Morgunblaðið - 23.12.1994, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 23. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
GATT OG ORÐSTIR
ÍSLENDINGA
EFASEMDIR um að GATT-samkomulagið um stofnun Al-
þjóðaviðskiptastofnunarinnar (WTO) verði samþykkt á
Alþingi fyrir áramót hafa heyrzt að undanförnu. Þar virðist
ráða mestu tregða þingmanna að samþykkja samkomulagið
fyrr en útfærsla á innflutningi landbúnaðarafurða, sem samn-
ingurinn leyfir, liggur fyrir í smáatriðum.
Sumir talsmenn stjórnarliðsins hafa talað eins og það skipti
ekki máli, þótt GATT-samningurinn verði ekki samþykktur
fyrr en eftir áramót og ísland verði þar með ekki stofnríki
WTO. Það má rétt vera að nokkurra vikna dráttur á fullgild-
ingu samningsins af Islands hálfu myndi ekki skipta öllu hvað
varðar efnislegan hag af samningnum. Hins vegar skiptir það
miklu fyrir orðstír íslands á alþjóðavettvangi að vera stofnríki
Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar.
Evrópusambandið fullgilti GATT-samninginn í gær og nærri
öll önnur ríki Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD)
hafa fullgilt samninginn eða munu samþykkja hann fyrir ára-
mót. Eina undantekningin er Sviss, sem verður að láta renna
út þriggja mánaða frest fyrir almenning að krefjast þjóðarat-
kvæðagreiðslu um samninginn. Tvö önnur Evrópulönd verða
að fresta staðfestingu af stjórnskipulegum ástæðum; Liechten-
stein vegna tollabandalags við Sviss og Kýpur vegna skipting-
ar landsins.
Davíð Oddsson forsætisráðherra hefur með réttu bent á að
hægt sé að samþykkja GATT-samninginn á réttum tíma, þótt
fyrirkomulag innflutningsmála verði ekki frágengið fyrr en
nokkrum vikum síðar. Þetta var gert í Noregi og var GATT-sam-
komulagið staðfest á Stórþinginu með þremur mótatkvæðum.
Það er þess vegna algerlega óþarft að ísland verði eina ríkið
í hópi Vesturlanda, sem ekki fullgildir GATT á réttum tíma
vegna innbyrðis pólitískra deilna um landbúnaðarmál. Það er
mikilvæg pólitísk yfirlýsing af hálfu íslands að vera stofnríki
WTO og ákveðin vísbending um að íslenzk stjórnvöld haldi
fast við markmið GATT-samkomulagsins um fríverzlun, afnám
viðskiptahindrana og skjóta og skilvirka lausn viðskiptadeilna.
Fríverzlun er markmið, sem allir flokkar á Alþingi lýsa stuðn-
ingi við — alltént í orði, og að minnsta kosti þegar um réttindi
íslendinga á erlendum mörkuðum er að ræða, þótt sá stuðning-
ur dvíni stupdum þegar kemur að því að uppfylla gagnkvæmar
skyldur um innflutningsfrelsi hér heima.
Menn hljóta að spyrja hvort einhverjir alþingismenn telji að
fella beri GATT-samkomulagið, sem skila mun íslendingum og
öðrum þjóðum ótvíræðum hagsbótum, vegna framkvæmdaatr-
iða varðandi innflutning landbúnaðarvara. Varla kemur annað
til greina en að uppfylla skilyrði GATT um slíkan innflutning
— alþjóðasamningar eru til að standa við þá í heild en ekki til
að skjóta sér undan sumum ákvæðum þeirra — og þess vegna
eru rökin fyrir því að fórna tækifærinu til að verða stofnríki
WTO vandséð.
Þingmenn ættu því að sýna stuðning sinn við fríverzlun í
verki og vinda bráðan bug að því að fullgilda GATT-samkomu-
lagið á Alþingi milli hátíðanna.
PÓLITÍSK ENDALOK
BERLUSCONIS
AFSÖGN Silvios Berlusconis, forsætisráðherra Ítalíu, er
mikið áfall fyrir Ítalíu og ítölsk stjórnmál. Þegar hægri-
flokkarnir unnu afgerandi sigur í þingkosningunum í mars á
þessu ári þótti það vera tákn þess að nýir vindar blésu í ítölsk-
um stjórnmálum.
Þegar Silvio Berlusconi stofnaði flokk sinn Afram Italía og
hellti sér út í stjórnmál lofaði hann að hreinsa til í kerfinu.
Sjö mánuðum síðar verður hann að segja af sér embætti grunað-
ur um spillingu og án þess að hafa tekist að stokka upp hið
óhagkvæma og spillta ítalska ríkiskerfi. Einn mesti ósigur
hans var er honum tókst ekki að knýja í gegn breytingar á
hinu rándýra lífeyriskerfi landsins.
Frá upphafi var ljóst að róðurinn yrði Berlusconi erfiður.
Ákveðinn ferskleiki einkenndi framboð hans í upphafi. Kjósend-
ur hrifust af manni er hafði óflekkaða pólitíska fortíð og von-
uðu að honum tækist jafnvel upp við stjórnun efnahagsmála
landsins og við rekstur eigin fyrirtækis, Fininvest.
Berlusconi tókst hins vegar aldrei að sannfæra þjóðina um
að hann setti hagsmuni hennar ofar hagsmunum Fininvest.
Að sama skapi reyndist það honum erfitt að sætta sig við þær
pólitísku málamiðlanir, sem nauðsynlegar eru í samsteypu-
stjórnum.
Afsögn hans hefur legið í loftinu um nokkurt skeið og var
óhjákvæmileg úr því sem komið var. Þegar stjórn Berlusconis
tók við stóðu vonir til að honum tækist að binda enda á hina
pólitísku ringulreið á Ítalíu. Hún er jafnvel meiri nú en þegar
Berlusconi tók við völdum.
Reynt að mynda stjórn áður en Sameinuðu þjóðirnar h\
FRIÐAR-
GÆSLAN
KVEÐUR
í nóvember sl. var ákveðið að draga friðar-
gæslulið Sameinuðu þjóðanna út úr Sómalíu
fyrirmarslok 1995. Steinar Berg Bjömsson,
framkvæmdastjóri friðargæslunnar þar, sagði
Elínu Pálmadóttur að jafnframt sé vonast
til að andspænis þessum tímamörkum neyðist
stríðsaðilar til að ná samkomulagi um ein-
hverja ríkisstjóm.
STEINAR Berg Björnsson, frani
í Sómalíu, á leið til Kigale í ei
EFTIR að 90 Sómalíumönnum var sagt upp gerði mann- STE
fjöldi aðsúg að búðum friðargæsluliðsins og heimtaði fé. fran
Steinar, með glæran skotskjöld, sljórnar á þakinu öryggis- ann£
vörðum, sem tókst að skakka leikinn.
STEINAR Berg Björnsson er
kominn heim til íslands í
hálfs mánaðar jólafrí. Síðan
hann tók alfarið við fram-
kvæmdastjórn friðargæsluliðs SÞ í
Sómalíu í byijun júní hefur hann lít-
ið getað hreyft sig út fyrir búðirnar
nema í 5 tonna brynvörðum bíl með
átta sentimetra skotheldum rúðum
og umkringdur sex bílum með örygg-
isvörðum. „Ég er maðurinn sem
borga eða borga ekki og maður tek-
ur enga áhættu, segir Steinar og
kímir þegar það berst í tal. Nú kem-
ur líka í hans hlut að segja upp fólki
og taka ákvarðanir sem ekki er gef-
ið að öllum líki í þessu landi stríðs-
manna.
Það er tiltölulega friðsamt núna,
segir Steinar þegar spurt ev um hvað
sé að gerast þama. Að minnsta kosti
er ástandið ekki sambærilegt við það
sem var þegar hann leysti í 2-3
mánuði af þáverandi framkvæmda-
stjóra sumarið 1993. Þá var friðar-
gæslulið SÞ UNOSOM, nýtekið við
af bandaríska herliðinu. Komið þang-
að með 28 þúsund manna lið með
það verkefni að þröngva friði upp á
stríðandi öfl í hörmulegu ástandi. Það
hefur að vísu ekki tekist, segir Stein-
ar, en nú er ekki lengur óheft styij-
öld milli hinna ýmsu hópa þótt enn
séu skærur. Á milli er friðsamlegt.
Svo er farið að skjóta og verða átök.
Þarna er ákveðin þróun í gangi, svo
að fólkið getur nú brauðfætt sig. Það
hrynur hvergi lengur niður úr hungri.
Friðargæsluliðið hefur orðið til þess
að hægt hefur verið að koma á hjálp-
arstarfi og venjulegir borgarar geta
nú bjargað sér sjálfir. Þrátt fyrir allt
er margt jákvætt í geijun fyrir til-
stilli þess. Þjóðin er betur í stakk
búin til að takast á við vandamálin.
Steinar segir aðalverkefni sitt að
undanförnu hafa verið að senda
menn og tæki frá Sómalíu, ýmist til
friðargæsluliðsins í Rúanda, vestan
Sómalíu, eða annað. Liðið, sem sam-
anstendur að stærstum hluta af Ind-
veijum og Pakistönum og færri her-
mönnum frá Bangladesh, Zimbabve,
Malasíu, Egyptalandi og fleiri lönd-
um, er nú komið niður í 15 þúsund
hermenn. Verða aðeins 10 þúsund
um áramótin. Fækkun heldur áfram
í liðinu og fyrir 15. mars hafa Banda-
ríkin lofað að senda 2.000-3.000
manna lið til að tryggja að þeir síð-
ustu komist heilu og höldnu út með
sín tæki. Brottflutningur hergagna
er vandaverk. Liðið hefur verið með
13-14 flugvélar og 20 þyrlur í Sómal-
íu. Þegar Steinar er spurður hvort
stríðandi hópar muni ekki reyna að
koma í veg fyrir brottflutning her-
gagna úr landi, kvað hann alltaf
hættu á því. „Auðvitað hafa þeir stol-
ið frá okkur bílum og reyna það áreið-
anlega. En við erum með ákveðnar
áætlanir um að draga okkur út í
áföngum og ég held vel utan um
þær“, segir hann.
Ótryggur friður
Áður ferðaðist Steinar nokkuð út
um landið og jafnvel til Rúanda, en
nú segir hann að friðargæsluliðið sé
nær eingöngu í Mogadishu, og þeir
hafi aðstöðu í nokkrum húsum á hæð
við flugvöllinn.
Hvað gerist í landinu þegar friðar-
gæslulið SÞ fer? „Vonandi tekst áður
en við förum að koma á einhvers
konar ríkisstjórn, sem Sameinuðu
þjóðirnar geta veitt þróunaraðstoð. í
samþykkt Öryggisráðsins um brott-
för er gert ráð fyrir því, svo fremi
þar komi stjórnvöld sem hægt er að
aðstoða. Ég vona og trúi því að þessi
ótryggi friður haldist, að styijöldinni
sé lokið þótt hópar eigi í skærum.
Þetta er þjóð sem að mestu leyti er
hirðingjar og á langt í Iand að koma
á lýðræðislegu stjórnarfari. En ég
held að nú þegar þeir standa and-
spænis því að fá enga utanaðkom-
andi aðstoð eftir tiltekinn tíma, muni
takast að koma einhveiju skipulági
á. Fulltrúar Sameinuðu þjóðanna eru
í stöðugum viðræðum við hópana,
og verður haldið áfram að reyna að
finna flöt á málinu fram á síðustu
stundu. Þarna eru tvær meginfylk-
ingar, sem svo skiptast í ótal hópa.
Alþjóðasamfélagið hefur sett þeim
skilyrði, að ef þeir geti ekki komið
sér saman um skipan mála og ríkis-
stjórn, þá sé það ekki tilbúið til meiri
afskipta og það held ég að muni binda
endahnútinn á samkomulag. Svo
verður maður bara að bíða og sjá
hvað verður. Getur brugðið til beggja
vona, en ég vil vera bjartsýnn."
Tilraun með stórátak
Steinar bendir á að alþjóðasamfé-
lagið hafi gripið inn í mál Sómalíu
með stóru átaki. Það sé ákveðin við-
leitni, tilraun til að leysa úr svona
máli í heimi í geijun. Það sem hafí
sannast með þessari tilraun í Sómal-
íu sé að alþjóðasamtökin geti hjálpað
til, en lausnin verði að koma frá
heimamönnum. Ekki sé hægt að
neyða þá til friðar.
„Þú verður að athuga að við kom-
um þarna inn í lok kalda stríðsins.
Ógnaijafnvægið ríkti ekki lengur.
Þetta er á sama tíma sem Bush
Bandaríkjaforseti er að tala um „The
New World Order“, nýja heimsskip-
an. Þetta var tilraun til að taka á
vanda með miklum herafla, að stilla
til friðar með valdi. Fram að því
hafði friðargæslan beinst að því að
fylgja eftir og halda við friði. Þótt
þetta tækist ekki þrátt fyrir stóran
her, var þó komið í veg fyrir fullt
stríð. Við erum með 7 þúsund manna
lið frá Pakistan og 5 þúsund frá Ind-
landi og ef maður hugsar til þess
hve lítið brot þetta er af 1,2 milljóna
manna her Indveija, er það ekki
mikið. Og þessar þjóðir eiga svo gríð-
arlega mikið undir því að lifa í frið-
samlegum heimi.
Ákveðin þróun er í gangi. Heims-
myndin er að færast í lýðræðisátt
og alþjóðasamfélagið hlýtur að taka
þátt í henni. Við erum ekkert enn