Morgunblaðið - 04.09.1994, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 4. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Hildur
„ÆTLI megi ekki búast við að verðmæti aflans verði 340-350 milljónir króna í ár,“ segir Hallgrímur, sem hefur verið í útgerð frá
því seint á sjötta áratugunum.
Hugsað of mikið
gegnum budduna
Hallgrímur Jónasson forstjórí Skipakletts á
Reyðarfírði, sem er að láta af störfum vegna
aldurs, rifjar hér upp glefsur úr ferli sínum
í samtali við Hildi Fríðriksdóttur. Hann
skýrir einnig frá skoðun sinni á kvótamálum
og þeim ótta sínum að menn láti stjórnast
af græðgi í stað skynsemi.
Viljirðu lifa, skaltu læra,
var setning sem höfð var
að leiðarljósi á æsku-
heimili Hallgríms Jónas-
sonar sem nú er að láta af störfum
vegna aldurs sem forstjóri Skipa-
kletts á Reyðarfirði. Á þeim árum
sem hann var að alast upp taldist
til tíðinda að ungt fólk færi til náms.
Oft var orsökin fátækt en engin
ástæða þótti heldur til að ungar
stúlkur öfluðu sér bóklegrar kunn-
áttu. Hlutverk þeirra var að giftast
og eignast börn. Þessu var öðruvísi
farið á heimili Hallgríms og beggja
foreldra hans.
„Móðir mín, Valgerður Bjarna-
dóttir, sem fæddist árið 1884, varð
gagnfræðingur frá Akureyri sem
þótti auðvitað fyrirbæri þá. Faðir
minn, Jónas Bóasson frá Stuðlum,
fór einnig til náms, en hann var á
lýðháskóla í Danmörku,“ segir Hall-
grímur þar sem við sitjum á örlít-
illi skrifstofu Skipakletts í kjallar-
anum á heimili skrifstofustúlkunn-
ar, Sigurbjargar Hjaltadóttur, og
eiginmanns hennar, Ásmundar Ás-
mundssonar skipstjóra á Snæfugl-
inum. „Hún er mín hægri hönd eða
meira en það,“ segir Hallgrímur og
kinkar kolli góðlátlega í átt til Sig-
urbjargar, sem deilir herberginu
með forstjóranum. Hún skýtur því
hins vegar inn í að það sé ákjósan-
leg aðstaða að vera svo nálægt
heimilinu með börnin valsandi út
og inn og barnavagninn í garðinum
beint fyrir utan gluggann.
„Já, okkur hefur gengið vel að
vinna saman. Þó að hún sé búin
að eignast þrjú böm á þessum tíma
hefur hún alltaf skotist á skrifstof-
una þegar hún hefur mátt vera að
og tíminn hefur leyft, hvort sem
er að nóttu eða degi,“ segir hann
og bætir við: „Það heitir víst sveigj-
anlegur vinnutími."
Systkinin fóru öll til náms
„Nú, jæja,“ heldur hann áfram
eftir þetta innskot og hallar sér
aftur í skrifstofustóinum. „Við vor-
um sjö systkinin og fórum flestöll
í meira nám en barnaskóla. Systur
mínar, Guðrún og Lára, fóru á
Hallormsstað, ég fór í Samvinnu-
skólann, Kristín á Eiðar, Bjarni í_
Vélskólann og Auður í Kennara-
skólann.. Þetta hefði aldrei orðið
nema fyrir óbilandi kjark foreldra
minna.“
Samvinnuskólinn var á þessum
árum i Reykjavík og fór Hallgrímur
á vetrarvertíð strax árið eftir. „Svo
lenti ég í því að fara að starfa hjá
blaði sem hét Þjóðólfur," segir Hall-
grímur og brosir við minninguna.
„Þar starfaði ég við afgreiðslu upp
undir ár. Þá kom prentaraverkfall-
ið, sem stóð ansi lengi, þannig að
þá lenti ég sem afgreiðslumaður
hjá Kaupfélagi Rangæinga á
Rauðalæk." *
Stofnuðu útgerð um
„tappatogara"
Þetta var árið 1942, en hann
ílentist í Rangárvallasýslu til ársins
1956. „Ég kynntist konu minni, Evu
Vilhjálmsdóttur frá Meiri-Tungu,
þarna,“ segir hann til útskýringar.
Þegar þau fiuttu á Iteyðarfjörð
höfðu þau eignast fimm böm og
það sjötta fæddist fyrir austan.
Hallgrímur vann í fyrstu hjá
byggingafélaginu Snæfelli, en fyrir
áeggjan Hjalta Gunnarssonar
frænda síns keyptu þeir einn af
„tappatogurunum" svokölluðu.
Hjalti hafði verið skipstjóri um ára-
raðir á bátum frá Norðfírði og hafði
lengi haft áhuga á að komast yfir
fleytu. „Það voru smíðuð tólf 250
tonna skip í A-Þýskalandi, sem
fengu þetta samheiti. Við frænd-
urnir, með Hjalta í fararbroddi,
stofnuðum útgerðarfélagið Gunnar
hf. utan um eitt þessara skipa. Það
var látið heita Gunnar og kom hing-
að í mai 1959. Fyrir var Snæfugl
sem var byggður í Svíþjóð eftir
stríð, einn af Bárðar-bátunum svo-
kölluðu. Hann var á línu, netum,
trolli og síld eins og allir bátar á
þessum tíma.“
Árið 1959 fór Gunnar á síld og
einnig Snæfugl. Einhver þurfti að
vera í landi til að sjá um pappíra
og kom það í hlut Hallgríms. í kjöl-
far þess myndaðist samstaða með
Gunnari og Snæfugli um að salta
síld en hver bátur var gerður upp
fyrir sig. Aflinn var sígandi upp á
við á þessum árum og þegar síldar-
glampi kom í augun á mönnum var
samið um smíði á nýjum Snæfugli,
250 tonna síldarbát smíðuðum í
Noregi. Hann kom til landsins í
febrúar 1964 en gamli Snæfuglinn
sökk í lok síldarvertíðar 1963 án
þess að mannskaði yrði.
„Eftir að nýi Snæfuglinn kom
var hann einnig gerður út frá Reyð-
arfirði á vetrarvertíð ásamt Gunn-
ari, en gamli fuglinn var alltaf gerð-
ur út á vetrarvertíð frá Vestmanna-
eyjum. Við söltuðum fiskinn,
hengdum hann í skreið og vorum í
síldinni yfir sumarið. Svona gekk
það þangað til botninn datt úr síld-
inni.“
Á þessum árum áttu sér stað
miklar framkvæmdir hjá fiskverkun
Gunnars og Snæfugls (GSR). Meðal
annars voru byggðar tvær samliggj-
andi skemmur, samtals 2.400 fm,
fyrir saltfiskvinnslu, sem nú standa
ónotaðar við bryggjuna. Er Hall-
grími til efs að verkefni skapist
fyrir þetta húsnæði og búnað á
næstsu árum.
Seldu Snæfuglinn til S-Afríku
og keyptu togara
Hallgrímur segir að árið 1978
hafi verið komnar togarahugleið-
ingar í þá frændur eftir að skuttog-
arar komu til sögunnar. „Við vorum
með svokallað „útilegufiskerí", þ.e.
við vorum úti í 4-5 daga, þannig
að það gaf ekki mikið í aðra hönd
á móti því sem togararnir gerðu,“
segir hann og hallar sér fram á
borðið. „Við gátum selt Snæfuglinn
til Suður-Afríku gegn staðgreiðslu
og þar með höfðum við stofnfé til
að kaupa togara."
Það varð úr að þeir keyptu gömlu
Guðbjörgina árið 1981, sem fékk
nafnið Snæfuglinn. „Það skip áttum
við þar til við létum smíða Snæfugl-
inn, sem við eigum núna og er
frystiskip. Hann kom hingað í jan-
úar 1989.“
— Blandaðist pólitík eitthvað inn
í togarakaupin hjá ykkur árið 1973?
„Nei, það var nú ekki. Bóas heit-
inn skipstjóri á Snæfugli, Jónas
skipstjóri á Gunnari, Hjalti sem
upphaflega var skipstjóri á Gunnari
og ég, vorum allir bræðrasynir. Á
árunum 1950-60 var oft strembið
hjá þeim að hanga á Snæfuglinum
og missa hann ekki út úr höndun-
um. Bóas var dugnaðarþjarkur.
Hann var alltaf á móti togurum og
sá ekkert nema báta. Það var hans
sjónarmið og trú og við því var
ekkert að gera. Eftir að hann féll
frá árið 1975 breyttust sjónarmiðin,
því allir voru inni á togaralínunni
nema hann.“
— Var hann elstur og frekastur?
„Nei, nei, en það var tekið tillit
til sjónarmiða hans því útgerðin
hafði staðið og fallið með honum
gegnum árin, alveg frá 1946.“
„Eigum ekki einir rétt á að
halda þorskkvóta“
— En svo við snúum okkur að
kvótamálunum. Hver er skoðun þín
á þeim?
„Þau eru náttúrlega botnlaus vit-
leysa hjá okkur eins og öllum öðr-
um,“ segir hann ákveðnum rómi.
„Það þýðir ekki að deila við dómar-
ann. Það er ekki til fiskur í sjónum
og það hefur aldrei verið hægt að
taka það sem er ekki til. Við verðum
að sætta okkur við kvótaskerðingu
eins og aðrir. Okkur hefur ekki
dottið í hug við ættum einir rétt á
að halda þorskkvóta eins og manni
virðist að Vestfirðingar geri. Af
öllu fjölmiðlatali að dæma bitnar
allur niðurskurður verst á þeim.
Ég gerði mér grein fyrir því fyr-
ir nokkuð löngu að það yrði að
stjórna fiskveiðum. Tæknin er orðin
svo geigvænleg að hægt er að finna
fiskinn hvar sem er í sjónum. Lengi
vel gátu togarar ekki veitt fisk
nema við botn, en nú eru breyttir
tímar og fiskurinn er hvergi óhult-
ur. Auk þess verða veiðarfærin sí-
fellt betri.
I kringum 1980 var síðan farið
að veiða þorskinn í flotvörpu og
honum var mokað upp fyrir vestan.
Þar með tel ég að tæknin hafi gert
mönnum kleift að ganga of nærri
stofninum. Þetta skeður á sama
tíma og Norðmenn bönnuðu flot-
vörpuna.
Sama á við 1967-68 þegar
þorskinum var mokað upp af Sel-
vogsbanka í nót um þriggja ára
skeið, þá höfðu Norðmenn bannað
nótaveiði á þorski. Þeir töldu lífrí-
kið ekki þola áganginn."
Hvert verður framhaldið?
— Hvaðviltusegjaumfiskveiðar
á næstu árum?
Hann spennir greipar og hugsar
sig um dálitla stund áður en hann
svarar. „Þriggja til fjögurra ára
fiskur er í raun og veru smæsti fisk-
urinn sem vit er í að veiða. Það
þýðir að hægt er að gera sér vonir
um að eftir 3-5 ár verði einhver
veiði. Ég tel þð að það sé mikil bjart-
sýni,“ segir hann hugsi en heldur
síðan áfram ákveðinn: „Við verðum
að gera okkur grein fyrir að tækn-
in er komin svo langt að lífríkið
ræður ekki við að fylla upp í eyðurn-
ar,“ segir hann og veltir upp spurn-
ingunni: Ef Iömbin væru öll drepin
á vorin, hvað gerðist þá?
Vandamálið er það,“ segir hann
og hristir höfuðið kíminn á svip,
„að menn hugsa alltof mikið í gegn-
um budduna sína. Bara peningar
og aftur peningar. Vitaskuld þarf
að hugsa eitthvað í gegnum budd-
una, en þegar allt fer í gegnum
hana er græðgin farin að ráða ferð-
inni en ekki skynsemin."
í framhaldi af þessum vangavelt-
um bendir hann einnig á að framan
af hafí jarðvarmi verið talinn óþijót-
andi afl. Nú séu menn hins vegar
að átta sig á því að auðlindirnar
eru ekki ótæmandi. „Ég er alveg
sannfærður um að þegar byrjað var
að nýta jarðvarmann hafa einhveij-
ir áttað sig á að hann væri ekki
óþijótandi. Á þá hafi ekki verið