Morgunblaðið - 15.11.1994, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 15. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÞÁTTASKIL í SÖGU
SVÍÞJÓÐAR
URSLIT þjóðaratkvæðagreiðslunnar í Svíþjóð á sunnudag
marka þáttaskil í sögu landsins. Rúmlega 52% Svía
greiddu aðild að Evrópusambandinu atkvæði sitt, en tæp-
lega 47% voru henni andvíg. Fylkingar fylgismanna og
andstæðinga höfðu um hríð verið hnífjafnar í skoðanakönn-
unum, en Evrópusinnar sigu framúr á lokasprettinum.
Það að hér skuli vera komið í sögu Svíþjóðar, sýnir auð-
vitað fyrst og fremst hvað heimurinn hefur breytzt gífur-
lega á síðastliðnum fimm árum. Fyrir hrun sósíalismans í
Austur-Evrópu var Evrópusambandsaðild ekki á dagskrá í
neinni alvöru í Svíþjóð. Atburðirnir í Austur-Evrópu gerðu
Svíum hins vegar kleift að endurskoða hlutleysisstefnu sína,
sem þeir hafa fylgt í meira en öld, og þar með urðu til
forsendur fyrir ESB-aðild.
Efnahagslegu rökin fyrir aðild að Evrópusambandinu
hafa lengi verið til staðar í Svíþjóð, enda er iðnaður lands-
manna alþjóðavæddur og á mikið undir greiðum aðgangi
að Evrópumarkaðnum og áhrifum Svía á þær reglur, sem
atvinnulífinu eru þar settar. Um miðjan níunda áratuginn
voru sænsk stórfyrirtæki mjög farin að ókyrrast vegna
áforma Evrópusambandsins um að koma á hindrunarlausum
innri markaði, og beindu langstærstum hluta fjárfestinga
sinna til Evrópusambandsríkjanna.
Hlutleysisstefnan stóð hins vegar í vegi fyrir því að Svíar
gætu tekið þátt í starfi samtaka eins og ESB, sem er yfir-
lýst bandalag vestrænna lýðræðisríkja og hefur fram til
þessa samanstaðið af flestum aðildarríkjum í Atlantshafs-
bandalaginu, auk írlands.
Nú liggur Ijóst fyrir að Svíþjóð mun taka þátt í mótun
sameiginlegrar utanríkis- og varnarmálastefnu Evrópusam-
bandsins og landið verður því, ásamt Finnlandi, útvörður
Vesturlanda í Norðaustur-Evrópu, nálægt Rússlandi og víg-
hreiðrfnu á Kóla-skaga.
Svíþjóð var stórveldi í Evrópu á 17. og 18. öld, allsráð-
andi við Eystrasalt og gerði hernaðarbandalög við stórveld-
in. Allt frá lokum Napóleonsstyijaldanna hafa Svíar hins
vegar lítið blandað sér í stjórnmál á meginlandi Evrópu,
heldur haldið sig til hlés og staðið utan bandalaga.
Nú mæta Svíar til leiks að nýju, en ekki sem stórveldi
sem öðrum stendur ógn af, heldur á nýjum forsendum —
til þess að taka loks virkan þátt í samstarfi evrópskra lýðræð-
isríkja og hafa þar áhrif á ákvarðanir, sem snerta bæði þá
sjálfa og aðra Evrópubúa. Margir Svíar vonast til þess að
Svíþjóð, ásamt hinum ríkjum Norðurlandanna, geti haft
áhrif í Evrópusambandinu, til dæmis á sviði umhverfismála,
lýðræðis og opinskárra stjórnarhátta, jafnréttismála og vel-
ferðar- og félagsmála.
Hins vegar er það staðreynd, sem sænskir stjórnmála-
menn, sem börðust fyrir ESB-aðild, verða nú að taka tillit
til, að stór hluti þjóðarinnar óttast að einmitt á þessum
sviðum muni ESB-aðild grafa undan því samfélagsmynstri,
sem ríkjandi hefur verið í Svíþjóð undanfarna áratugi.
Sennilega breytir ESB-aðild þó engu þar um. Núgildandi
reglur Svía um jafnréttismál, stjórnarhætti og umhverfis-
mál munu ekki þurfa að víkja þótt landið gangi inn í ESB.
Og hvað velferðarmálin varðar, hafa Svíar í raun aldrei
haft efni á því umfangsmikla kerfi, sem byggt hefur verið
upp, og sagt hefur verið að sjái um þegnana „frá vöggu
til grafar“. Það riðar til falls, haldi áfram sem horfir, alveg
burtséð frá áhrifum Evrópusambandsaðildar. Hins vegar
er ekki ósennilegt að þetta tvennt verði spyrt saman og
Evrópusamstarfinu kennt um, þegar sænsk stjórnvöld halda
áfram því óumflýjanlega verki að vinda ofan af velferðar-
kerfinu og skerða þannig rétt fjölda einstaklinga til bóta
og styrkja. Þetta á eftir að verða erfiður vandi í sænskum
stjórnmálum.
Úrslit þjóðaratkvæðagreiðslunnar í Svíþjóð munu hafa
mikil áhrif í Noregi, en þar verður gengið til atkvæða um
ESB-aðild eftir tæplega tvær vikur. Það á eftir að koma í
ljós hvort þau verða svo mikil að núverandi afstaða Norð-
manna, sem kemur fram í skoðanakönnunum, snúist við
og þeir fylgi grönnum sínum inn í ESB. Fari svo, mun það
óhjákvæmilega hafa umtalsverð áhrif á umræður hér á landi
um ESB-aðild, hvort sem mönnum líkar betur eða verr.
Síðast en ekki sízt eykur jáyrði Svía Evrópusambandinu
sjálfu sjálfstraust. Stærsta og áhrifamesta Norðurlandaþjóð-
in hefur nú ákveðið að ganga til liðs við sambandið, og slíkt
mun festa í sessi þau öfl, sem vilja áfrám efla samstarf
ESB-ríkjanna, um leið og stækkun sambandsins verði hald-
ið áfram.
„KARLAR GEGN OFBELPI“
Meðferð á ofbeldisi
um getur gefið g’óðí
Eiga íslenskir karlmenn að gæta kynbræðra
sinna sem beita konur ofbeldi? Er hægt að
snúa slíkum mönnum til betri vegar? Þessum
spumingum var reynt að svara á ráðstefnu
karlanefndar Jafnréttisráðs, sem Hugi Ólafs-
son sat. Þar var kynnt sálfræðiaðstoð við of-
beldismenn, sem þykir hafa reynst vel erlendis.
1992
189
----- voru fluttir á 9
a elysadeild.
1 » ’ ' , ,
A arinu leituðu
168 börn til Kve
,1993: 181 sk
I) heimiiisof
einhverri
U£S*»J«v
o, „
, von“otti
\) slysadeild.
4 áeit* 1«
k°nur m
r ®eð
198 bön» tii „
Xvennaathvc
Morgunbl
HJÖRLEIFUR Sveinbjörnsson og Sigurður Snævarr ráðstefnustjórar í
iusar Rákil sálfræðings í Ósló sem flutti erindi um sálfræði hins
hneigða karlmanns.
UMRÆÐA um ofbeldi á
heimilum hefur opnast
mjög á síðari árum, en
karlar hafa þar lítt haft
sig í frammi. Það er kominn tími til
að breyta því, að mati karlanefndar
Jafnréttisráðs, sem gekkst fyrir ráð-
stefnu með yfirskriftinni „Karlar
gegn ofbeldi" í Norræna húsinu á
laugardag. Eitt helsta umræðuefnið
þar var hvort hægt væri að „lækna“
ofbeldismenn. Tveir sérfræðingar
lýstu sálfræðimeðferð sem virðist
hafa gefið góða raun erlendis og
spurt var hvort bjóða ætti upp á slíka
meðferð hér á landi.
Það er kannski ekki skrýtið þó að
karlar hafi látið sig vanta í umræð-
una sem hefur fylgt stofnun Kvenna-
athvarfsins og hópa fórnarlamba
sifjaspells. Ofbeldi á heimilum þýðir
undantekningarlítið að konan er þo-
landi en karlinn sá sem lemur og
meiðir. Hvað geta karlmenn gert
annað en að hrista hausinn yfir
fólsku kynbræðra sinna og reyna að
bæla niður sektarkennd yfir horm-
ónastarfsemi sinni, sem sumum virð-
ist undirrót alls ofbeldis, hvort heldur
er í Bosníu eða reykvískri blokkar-
íbúð? Éða kannski sett upp meinleys-
issvip ef þeir lenda einir í lyftu með
konu, eins og Karl Ágúst Úlfsson
leikari sagði í léttum vangaveltum
um samviskubit karlpeningsins á
ráðstefnu um annars alvarlegt mál.
Karlaathvarf?
Kvennaathvörf og refsikerfið hafa
sínum hlutverkum að gegna, en það
er líka hægt að ráðast að röt vand-
ans, ofbeldismanninum, og snúa hon-
um til betri vegar. Það er að minnsta
kosti mat Marius Rákil, sem vinnur
sem sálfræðingur við stofnunina Alt-
ernativ til vold (ATV) í Ósló, sem
sérhæfir sig í að taka karla sem
, beita konur ofbeldi til meðferðar.
ATV var stofnuð árið 1987 og er
ennþá sú eina í Evrópu sem sérhæf-
ir sig í þessu efni. Um þúsund karl-
ar hafa leitað þar meðferðar frá
stofnun og um 180 á ári.
Karlar sem beita konur ofbeldi
eiga það flestir sameiginlegt að hafa
litla sjálfsvirðingu og bældar tilfinn-
ingar, sem brjótast yfirleitt fram sem
reiði. Fyrsta skrefið í meðferðinni
er samt ekki að ráðast að þessum
vanda, heldur að fá mennina til að
taka ábyrgð á hegðun sinni. Þeir
kenna yfirleitt fórnarlambinu eða
ytri aðstæðum um í fyrstu og líta
jafnvel á sjálfa sig sem fórnarlömb.
En þegar þeir eru beðnir að lýsa
ofbeldi sínu í smáatriðum og þannig
fengnir til að horfast í augu við gerð-
ir sínar fást þeir oft eftir nokkurn
tíma til að viðurkenna að sökin sé
engra nema þeirra sjálfra. Þá er
hægt að hefja næsta stig meðferðar-
innar, þegar reynt er að ráðast að
tilfinningalegri rót vandans. Karlar,
öfugt við konur, fá oft útrás fyrir
innibyrgðar tilfinningar með ofbeldi,
sagði Rákil, sem sæist kannski á því
að í Noregi væru konur í meirihluta
á geðdeildum, en fangelsin full af
körlum. „Stundum er eins og tilfinn-
ingar karla séu í fangelsi. Það er
mikilvægt að við hleypum þeim út
úr því fangelsi."
Meðferðin tekur oft í kringum eitt
ár og reynsla ATV er að flestir breyt-
ast og eru betur í stakk búnir til að
stjóma eigin lífi og gjörðum að henni
lokinni og að leysa vandamál sín án
hótana og handalögmála. Það er erf-
itt að mæla árangur, en margir karl-
anna halda sambandi við sálfræðing
sinn eftir meðferðina til að láta vita
hvernig gengur og stundum hringja
sambýliskonur þeirra ti! að segja að
þeir séu hættir að beita þær ofbeldi.
Ofbeldi á íslandi
Sumir ræðumenn á ráðstefnunni
héldu því fram að ofbeldi væri minna
á íslandi en í mörgum nágrannalönd-
um okkar og að vandamálið væri
kannski viðráðanlegra hér vegna
smæðar þjóðfélagsins. Því fer þó
tjarri að það sé smávægilegt. Árið
1993 var 181 mál vegna heimilisof-
beldis skráð hjá lögreglunni í Reykja-
vík, 376 konur með 198 börn leituðu
á náðir Kvennaathvarfsins og gera
má ráð fyrir að um 150 konur komi
á slysadeild á ári hveiju vegna of-
beldis á heimilum, samkvæmt tölum
sem lögreglan í Reykjavík hefur tek-
ið saman. Lögreglan tekur það líka
fram að ætla megi að einungis hluti
alls heimilisofbeldis sé kærður eða
tilkynntur henni. Ofbeldi gegn konu
getur líka verið annað en barsmíðar
og getur lýst sér í ógnunum og til-
finningalegri og fjárhagslegri kúgun,
til dæmis með því að taka bankabók
og póstkassalykla af henni, eða að
banna henni að hafa samband við
foreldra sína.
Er hægt að nýta reynslu annarra
þjóða og bjóða upp á meðferð fyrir