Morgunblaðið - 30.10.1994, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 30. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
Frumkvæðið í jökla-
rannsóknum tU Noregs
Skólar og
fræðslukerfi hefur
að undanförnu ver-
ið í brennidepli.
Sem betur fer er
þar nú sem víðar í okkar samfé-
lagi verið að taka púlsinn og
endurskoða. Enda tilneydd þeg-
ar ekki gengur lengur að bæta
bara á og auka. Mest er unnið
að endurskipulagningu á grunn-
skóla- og framhaldsskólastigi,
en skuturinn hefur eftir legið,
háskólastigið. Þó ljóst að þar er
ekki síður komið í klandur.
Neyðaróp berast, beinast eink-
um að því að háskólinn sé í fjár-
hagslegu svelti og að 600 nem-
endur hverfi þaðan árlega frá
námi.
Háskóli íslands er í orði skil-
greindur sem rannsóknaháskóli.
Jafnframt bendir háskólarektor
á að engin aukning hafi orðið í
raunvísindagrein-
um. Hvergi sést þó
að nauðsynlegt sé
að endurskoða og
skipuleggja for-
gangsverkefni í
kennslu, hvað boðið
er upp á.
Enginn getur
tapað nema sá sem
á kost á að vinna,
sagði sá spaki Tore
Öijasæter. Ætli við
eigum ekki kost á
að vinna? Ekki
kannski alls staðar
í öllum greinum sem
kenndar eru í heim-
inum. En hvar á þá
áherslan að vera?
Hvar eigum við kost
á að gera best,
skara fram úr, gera það sem
aðrir .hafa ekki sömu möguleika
til að gera í rannsóknaháskóla?
Við fyrstu sýn blasa við þijár
greinar, þar sem landið okkar
býður upp á meiri og betri rann-
sóknir og okkar vísindamenn
hafa vakið heimsathygli. í jarð-
vísindum, þar sem þetta unga
eldfjallaland okkar liggur eins
og opin kennslubók við rannsókn-
um. Þar hafa verið unnin afrek,
sem staðsetning skóla Samein-
uðu þjóðanna hér á landi vitnar
um. Norræna eldfjallastöðin hef-
ur komið til fjárhagslegrar hjálp-
ar, en hlutur okkar Islendinga,
að leggja undir hana brúklegt
húsnæði, hundsað. í haf- og fiski-
fræði, með þetta mikla gjöfula
hafsvæði í kring og áralangar
rannsóknir á Hafrannsókna-
stofnun. Ekki var þó skipaður
prófessor í þeirri grein við Há-
skóla íslands fyrr en /íú í ár.
Þriðja sérgreinin á íslandi, þar
sem við höfum meira fram að
færa til menntunar en aðrir, er
jöklafræðin. Og hvað gerum við?
Látum Norðmenn, sem hafa átt-
að sig á þessari íslensku þekk-
ingu og undirstöðurannsóknum í
greininni, taka prófessorinn til
sinna háskóla og þarmeð frum-
kvæðið í framhaldsmenntun í
þeirri grein. Það er sjálfsagt
góðra gjalda vert að hafa pró-
fessora og framhaldsnám í sams-
konar greinum og aðrir háskólar
heimsins og beijast við að fá
rannsóknafé til þeirra. En af
hveiju í ósköpunum gengur ekki
fyrir hér að skipa prófessor og
koma upp deild í jöklafræðum?
Menn hrökkva ekki einu sinni
upp við þá fregn að Háskólinn
í Osló hafí í fyrra sóst eftir og
ráðið dr. Helga Björnsson jökla-
fræðing prófessor til sín. Til að
fá hann vildu þeir til vinna að
hann héldi jafnframt áfram
rannsóknum sínum hér á landi
og vísindamannsstöðu sinni við
Raunvísindastofnun. Jöklarann-
■ sóknir hafa verið
öflugar á íslandi á
______________________ undanfömum ára-
eftir Elínu Pálmadóttur tuf™ ,Undu-...for-
J ustu Helga Bjoms-
sonar og fyrir áhuga og stuðning
bæði einstaklinga og stofnana.
Nú er svo komið að búið er að
kortleggja alla jökla landsins,
bæði yfirborð og botn. Það hefur
verið gert með hinni merku ís-
sjá, sem þróuð var af Helga og
félögum _ hans á Raunvísinda-
stofun. Á því byggist að farið
er að skilja margt um eðli og
kenjar jökla, t.d. jarðhitalón og
flóð undan jökli og framhlaup
jökulsporða. Þetta hefur ekki
farið framhjá Norðmönnum sem
hafa náð í Helga til að veita
umsjón þeim stúdentum sem era
að búa sig undir meistarapróf
og doktorsgráðu í jöklafræðum
við háskóla og sett upp prófess-
orsstöðu fyrir Helga. Ekki að-
eins hugsa þeir sér gott til glóð-
arinnar um að taka framkvæðið
í jöklafræðum heldur Iíka að fá
hann til að þróa námskeið fyrir
doktorsefni við aðra norska há-
skóla og jafnvel háskóla annars
staðar á Norðurlöndum. Háskól-
inn í Ósló stefnir að því að bjóða
öðrum háskólum námskeið í
jöklafræðum fyrir doktorsefni í
jarðvísindum. Með þessu er
norski háskólinn í tengslum við
öflugar jöklarannsóknir - á ís-
Iandi. Og aðeins með þessu móti
fær Helgi bein tengsl við nem-
endur í doktorsnámi og meist-
aranámi, sem hann getur ekki
haft hér. Er að fara utan til
þess. 'Hvers vegna? Vegna þess
að þeir sem svo Iangt era komn-
ir hér á landi, verða að sækja
sína framhaldsmenntun til út-
landa. í jöklafræðum er hún
ekki til við okkar eigin háskóla.
Þarna er grein þar sem íslend-
ingar höfðu alla möguleika á að
fara fram úr háskólum annars
staðar í heiminum, eiga vísinda-
manninn til forustu og rann-
sóknirnar í landinu. í stað þess
að bjóða upp á doktorsnám og
meistaranám við Háskóla ís-
lands og draga hingað erlenda
stúdenta í þeim fræðum, græða
á þeim, verða íslenskir stúdentar
að fara utan þegar kemur að
rannsóknaverkefnum í háskóla-
námi. Það hefði getað - og get-
ur kannski enn - aukið veg
þessa vesalings Háskóla Islands,
sem kveinar mest yfír að hafa
enga peninga til neins og ekki
nægilega vel menntaða nemend-
ur til að standast kröfur.
Er ekki eitthvað fleira að?
Þarf ekki að setjast niður og
skilgreina valkosti og forgangs-
röðun við Háskóla íslands. Hvar
getum við best og betur en aðr-
ar þjóðir? Og hvar ráðum við
illa við að hanga í öðrum þjóðum
og veita til rannsókna því sem
þarf til að verði bam í brók?
UMHVERFISMÁL///vaba erindi á umfjöllun um böm í
pistil um umhverfismál? _
Ofiirsddböm
EKKERT ungviði á jörðinni er
háðara umhverfi sínu og umönnun
en mannanna börn. Og ekkert
ungviði þarf eins lengi á forsjá að
halda. Þjóðfélög hafa frá örófi alda
hagað háttum sínum í samræmi
við þessa staðreynd og kynslóð
hefur getað tekið við af kynslóð.
En ef ráða má af grein sem birtist
nýlega í tímariti hinna virtu nátt-
úraverndarsamtaka World Watch
era blikur á lofti víða um heim
varðandi afstöðu hinna fullorðnu
til þeirra sem eiga að erfa jörðina.
Þar er staðfest að mikill fjöldi
bama sé fómarlömb kynferðislegs
ofbeldis og það athæfi hafí verið
látið viðgangast án þess að því
hafí verið gaumur gefinn af ráða-
mönnum. Hagur bama hefur því
miður ekki vænkast í réttu hlut-
falli við framfarir á sviði tækni og
vísinda. í sumum tilvikum hefur
hann versnað vegna óbeinna áhrifa
þeirra.
Yið sjáum oft á sjónvarpsskjám
hvemig böm hrekjast um
eyðimerkur heimalandsins með
fjölskyldum sínum og eiga vart
málungi matar. Fréttir af slíkum
hörmungum ná eyram almennings
og þær hvetja
stjórnvöld á al-
þjóðavettvangi til
hjálpar. Öðru máli
gegnir um ofbeldi
sem beitt er gegn
bömum á kynlífs-
eftir Huldu markaðinum. Þau
Voltýsdóttur mál fá sjaldnast
nokkra heildar-
umfjöllun í fjölmiðlum enda erfitt
að henda reiður á. En umfang
þessa hefur aukist gífurlega á und-
anförnum áram vegna afskipta-
leysis ráðamanna.
Höfundur fyrmefndrar greinar
aflaði sér víðtækra upplýsinga um
ástand þessara mála víða um heim
og hversu mikill fjöldi bama má
þola slíkt ofbeldi. í ljós kom að
ástandið er einna verst þar sem
mikill hluti þjóðarinnar býr við
örbirgð en er þó innan seilingar
við velmegun annarra þjóðfélags-
hópa. í Brasilíu era t.d. 250-500
þúsund börn fórnarlömb þessa
markaðar. Á Filippseyjum er tala
bamanna sem misnotuð era á
þennan hátt um 60 þúsund. Á Ind-
landi er tala þeirra 400 þúsund, í
Taílandi 800 þúsund. Langflest eru
þetta stúlkuböm undir 16 ára aldri.
I Bogota höfuðborg Kólumbíu hef-
ur tala þessara barna þrefaldast á
síðustu þremur árum samkvæmt
opinberam skýrslum og sýnir það
hvert stefnir. Þá talar það og sínu
máli að í skýrslum um búsetu-
skipti í Taílandi era stúlkubörn á
aldrinum 10-14 ára langfjölmenn-
asti hópurinn sem flyst til borg-
anna.
Þar í landi hafa bamaveiðarar
þann háttinn á að þeir leita uppi
stúlkuböm í afskekktum héraðum
inni í landi þar sem afkomumögu-
leikar eru hvað minnstir. Foreldr-
um þeirra er sagt að nú bjóðist
dótturinni tækifæri til að vinna
fyrir góðu kaupi á heimili efnafólks
í borginni og þeim eru boðnir pen-
ingar sem fyrirframgreiðsla af
launum barnsins. Að afloknum
þessum viðskiptum er baminu
komið fyrir í vændishúsi þar sem
„umboðsmennimir“ hafa af því
tekjur. Ein af ástæðum fyrir því
að þetta athæfi hefur náð þeirri
útbreiðslu sem raun er á er að það
tilheyrir undirheimum stórborga,
menn blygðast sín fyrir að viður-
kenna slíkt í sínu heimalandi og
ráðamenn kinoka sér við að hafa
af því afskipti. Þó koma upp tilvik
þar sem vitneskjan skín í gegn
þótt ekki séu höfð um hana orð.
Til dæmis má ýmislegt ráða af
auglýsingaskilti sem dreift var á
vegum samtaka í Japan sem beij-
ast í samvinnu við stjórnvöld gegn
útbreiðslu alnæmis. Á skiltinu var
mynd af glaðbeittum manni úr við-
skiptaheiminum veifandi flugfar-
seðli og undir myndinni stóð:
„Góða skemmtun, en gættu þín á
alnæmi". (!) I vændishúsahverfi í
Bangkok era höfð í flimtingum
þessi skilaboð til stúlkubamanna:
„10 ára = kona, 20 ára = gömul
kona, 30 ára = dauð kona“.
Eftir að alnæmisveiran kom til
sögunnar hefur þróunin á þessum
vettvangi orðið æ uggvænlegri.
Eftirspurnin vex og nú þykja
stúlkubörnin eftirsóknarverðari því
yngri sem þau era. Þá er minni
hætta á að stúlkan hafí smitast.
Ef hún smitast er hún send til síns
heima þar sem varnir eru nánast
engar. I þeim löndum þar sem til-
burðir hafa verið hafðir uppi til
að stöðva þetta barnaofbeldi virðist
spjótum ekký beint að þeim sem
sökina bera. í Taílandi var efnt til
átaks gegn þessum siðferðilega
vágesti. En þar var aðaláherslan
lögð á að foreldrar innrættu dætr-
um sínum sjálfsvirðingu! Sökinni
var þannig dengt á þær. En þegar
lögreglustjóri var spurður hvers
vegna ofbeldismönnunum væri
ekki stungið í fangelsi þegar upp
um þá kæmist svaraði hann: „Það
væri brot á mannréttindum."
Börnin hafa ekkert bolmagn til
að halda fram sínum rétti. Þau
vita hins vegar að þau eiga aðild
að athæfi sem á að fara leynt og
er til skammar í augum annarra
þjóðfélagsþegna. Þeirra umhverfi
býður aðeins upp á stöðugan ótta
við það sem bíður þeirra næsta dag
og lamandi hræðslu við kvalara
sína.
Á síðustu árum hafa hjálpar-
stofnanir á vegum Sameinuðu
þjóðanna staðið að aðstoð við þess-
ar umkomulausu litlu manneskjur.
Barnahjálp UNESCO hefur gengið
til liðs við alþjóðleg kvennasamtök
sem beijast gegn hvers kyns vændi
og kynferðislegum misbeitingum.
Skrifstofa hefur verið sett á lagg-
irnár í Taílandi í samvinnu við yfir-
völd þar sem fómarlömbin geta
leitað hjálpar. Þar er líka tekið við
nafnlausum ábendingum um þessa
starfsemi.
Að aflokinni umhverfisráðstefn-
unni í Ríó um árið vora sendar út
harðorðar áskoranir á hinar ríku
þjóðir heims að stöðva eyðingu
hinna náttúrulegu auðlinda van-
þróuðu þjóðanna, regnskóganna,
dýrmætra málma í jörðu, gróður-
ríkis og votlendis. Engum datt í
hug áskorun um að stöðva ofbeld-
ið sem vitað er að viðgengst gagn-
vart börnum eins og hér um ræð-
ir. Þó er ljóst að þar er vegið að
þeim vaxtarbroddi sem þjóðirnar
byggja á framtíð sína.