Morgunblaðið - 04.09.1994, Blaðsíða 29

28 SUNNUDAGUR 4. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 4. SEPTEMBER 1994 29
', ........ ■ . ^jte.
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Innheimtar tekjur ríkissjóðs á
fyrstu sex mánuðum líðandi
árs reyndust. verulega meiri en
áætlanir stóðu til, eða 54,2 millj-
arðar króna; 3,5 ma.kr. og 7%
meira en á sama tíma í fyrra. Að
raungildi nemur tekjuaukinn 1,5
ma.kr., eða 2,8%. Þetta er 1.397
milljónum króna meira er búist var
við þegar fjárlög voru samin.
Tekjuaukinn stafar fyrst og fremst
af meiri veltu og hærri tekjum
fyrirtækja en ætlað var. Fjármála-
ráðherra segir og í viðtali við blað-
ið í gær að nú sé sýnt að tekjur
ríkissjóðs á komandi ári verði meiri
en áður var gert ráð fyrir.
Innheimtur virðisaukaskattur á
fýrra misseri ársins reyndist tæp-
um 560 m.kr. hærri en gert var
ráð fyrir. Þetta frávik (2,9%) rekur
sem fyrr segir rætur til vaxandi
veltu í atvinnurekstri og sýnir, að
samdráttur liðinna missera hefur
ekki sorfið eins mikið að einka-
neyzlu í landinu og reiknað var
með.
Á fyrra misseri ársins skiluðu
tekju- og eignaskattar lögaðila
436 m.kr. umfram áætlun, eða
26,4% tekjuauka. Afkoma fyrir-
tækja virðist því ver'a mun betri,
í kjölfar betra rekstrarumhverfis,
en áætlanir fjárlaga stóðu til.
Reyndar var nokkur batavottur
þegar kominn fram árið 1993.
Samkvæmt úttekt Þjóðhagsstofn-
unar hækkaði bókfærður hagnað-
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ur af reglulegri starfsemi sem
hlutfall af tekjum úr 0,2% 1992 í
1,1% árið 1993, fyrir greiðslu
tekju- og eignaskatta. Stöðugleiki
í gengi og verðlagi, lægri skattpró-
senta fyrirtækja, lægri vextir og
aukinn hagöxtur í viðskiptalöndum
okkar hafa samverkandi styrkt
stöðu íslenzks atvinnulífs síðustu
misserin.
Tekjuskattar einstaklinga gefa
og hærri tekjur en áður. Skýringin
felst í því að þegar aðstöðugjöld á
atvinnurekstur voru felld niður
árið 1993 skuldbatt ríkissjóður sig
til að bæta þeim upp tekjumissinn.
Því var skatthlutfall einstaklinga
hækkað um 1,5 prósentustig á
árinu 1993. Þessi hækkun var síð-
an afnumin í lok síðasta árs. Hins-
vegar var ákveðið að að hækka
skatthlutfallið á ný um 0,35% pró-
sentustig til að vega upp á móti
lækkun virðisaukaskatts af mat-
vælum í byrjun ársins. Samkyæmt
þessu lækkaði skatthlutfallið því
um 1,15 prósentustig í ársbyijun.
Fleiri breytingar komu til. Virð-
isaukaskattur af matvælum var
sem fyrr segir lækkaður í 14% um
síðustu áramót. Jafnhár virðis-
aukaskattur var lagður á bækur,
blöð, tímarit, ferðaþjónustu og
hitaveitu, en sú breyting kom til
framkvæmda á síðari hluta árs
1993. í ijárlögum 1994 var gert
ráð fyrir því að þessar ráðstafanir
skertu tekjur ríkissjóðs af virðis-
aukaskatti um 1.200 m.kr. á ár-
inu. Raunin virðist ætla að verða
önnur. Á fyrra misseri ársins jókst
innheimta virðisaukaskatts um
677 m.kr. miðað við sama tímabil
1993. Tekjuaukinn er nær alfarið
rakinn til virðisaukaskatts af inn-
fluttum vörum.
Eins og rakið er hér að framan
skila beinir skattar ríkissjóði veru-
legum umframtekjum á fyrra
misseri ársins, miðað við næstliðið
ár. Sama máli gegnir um virðis-
aukaskatt. í heild koma þó óbeinir
skattar á misserinu lakar út að
raungildi en óbeinir skattar á sama
tíma í fyrra. Ástæðan er lækkun
innflutnings- og vörugjalda og
lækkun virðisaukaskatts á mat-
væli. Fjármunatekjur ríkissjóðs
hækka á hinn bóginn um fimmt-
ung, sem skýrist annars vegar af
hærri vaxtatekjum og hins vegar
af arðgreiðslu Seðlabanka íslands.
Byijandi bati í þjóðarbúskapum
hefur þegar sett sitt mark á tekjur
ríkisins. Þannig reyndist greiðslu-
halli af A-hluta ríkissjóðs fyrstu
sex mánuði þessa árs 4,7 ma.kr.
- eða einum milljarði minni en
ætlað var. Batinn hefur einnig
sagt til sín í jákvæðum viðskipta-
jöfnuði við útlönd, hægari vexti
eríendra skulda og minna atvinnu-
leysi en spár stóðu til. Það er mjög
mikilvægt að festa þennan bata í
sessi, m.a. með því standa dyggan
vörð um stöðugleika í gengis-,
vaxta- og vinnumarkaðsmálum, og
vinda ofan af ríkissjóðshallanum,
sem ýtt hefur undir hátt vaxtastig
í landinu.
Það eru ótvíræðir skattalegir
hagsmunur hins opinbera að ís-
lenzkt atvinnulíf nái að rétta úr
kútnum í vaxandi samkeppni við
umheiminn, skila auknum verð-
mætum í þjóðarbúið og mæta at-
vinnuþörf stækkandi þjóðar.
Skattstofnar hins opinber verða til
í atvinnulífinu og stærð þeirra -
og tekjur hins opinbera - ráðast
af því hvernig atvinnugreinunum
vegnar.
Batinn í þjóðarbúskapnum á að
hluta rætur að rekja til hagvaxtar
í umheiminum. En einsýnt er engu
að síður að ríkissjóður nýtur nú
árangurs af þeirri viðreisnarvið-
leitni, sem sagt hefur til sín í stöð-
ugleika í verðlagi og á vinnumark-
aði, niðurfellingu aðstöðugjalda,
lægri tekjuskattstigum fyrirtækja
og lægri vöxtum.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, iþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í iausasölu 125 kr. eintakið.
BATINN OG
RÍKISSJÓÐUR
ÞEIR SEM
• héngu á
krossunum til hliðar
við Krist á Golgata
fengu fyrirheit um að
þeir skyldu vera með
honum í paradís.
„Með honum krossfestu þeir tvo
ræningja, annan til hægri handar
honum, og hinn til vinstri". (Mark-
ús).
Þá sagði hann: „Jesús, minnzt
þú mín, þegar þú kemur í ríki þitt!“
Og Jesús sagði við hann: „Sannlega
segi ég þér: í dag skaltu vera með
mér í paradís. “ (Lúkas).
Helgisagan endurspeglast örugg-
lega í Fóstbræðra sögu einsog
Bjami Einarsson hefur bent á. Þor-
móður Kolbrúnarskáld er þá í hlut-
verki ræningjanna, því að Sighvatur
Þórðarson er fjarstaddur í suðurför
til Róms og liggur Þormóður ekki
á því, en konungur dregur taum
Sighvats og afsakar íjarveru hans.
Bænir hans geti bitið þar syðra!
„Það er sagt, að Þormóður var
heldur ókátur um daginn fyrir bar-
dagann.
Konungur fann það og mælti:
„Hví ertu svo hljóður, Þormóður?"
Hann svarar: „Því, herra, að mér
þykir eigi víst vera, að við munum
til einnar gistingar í kvöld. Nú ef
þú heitir mér því, að við munum
til einnar gistingar báðir, þá mun
ég glaður,“
Olafur konungur mælti: „Eigi
veit ég, hvort mín ráð mega um
það til leiðar koma, en ef ég má
nokkru um ráða, þá muntu þangað
fara í kveld, sem ég fer.““
Og það varð úr.
Þessi skírskotun í píslarsögu Krists
hlýtur að jaðra við guðlast. Ólafur
konungur helgi var þó
ekki nema maður,
þótt dýrlingur yrði að
kaþólskum sið.
Frásögnin af þessu
síðasta samtali kon-
ungs og Þormóðs er
með alltöðrum hætti í viðaukanum
í Flateyjarbók.
í skáldskap vaxa atvik og atburð-
ir með ólíkum hætti inní ólík rit.
Þannig siglum við einnig yfír þús-
und ára haf tímans og skugga-
myndir gamalla arfsagna lifna enn
og oftar í myndbandi hugans:
Siglum við
saman
leggjum borð
við borð
tökum til segls
og siglum
út og heim
í huga mínum.
Eða eigum við að trúa því að
Þormóður skáld hafí gengið feti
framar en lærisveinar Krists? I stað
þess að afneita konungi sínum get-
ur skáldið ekki hugsað sér að iifa
hann. Með því færist hann á kross-
inn með ræningjum. Vegirlistarinn-
ar eru órannsakanlegir, ekkisíður
en vegir guðs. Það bendir til að list-
in sé af guðlegum toga.
En það vissum við auðvitað fyr-
ir. Hitt er svo annað mál að fræði-
menn hafa verið alltof kaldir að
skýra rittengsl með einföldum
hætti. Þannig á Njála endilega að
hafa fengið frá Fóstbræðra sögu.
Hver getur fullyrt slíkt? Mundi ekki
vera líklegra að Fóstbræðra saga
hafí orðið fyrir áhrifum frá Njáls
sögu? Flest bendir til að hún sé eitt-
hvað yngri en Njála og skrifuð nær
aldamótum 1300 einsog Jónas
Kristjánsson hefur sýnt framá.
Njáluhöfundur þarf ekki að leita
fanga í Fóstbræðra sögu um eitt
né neitt, enda hefur honum varla
dulizt hvað á skorti til að hún gæti
orðið til fyrirmyndar, svo klaufalega
sem hún er skrifuð með köflum og
losaralega saman sett, a.m.k. miðað
við helztu bókmenntir Sturlunga-
aldar - og þá ekkisízt meistaraverk-
ið sjálft, Brennu-Njáls sögu.
Oþarflega mærðarleg, í stíl ridd-
ara- og helgisagna og einhvemveg-
inn einsog henni hafí aldrei verið
lokið að fullu. Fóstbræðra saga er
í raun og veru á tvist og bast í
Ólafs sögu helga og öðrum ritum.
Þorgeir Hávarsson þarf á hetjusög-
unni að halda til að fleyta honum
gegnum aldirnar, en Þormóður
ekki. Honum eru eignuð nógu góð
kvæði til að halda nafni hans á loft
og í þeim er hann geðþekkari en í
hetjusögunni þarsem þeir fóstbræð-
ur eru oft hryðjuverkamenn úr fár-
ánleikanum; hetjur með plasthjarta.
Raunar jafnhlægilegar hetjur og
þeir Don Kíkóti, sem átti þó eitt-
hvert hjartalag í slagsmálum sinna
stóm blekkinga. En Cervantes hef-
ur vel getað haft spumir af þeim
fóstbræðum þegar hann tók sig til
og varaði við of miklum lestri ridd-
arasagna og raunsæisfírrtra ævin-
týra; rétteinsog Kólumbus hafði
pata af vesturheimi vegna sögulegr-
ar geymdar um landkönnuði vík-
ingaaldar.
LÍFIÐ GETUR VERIÐ
• mannskemmandi, það er
áminning allra hetjusagna.
M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 3. september
mmmmi VIKMYNDAGERÐ
minnir gjarna á ópem-
smíð fyrr á öldum þeg-
ar tónskáldin sóttu
■ efnivið í allskyns bók-
I menntir, oft leirburð.
Efnið réð sjaldnast
úrslitum heldur tón-
listin. Margar ópemr væm ekki uppá
marga físka ef þær væm dæmdar af efni
og texta. Það skiptir ekki máli við hvaða
texta meistari eins og Mozart samdi óper-
ur sínar, þær urðu meistaraverk hvað sem
þessum leirburði leið. Óperan byggist á
tónlistinni einni saman, söng og leik. Þann-
ig sækir kvikmyndin einnig kraft sinn í
eigið afl þessa miðils en þó skiptir textinn
oft miklu máli, meira máli en texti óper-
unnar. Við getum þakkað okkar sæla fyr-
ir það! Stundum rísa óperutextar þó upp
úr leirburðinum, ekki sízt í óperum Wagn-
ers og Beethoven samdi þessa einu óperu
sína, Fidelio, við efni sem er einhvers kon-
ar skáldskapur í sjálfu sér. Verdi lagði
einnig áherzlu á það.
Með allt þetta í huga er kannski skiljan-
Iegra en ella hvað ópemr og söngleikir
okkar tíma falla vel að kvikmyndinni og
njóta sín vel á hvíta tjaldinu. Margt í þess-
um söngleikjum er góð tónlist enda aug-
ljóst að þeir eiga rætur í völsum og djassi
en þó einkum í yndislegri tónlist
Tsjajkovskíjs. Textar þeirra og efni eru
oft betur úr garði gerðir en vellan í sumum
ópemm.
Óperan er takmarkaðri en kvikmyndin
sem býr yfír miklu meiri möguleikum þótt
óperan sé nær leiklistinni og þannig nær
áhorfendum en þeim sem sækja kvikmynd-
ir. Það er hægt að kvikmynda óperu en
ekki öfugt. Hitt er rétt að ópera er ekki
viðburður á segulbandi eða fílmu, hún er
stund og staður og verður ekki endurtek-
in, a.m.k. ekki í þeirri mynd sem sérhver
sýning er. Það er aftur á móti hægt að
endurtaka hana eins og hveija aðra kvik-
mynd og svo náttúrulega af plötum og
diskum eða segulböndum sem eru mest
notuðu og líklega áhrifamestu miðlar nú-
tímans, ásamt dagblöðum.
OLIVER STONE
skrifaði kvik-
myndahandrit - upp
skapur úr bréfum sem
hann sendi ömmu
sinni frá Víetnam og er að sjálfsögðu rit-
höfundur öðrum þræði þótt textinn þætti
ekki miklar bókmenntir ef hann stæði einn
sér. Það er meiri texti á bak við kvikmynd-
ir Roberts Bolts þótt þær skorti ísmeygi-
lega dulúð stórskáldskapar eins og í Linc-
oln eftir Gore Vidal sem Anthony Burgess
sagði að væri mestur sagnaskálda á enska
tungu um þessar mundir. Hann flutti að
mörgu leyti athyglisverðan fyrirlestur á
bókmenntahátíð í Molde í Noregi í fyrra
en þessum stórmerku bókmenntahátíðum
frænda okkar stjómar Knut Odegárd af
miklum myndugleika eins og þeir íslend-
ingar vita sem þar hafa verið þátttakend-
ur. Gore Vidal kallar ekki allt ömmu sína
þegar hann ræðst í að greina heimsvið-
burði og þótt erindi hans í Molde hafí
verið athyglisvert að mörgu leyti og sumt
eftirminnilegt er hinu ekki að neita að rit-
höfundurinn var að sumu leyti eins og
hestur með blöðkur fyrir augunum þegar
hann var að sýna fram á að kalda stríðið
hefði helzt átt rætur að rekja til afstöðu
vesturveldanna og óbilgimi þeirra á al-
þjóðavettvangi.
Bolt samdi kvikmyndahandrit mynd-
anna um Arabíu-Lawrence og Dr. Zivago.
Þessar myndir eru eftirminnilegar og vem-
legur skáldskapur úr lífínu sjálfu þótt
mikið skorti á að mynd eins og dr. Zivago
flytji ámóta skáldskap og ljóðrænn texti
Pasternaks enda vantar ekki mikið á að
Rússar reisi honum styttu eins og spáð
var hér í blaðinu þegar kalda stríðið var
í algleymingi! En eins og ópera á að vera
ópera og söngleikur söngleikur, þannig á
kvikmynd að vera kvikmynd — en ekki
Myndskáld-
bókmenntir.
Þó skortir ekki á bókmenntir í Niflunga-
hring Wagners.
UNGUR HAFÐI
Wagner hrifízt af
ljóðlist og kunni vel
að meta mesta
ljóðameistara enskrar tungu, Shakespeare,
og hafði væntanlega alla tíð áhuga á að
verða ljóðskáld, en tónlistin sat í fyrir-
rúmi. En það kom sér vel fyrir tónskáldið
síðar að kunna einhver skil á skáldskap
og bragarháttum því að honum veittist
auðvelt að semja tónlist sína að eigin text-
um sem eru eins íjarri leirburði og hugs-
ast getur og mætti með sanni segja að
þeir séu sérstæður og að mörgu leyti eftir-
minnilegur skáldskapur í ætt við fornan
íslenzkan skáldskap eins og Þorsteinn
Gylfason segir í formálsorðum fyrir Nifl-
ungahringnum, en hann hefur þýtt texta
Wagners sem hér var fluttur af trúnaði
við bragreglur frumtextans. Skáldskapur
Wagners í þessum óperum er í ætt við
Eddukvæði og augljóst að hann hefur lagt
mikla rækt við þennan íslenzka skáldskap
og kann á honum rækileg skil, bæði forn-
yrðislagi og ljóðahætti. Afbrigði af þessu
tvennu notar hann í texta sínum sem er
stuðlaður að íslenzkum hætti og fellur eins
vel að hrynjandi tónlistarinnar og framast
er unnt.
Stuðlasetning er stundum notuð í er-
lendum skáldskap, en þá einungis til
skrauts eða áherzluauka. Auden reyndi
stuðlasetningu með góðum árangri. Goethe
einnig. Og Milton notar stuðla í Sköpun-
inni í Paradísarmissi 7. bók, og þá til að
auka áhrifín. En forn stuðlasetning lifír
enn góðu lífí í íslenzkri ljóðlist, þótt áherzl-
an sé nú um stundir á öðrum þáttum.
Það hlýtur að vera þeim íslendingum
íhugunarefni sem eitthvert skynbragð bera
á íslenzkan skáldskap, hversu augljós
edduáhrif eru í þessum skáldskap Wagn-
ers og augljóst að hann hefur heillazt af
þeim norræna eða germanska arfí sem hér
hefur varðveizt um aldaraðir.
Eddukvæðin eru eldri en þau miðalda-
kvæði þýzku sem nú eru kunnust og aug-
ljóst að fyrirmyndir Wagners eru ekki sótt-
ar þangað. Niflungaljóð sem ort eru á
öndverðri 13. öld eru mun rómantískari
skáldskapur en hetjukvæðin íslenzku sem
varðveizt hafa í Eddu og auk þess hefur
þetta þýzka miðaldakvæði ekki varðveitt
þá rótgrónu bragarhætti sem Wagner
sækir kraftinn í. Þessi skáldskapur — og
þá ekki síður allt sköpunarstarf Wagners
eins og það leggur sig — hlýtur að vekja
þægilegar minningar með þeim íslending-
um sem eru handgengnir fornum arfi okk-
ar og þeir hljóta að velta því fyrir sér
hvort ekki sé ástæða til að við leggjum
meiri rækt við þennan þýzka arf og reyn-
um að bijóta hann til mergjar sem ein-
hverskonar tilbrigði við þá fornu menningu
sem er grundvöllur þess sem tunga okkar
hefur bezt varðveitt.
Wagner
Maurer
M í GEGNUM TÍÐ-
INA hafa margir
merkir þýzkir
fræðimenn lagt
stund á forníslenzkar menntir og nægir
að nefna Heusler og Konrad Maurer sem
kom út hingað til íslands og skrifaði merka
en óprentaða ferðasögu sem nýlega hefur
fundizt í eiginhandarriti eins og skýrt var
frá í samtalsgrein hér í blaðinu 28. ágúst
1988, en í þessari ferðasögu kennir margra
grasa um land og þjóð — og þá ekki sízt
þjóðlíf á síðustu öld. Þess er að vænta að
þetta merka rit komizt á íslenzka tungu.
Það var þýzk kona og sérfræðingur um
íslenzk málefni, Kládía Róbertsdóttir, sem
fann ferðasögu Maurers. í fyrrnefndu sam-
tali hér í blaðinu kemst hún m.a. svo að
orði: „Konrad Maurer er trúlega eini út-
lendi ferðamaðurinn á þeim tíma sem kann
íslenzku, ferðast með fomsögurnar með
sér um landið og skrifar á hveiju kvöldi
athugasemdir sínar. Hann ætlaði að skrifa
ferðasöguna, en lauk því aldrei. Því væri
svo gaman að fá hana á prent. Hún varp-
ar ljósi á svo margt á þeim tíma, t.d. sam-
starfsmenn Jóns Sigurðssonar á íslandi.
Ég held að Jón hafi aldrei opnað sig al-
veg, alltaf verið varkár í bréfum sínum,
Morgunblaðið/Árni Sæberg
auk þess sem hann var að reka áróður
fyrir málefnunum. Því miður brenndi Páll
Melsted, vinur hans, sem þó kallaði sig
sagnfræðing, öll bréfín frá honum sem
eitthvað var persónulegt í. En mér sýnist
Jón hafa verið nokkuð opinskár við Konrad
Maurer. Þetta átti hug minn allan í fjögur
ár. Svo margt tvinnaðist þama inn í.“
Vonandi á sá draumur eftir að rætast
að ferðasaga Konrads Maurers sjái dags-
ins ljós á Islandi og er þar til mikils að
vinna. En hitt væri þá einnig — og ekki
síður — mikilvægt að við stuðluðum að
því að gerð yrði rækileg könnun á áhrifum
fornra íslenzkra mennta og skáldskapar á
list Richards Wagners og mætti mennta-
málaráðuneytið vel huga að því máli. Um
þetta hefur verið skrifað í grein hér í
Morgunblaðinu og ástæða er til að taka
undir það sjónarmið að íslenzkur bók-
mennta- og skáldskapararfur í stórverkum
Wagners verði leiddur í ljós því að það
gæti orðið arfí okkar og menningu til fram-
dráttar og okkur sjálfum uppörvun og
gleðiauki. Á þetta ætti ekki sízt að leggja
áherzlu nú þegar stórvirki Wagners hafa
verið flutt í íslenzku umhverfí við mikinn
fögnuð íslenzkra listunnenda — og þá ekki
síður þeirra útlendinga sem um sýningarn-
ar hafa fjallað í erlendum fjölmiðlum.
Að vísu em til rit eins og Richard Wagn-
er and The Nibelungs eftir E. Magee (Ox-
ford University Press, 1990) og er það að
mörgu leyti fróðlegt, einkum hvað varðar
bókakost Wagners og þau rit sem hann
fékk lánuð á bókasöfnum en þar er talað
um skáldskap Eddu og annarra íslenzkra
bókmennta sem „Old Norse“ og saman-
burður á honum og texta Wagners heldur
veigalítill. íslenzkur' arfur sagður forn
norrænn eða germanskur. I nýrri útgáfu
með textum Wagners og enskum þýðing-
um Hringsins, Wagners Ring of the Nibel-
ung, er einnig talað um „Old Norse“ og_
„skandinavíska" goðafræði, jafnvel
„scandinavian saga“ eins og höfundarnir
viti ekki að þessi menningararfur er lif-
andi þáttur í bókmenntum okkar og tungu.
Þetta er einfaldlega íslenzkur menningar-
arfur án „skandinavískrar" aðstoðar. Og
varðveittur hér, jafnvel það sem talið er
ritað í Noregi á 13. öld eins og Þiðriks
saga. (Finnur Jónsson getur þó hugsað sér
að íslendingur hafí komið þar við sögu.)
Eða veit ekki þetta fólk sem er að fjalla
um efnivið Wagners að það er enn ort á
íslenzku með stuðlum og höfuðstöfum og
verður vonandi ávallt, þótt óbundinn skáld-
skapur sæki á? En það er auðvelt að við-
halda þekkingu á fornri íslenzkri stuðla-
setningu og bragreglum, ef skólarnir
standa við stóru orðin og bregðast ekki
skyldum sínum.
ur um list-
ina sjálfa
inn en fræðilegar rannsóknir skortir enn
fyrir þann stóra heim sem sækir í listræna
veröld skáldsins. Að þessu er vikið í fróð-
legum bæklingi sem gefinn var út í tilefni
af Listahátíð 1994, Niflungahringurinn,
þar er bæði vikið að helztu heimildum
Wagners og þeim útgáfum á Eddu og forn-
um bókmenntum okkar í þýzkum búningi
sem skáldið studdist við þó að hitt sé aug-
ljóst að hann notaði þessi verk einungis
sem hráefni og fór eigin leiðir í skáldskap
sínum, þannig að segja má að Niflunga-
hringurinn sé sjálfstætt sköpunarverk
hans þó að ræturnar séu í fornri skáldskap-
armenningu okkar. Það var ekki sízt Eddu-
útgáfa Simrocks 1851 og þýðing hans á
kvæðunum sem sköpum skipti og hafa
fræðimenn beint athyglinni að henni.
Kynni tónskáldsins af Ettmuller sem
Wagner kallaði Eddamiiller hafði einnig
sín áhrif en hann gaf út þýðingu á hetju-
kvæðum Eddu. Öll þessi tengsl við fornar
bókmenntir Islenzkar þarf að kanna ræki-
Iega og sýna fram á mikilvægi þeirra í
Vitnisburð-
AÐ VÍSU HAFA
verið gerðar kann-
anir á verkum
Wagners og sýnt
fram á hvert hann
hefur sótt efnivið-
listsköpun þessa sérstæða brautryðjanda
í óperutónlist. Þess má einungis geta að
stuðlasetning Wagners í texta Hringsins
er svo mikilvægur þáttur verksins að tón-
skáldið brýnir fýrir flytjendum að það séu
litlu nótumar og textinn sem mestu máli
skipti en stóru nótumar komi af sjálfu sér.
Wagner hefur tekið brot héðan og hand-
an úr fornum íslenzkum skáldskap, bæði
ljóðum og lausu máli. En fullkomin grein-
ing á því liggur ekki fyrir né heldur hvað
vakti með honum áhuga á þessum bók-
menntum og réð úrslitum um verklag hans
og aðferð. Þá hafa heimildir hans og bóka-
kostur ekki verið rannsökuð sem skyldi,
né heldur úrvinnsla hins gamla skáldskap-
ar sem hann sækir efnið í. En augljóst
má vera að íslenzkar bókmenntir eru sá
ijársjóður sem hann eys af. Á þeim and-
lega sjóði lá enginn ormur en samt er ljóst
að Wagner þurfti að leggja að sér við
undirstöðuvinnu textans, svo erfíður
þröskuldur sem íslenzkan var. En hann
vílaði ekki fyrir sér að glíma við fmmtext-
ann og bera hann saman við þýðingar á
þýzku og sjást þess merki, bæði í hans
eigin texta og þeim bókakosti sem varð-
veitzt hefur og er nú í Wagnersafninu í
Bayreuth.
Wagner er að semja fléttu um görótt
eðli mannsins og andstæður; með hliðsjón
af grískum goðsögnum í ljóðum og leikrit-
um (það vantar ekki breiskleika, sifjaspell
og aðrar dökkar hliðar á hetjum og guð-
um). En nú er efnið túlkað með ýmsu
móti; sem þjóðfélagsádeila eða gagnrýni á
iðnvæðingu og umhverfisspjöll. Þá emm
við komin óraleið frá heimildum íslenzkra
fornsagna sem fjalla ævinlega um eðli
mannsins og ástríður — og svo náttúrulega
viðbrögð við áleitnu og harla miskunnar-
lausu umhverfi hins forna samfélags. En
ópemr Wagners eru þó fyrst og síðast
vitnisburður um listina sjálfa og mikilvægt
hlutverk hennar í leit mannsins að sjálfum
sér og umhverfi sínu. Og kannski hefur
hann séð sjálfan sig I hlutverki hinnar
goðsögulegu hetju — hver veit?
í nýrri útgáfu
með textum
Wagners og ensk-
um þýðingum
Hringsins, Wagn-
ers Ring of the
Nibelung, er einn-
ig talað um „Old
Norse“ og
„skandinavíska“
goðafræði, jafn-
vel „scandinavian
saga“ eins og höf-
undarnir viti ekki
að þessi menning-
ararfur er lifandi
þáttur í bók-
menntum okkar
og tungu. Þetta
er einfaldlega ís-
lenzkur menning-
ararfur án
„skandinaví-
skrar“ aðstoðar.