á sviðum sem núverandi
grunnnám sinnir verr en skyldi.
Til að hægt sé að
lengja skóladaginn
verða skólar að vera
einsetnir. Til þess þarf
að fjölga stofum, og sú
framkvæmd kostar sitt.
Húsnæðiskostnaður vó
hlutfallslega fremur
þungt í heildarútgjöld-
um til kennslu á árum
áður, sem er líklega
meginástæða þess að
við einsettum ekki skóla
um leið og nágranna-
þjóðirnar. Nú vegur
launakostnaður mun
þyngra, og því löngu
tímabært að endur-
skoða dæmið m.t.t.
hugsanlegra ábata-
þátta. Það hefur þegar verið gert,
og niðurstaðan er afdráttarlaus; í
skýrslu, sem Hagfræðistofnun Há-
skólans gerði fyrir menntamálaráðu-
neytið 1991, kemur skýrt í ljós, að
einsetinn grunnskóli með 6 klst.
skóladegi er afar arðbær fyrir þjóðfé-
lagið. Arðsemi getur numið 20%, sem
er með því hæsta sem þekkist hjá
nokkru fyrirtæki. Lítum nánar á
þessar niðurstöður.
Kostnaður við skólahald er greidd-
ur af ríki og sveitarfélögum. í skýrslu
Hagfræðistofnunar er honum skipt
í þrennt: (1) fjárfestingarkostnað (v.
húsbygginga og kaupa á kennslu-
búnaði), (2) kostnað vegna kennslu
og skólastjórnunar, og (3) ýmsan
annan rekstrarkostnað vegna skóla-
halds, t.d. vegna rafmagns, hita, og
ræstingar. Arlegur kostnaður er tal-
inn vera á bilinu 1.264 - 1.591 millj-
ónir króna fyrir landið í heild. Aukin
kennsla kostar þar af einungis 468
milljónir króna, en liðir (1) og (3)
Guðmundur
Arason
MfiRKAbSDACíAR.
í

iparsteik ................kr. 995,-kg
autakótelettur ...........kr. 890,- kg
autabógsteik .............kr. 695,- kg
amborgarar m/brauði .......kr. 47,- stk
vínasíða................kr. 390,-kg
vínabógsneiðar..........kr. 389,- kg
Frón matarkex ...............kr. 109,
Súper kaffi 500 g ..........kr. 199,-
frísgrjón 1 kg .............kr. 59,-
LÖSE hrísgrjón 1/2 kg .......kr. 45,-
Hveíti 2 kg.................kr. 59,-
Sykur2kg ...................kr. 119,-
Sólkjarnabrauð .............kr. 105,-
Qilalengja..................kr. 190,-
AFGREIÐSLUTÍMI
Mánudaga - föstudaga kl. 9 - 21
Laugardaga og sunnudaga kl. 10 -16
KJÖT 0G FISKUR
MATVÖRUMARKAÐUR BREIÐHOLTSBÚA
558-741 m. kr.
238-381 m. kr.
Þessi kostnaður skil-
ar sér hins vegar aftur
og vel það, a.m.k. ef
viðverutími nemenda er
aukinn í 6 klst. á dag
eins og gert er ráð fyrir
í skýrslunni. Margir
telja að einsetning geti
einnig skilað ávinningi
ein og sér, t.d. með því
að stuðla að samfelldum
skóladegi, sem sparar
foreldrum umstang,
snúninga og áhyggjur
af aðstöðu barnanna.
En erfítt er að meta
þennan ávinning til fjár,
og er því sá kostur val-
inn í skýrslu Hagfræðistofnunar að
glíma við mun auðveldara dæmi, þ.e.
að reikna út ávinninginn af lengdum
skóladegi. Að vísu er vandi að meta
þennan ávinning til fulls, en eins og
segir í skýrslu Hagfræðistofnunar:
„Fullnægjandi er að kanna kostnað-
inn, og síðan þá ábataþætti sem
auðmælanlegri eru, uns niðurstaða
fæst.“ í þessu dæmi eru þrír ábata-
þættir mældir, þ.e.: (1) aukinn ráð-
stöfunartími foreldra (2.285 - 3.428
m. kr.), (2) lægri kostnaður vegna
snúninga með börn (170 m. kr.) og
(3) færri umferðarslys (42 m. kr.).
Samtals gerir þetta 2.497 - 3.640
milljónir króna, og þegar búið er að
draga kostnaðinn frá, reiknast árleg-
ur þjóðhagslegur ábati af lengingu
skóladags í grunnskóla 906 - 2.376
milljónir króna! Athyglisvert er að
kostnaður í þessu dæmi fellur einkum
til vegna einsetningar, en tekjumar
eru nær alfarið til komnar vegna
lengdrar viðveru nemenda. Fram-
bjóðendum til borgarstjómar væri
hollt að gá að þessu áður en þeir
ákveða að einsetja skóla án þess að
lengja skóladag nemenda.
°s Tvísetningu skóla þarf
að afnema, segir Guð-
mundur Arason, því
hún er ekkert annað en
vaktavinna bama.
í þeirri aðferð sem hér er beitt
er kostnaðurinn reiknaður til fulls,
en ávinningur af menntunarlegu og
uppeldislegu gildi þessara endurbóta
er ekki metinn til fjár. Með þessu
verður, eins og skýrslan segir, .
mæling okkar á þjóðhagslegum
ábata við lengingu skóladags nánast
ömgglega vanmat.“ Einnig er ótal-
inn ýmiss konar óbeinn ávinningur
foreldra, s.s. hærri laun vegna stöð-
ugri viðveru á vinnustað.
Vert er að benda á, að Hagfræði-
stofnun telur ekki kostnaðinn vegna
byggingar skólahúsnæðis til gjalda;
liður (1) í kostnaðarútreikningum
eru vaxtagjöld (6.8% árið 1991) að
viðbættum afskriftum húsnæðis
(2%). Gert er ráð fyrir lántöku í
gegnum verðtryggð ríkisskuldabréf.
Verulegur hagnaður yrði af fram-
kvæmdinni, og því fullkomlega rétt-
lætanlegt að gera ráð fyrir lántöku.
Framkvæmdin sjálf kostar einungis
5.3 milljarða króna sem gert er ráð
fyrir að dreifíst á 4-6 ár; lántaka
mundi því hafa óveruleg áhrif til
vaxtahækkunar.
Ofanskráð reikningsdæmi segir
ekki alla söguna um áhrif á þjóðar-
tekjur. Útgjöld hins opinbera reikn-
ast öðrum til tekna. Skapast myndu
500 ný störf við kennslu og fjöldi
starfa yrði til í byggingariðnaði
(þ.m.t. malarnámi og sements-
vinnslu), húsgagnaiðnaði, ræstingu,
umsjón og viðhaldi, og þannig má
lengi telja. Afkoma rafmagns- og
hitaveitna mundi batna, og sparifjár-
eigendur fengju í sinn hlut megnið
af kostnaðarlið (1). Lánsfé þeirra
væri varið í þjóðarþágu þar sem
vinnulaun vega langtum þyngra en
efniskaup, og efnið nánast allt feng-
ið innanlands. Á hinn bóginn er ekki
hægt að reikna ávinning vegna auk-
ins ráðstöfunartíma foreldra til fulls
ef í landinu er ríkjandi atvinnuleysi.
Þegar tekið er tillit til þessara þátta,
svo og áhrifa á slysatíðni o.fl. kemur
í ljós að þjóðarframleiðsla mundi
vaxa um 627-928 milljónir króna á
ári ef grunnskólinn væri einsetinn
og lengdur í 6 klst. á dag, jafnvel
við þau skilyrði atvinnuleysis sem
nú ríkja. Þessi tala færi upp í 1.323-
1.742 milljónir króna á ári um leið
og atvinnuleysi yrði útrýmt.
Af þessum tölum má ljóst vera
að það væri óskynsamlegt að ein-
setja skóla án þess að lengja um
leið skóladaginn. Að öllu óbreyttu
verða skólastofur yngstu nemend-
anna einungis nýttar í 4 klst. á dag
í einsetnum skóla. Við höfum haft
skólann tvísetinn til að nýta skóla-
húsnæði betur en ella. Tvísetningu
skóla þarf áð afnema, - hún er ekk-
ert annað en vaktavinna barna. Hins
vegar má líka auka nýtingu hús-
næðis með því að lengja skóladag-
inn. Það er að öllu leyti hagkvæmt
fyrir skólastarfið, eins og erlend
dæmi sýna, og á næsta kjörtímabili
borgarstjórnar verður boðið upp á
lengri vistunarkosti en 4 klst. fyrir
enn yngri börn. Höfum við höndlað
einhvern stórasannleik um hæfílega
lengd skóladags sem aðrar þjóðir
hafa misst af? Svarið er augljóst;
lengd skóladags hefur frá upphafí
tekið mið af því að við höfum frest-
að að taka ákvörðun. Augljóst var
frá upphafi að þetta kostar peninga,
og það óx okkur í augum á þeim
árum sem við vorum að fóta okkur
sem þjóð. Nú eru þjóðartekjur á
mann nánast hvergi hærri en hér á
landi, en enn í dag verjum við mun
minna fé til skólamála en aðrar þjóð-
ir Evrópu. Okkur hefur einfaldlega
láðst að horfa á hagnaðinn.
Höfundur er formaður Foreldra-
og kennarafélags Vogaskóla.
Frelsi til að skerða kjör
Hin hliðin á nýsjálensku vinnulöggjöfinni
Nýja-Sjáland er ekki
I MORGUNBLAÐ-
INU 31. maí sl. er að
fínna grein eftir Hann-
es G. Sigurðsson, að-
stoðarframkvæmda-
stjóra VSÍ. í greininni
hampar Hannes því
sem hann kallar „til-
raun Nýsjálendinga til
að virkja markaðsöflin
til aukins sveigjanleika
og samkeppnishæfni".
Honum þykir sann-
gjarnt að þetta lofs-
verða framtak hljóti
fordómalausa umijöll-
un af hálfu þeirra sem
búa við svipuð skilyrði
og á hann þar líklega
við okkur íslendinga.
Nýja-Sjáland kært til ILO
Fyrirmynd aðstoðarfram-
kvæmdastjórans hefur aðrar hliðar
en hann stillir upp í grein sinni.
Hannes veit það líklega jafn vel og
ég að tilraunin góða í Nýja-Sjálandi
hefur verið kærð til ILO, Alþjóða-
vinnumálastofnunarinnar, og lítur
út fyrir að þar fari eitt af stærstu
málum sem ILO hefur fengið til
umfjöllunar.
Brot gegn félagafrelsi
Nefnd ILO um félagafrelsi hefur
komist að bráðabirgðaniðurstöðu í
málinu og veitt ríkisstjórn Nýja-Sjá-
lands harða áminningu fyrir brot á
helstu grundvallarsamþykktum ILO,
m.a. samþykktinni um félagafrelsi,
þrátt fyrir að breytingarnar hafí
verið gerðar í nafni félagafrelsis.
Raunin varð bara önnur og undrar
það engan.
Það eru því fleiri en verkalýðsfé-
Bryndís
Hlöðversdóttir
lög sem hafa mótmælt
aðgerðunum á Nýja-
Sjálandi, en VSÍ tekur
reyndar þátt í störfum
ILO og á fulltrúa á
þingi stofnunarinnar.
Sá getur væntanlega
frætt Hannes frekar
um draumalandið, því
það verður að öllum lík-
indum til umfjöllunar á
þingi ILO i júní.
Aðför að
atvinnulausum
Áhrif nýsjálenska
módelsins má greina
víðar á síðustu misser-
um, en í grein Hannes-
ar. Fyrir skömmu lýsti Þórarinn V.
Þórarinsson, framkvæmdastjóri
VSÍ, því yfir að 50-70% atvinnu-
lausra á íslandi væru ekki í leit að
vinnu. I fljótu bragði má ætla að í
þessu felist miklir fordómar og þekk-
ingarleysi á aðstæðum atvinnu-
lausra, en auðvitað veit Þórarinn
betur. Áður en Nýsjálendingar hófu
aðgerðir á vinnumarkaði og breyttu
vinnulöggjöfinni fór fram „hreinsun"
í tengslum við atvinnuleysisbóta-
kerfið. Biðtími var lengdur upp í
allt að sex mánuði og bætur lækkað-
ar. I slíkri aðstöðu er eftirleikurinn
auðveldur fyrir atvinnurekendur og
hann getur notið alls þess „frelsis"
sem hann vill. Þetta veit Þórarinn.
Frelsi atvinnurekanda og
kúgun launafólks
Staðreyndin er sú að Nýja-Sjáland
er ekki draumaland launafólks. í
nafni „frelsis einstaklingsins til að
velja“ hefur launafólk verið svipt
samtakamætti sínum og atvinnurek-
draumaland fólksins,
segir Bryndís Hlöð-
versdóttir, þar hefur
launafólk verið svipt
samtakamætti sínum.
endur hafa trompin á hendi. Val
launafólks stendur á milli þess að
ganga úr stéttarfélögum og semja á
einstaklingsgrunni, eða missa vinn-
una. Það er beinlínis hlægilegt að
tala um frelsi til að velja í svona
ástandi. Hver heilvita maður sér að
atvinnurekandi, t.d. Eimskip, og
verkamaður við uppskipun ganga
ekki jafnirtil leiks að samningaborð-
inu.
Hlutverk verkalýðsfélaga
Hannes lætur að því liggja í grein
sinni að ástæðan fyrir andstöðu
verkalýðsfélaganna sé byggð á
hagsmunum þeirra sjálfra en ekki
launafólks, sem baði sig nú upp úr
valdi sínu til að semja fyrir sig sjálft.
Það er rétt að minna Hannes á það
í lokin að verkalýðsfélög hafa það
hlutverk að gæta hagsmuna launa-
fólks. Það þarf því ekki að koma á
óvart að þau skuli mótmæla harka-
lega aðgerðum sem þessum, enda
hefur ILO þegar staðfest að launa-
fólk í Nýja-Sjálandi býr við kúgun
en ekki frelsi.
Höfundur er lögfræðingur ASI.