Morgunblaðið - 08.01.1995, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 8. JANÚAR 1995 11
Hvernig á að nýta
efnahagsbatann?
A að koma honum
til skila sem raun-
verulegum verð-
mætum í hendur
þeirra sem mest
þurfa á að halda
eða á að efna hér
til bögglauppboðs
pólitískra yfirboða
og spellvirkja?
eða er um réttmæta gagnrýni að ræða sem
flokksforystan er blind á?
„Einn helsti forystumaður flokksins, vara-
formaður og ráðherra í tæpan áratug, Jó-
hanna Sigurðardóttir, hefur sagt skilið við
flokkinn eftir ósigur í formannskjöri á flokks-
þingi og stofnað nýjan flokk. Ætli Sjálfstæðis-
flokkurinn fyndi ekki fyrir því ef Þorsteinn
Pálsson tæki upp á því að feta í fótspor Gunn-
ars Thoroddsens eða Alberts Guðmundssonar?
Sjálfstæðisflokkurinn var reyndar ekki lengi
að rétta úr kútnum eftir þau áföll. Eins mun
fara um Alþýðuflokkinn."
Er það ekki ótvíræður klofningur Alþýðu-
flokksins?
„Það á eftir að koma í ljós. Ólíkt því sem
gerst hefur fyrr, þegar forystumenn hafa klof-
ið sig frá Alþýðufiokknum, þá er leitun að
þeim forystumönnum í flokknum, sem gegnt
hafa trúnaðar- og ábyrgðarstörfum fyrir hans
hönd sem hafa elt votta Jóhönnu í flóttamanna-
búðirnar. I þeim skilningi er flokkurinn ótrú-
lega heill og meiriparturinn af þeim sem líkleg-
ir eru til að manna skútu Jóhönnu kemur úr
öðrum flokkum. Engu að síður reyna þessi
umbrot á innviði Alþýðuflokksins. Auk þess
er það svo að í þessu uppgjöri sínu hefur Jó-
hanna haft uppi stór orð um að hún sé hinn
eini sanni jafnaðarmaður og hefur borið fyrrum
félögum sínum á brýn brigð við jafnaðarstefn-
una. Það er að vísu ekkert nýtt því það gerði
hún ótæpilega seinustu fjögur árin sem hún
starfaði í okkar röðum. Hún var í sjö ár í ríkis-
stjóm og bar alla ábyrgð á framkvæmd stefnu-
mála en hafði gjaman þann háttinn á að þvo
hendur sínar af óvinsælum ákvörðunum. Á
löngum tíma dró hún upp þá mynd af Alþýðu-
flokknum að hann væri klofínn og að við hin
bærum ábyrgð á því sem ekki þótti til vin-
sælda fallið. Þar sem hún stærir sig gjarnan
af heiðarleika í pólitískum málflutningi þá er
þetta falski tónninn í öllum hennar málflutn-
ingi. Þess vegna hvarflar ekki að mér að fylgi
við þau samtök sem hún myndar utan um sig,
muni verða neitt í líkingu við það sem nú
mælist í skoðanakönnunum þegar talið verður
upp úr kjörkössunum," sagði Jón Baldvin.
En felst ekki skýringin líka íþví að Alþýðu-
flokkurinn hafi orðið viðskila við stefnu sína á
ríkisstjórnarárun um ?
„Fyrir utan þessa atburðarás eru aðrar
skýringar sem liggja dýpra á því hvers vegna
Alþýðuflokkurinn og formaður hans eru jafn
umdeildir og raun bér vitni. Það varðar stefnu
Alþýðuflokksins og sérstöðu hans í íslensku
flokkaflórunni. Undir minni forystu hefur Al-
þýðuflokkurinn skilgreint sig sem nútímalegan
jafnaðarmannaflokk. Hann hefur talið sér
einkum til ágætis að vera hvergi bundinn á
klafa sérhagsmuna, hvorki til að sækja eða
veija sérhagsmuni þröngra hópa. Hann er
ekki gæslumaður sérhagsmuna útgerðaraðila.
Við rekum ekki erindi landbúnaðarkerfisins.
Við erum ekki í neinum tengslum við öfluga
fjármagnseigendur og höfum óbundnar hend-
ur í að reka þá pólitík sem við skilgreinum
út frá almannaheill og þjóðarhagsmunum.
Alþýðuflokkurinn er róttækur umbótaflokkur
og hefur beitt sér fyrir mjög róttækum breyt-
ingum á þjóðfélaginu gegn óbreyttu ástandi.
í sinni pólitík hefur hann beitt sér gegn for-
réttindum hinna fáu sem hafa víða einokunar-
aðstöðu í þjóðfélaginu, og fyrir aukinni sam-
keppni, gegn höftum bæði innan lands og al-
mennt í efnahags- og atvinnulífi. Og hann
hefur staðfastlega beitt sér fyrir opnun þjóðfé-
lagsins og auknu frjálsræði í viðskiptum og
samskiptum við aðrar þjóðir. Jafnramt skil-
greinir Alþýðuflokkurinn sína stefnu út frá
alþjóðahyggju og hefur oft verið sakaður um
að vera ekki nægilega „þjóðlegur“. Við höfum
vakið athygli á því að takmörk þjóðríkisins
eru að verða æ augljósari í heimi sem er að
verða sífellt háðari alþjóðlegu umhverfi. Þann-
ig höfum við lent í átökum og árekstrum við
mjög öfluga hagsmunahópa sem telja sig eiga
hagsmuni sína að verja gegn breytingum sem
við boðum. Við sættum hatrömmum árásum
frá þjóðlegum íhaldsmönnum allra flokka gegn
EES-samningnum. Nú er þessi samningur
sjálft haldreipi þessara sömu manna, þegar
þeir reyna að teija sjálfum sér og öðrum trú
um að það sé þjóðarvoði ef íslendingar láta á
það reyna með samningum, hvort þeir geti
séð þjóðarhagsmunum betur borgið með aðild
að Evrópusambandinu. Munurinn á stefnu-
festu og hentistefnu er óvíða jafn skýr.
Það hefur blásið um þennan flokk, hann
hefur komið við kaun margra sérhagsmuna-
hópa. Hann hefði getað látið reka með
straumnum en þá hefði hann verið að bregð-
ast stefnu sinni. Alþýðuflokkurinn hefur því
ekki brugðist stefnu sinni. En hann geldur
þess að sumu leyti í kjörfylgi að hann hefur
ekki verið reiðubúinn til að falla frá stefnumál-
um sínum, heldur sýnt af sér ábyrgðartilfinn-
ingu og staðfestu," segir Jón Baldvin.
Sameining hlýtur að snúast um mólefni
Aðspurður um draumsýnina um sameiningu
á vinstri væng stjórnmálanna segir hanil að
margir líti á Reykjavíkurlistann sem einhvers
konar fyrirmynd að sameiningu jafnaðar-
manna. Sameining þeirra sem saman eigi í
pólitík geti hins vegar aldrei snúist um það
að sameinast gegn sérstökum flokki heldur
hljóti að snúast um að sameinast um mái-
efni. Hann geti alveg tekið undir sjónarmið
þeirra sem gagnrýni núverandi flokkakerfi
með þeim rökum að það endurspegli ekki
skoðanamyndun í landinu. En það eigi ekki
einungis við um vinstri flokkana heldur alla
flokkana og taki þar með til Sjálfstæðisflokks-
ins. „Hvar er víglínan dregin í íslenskri póli-
tík? Er hún milli hægri og vinstri? Er hún
milli einokunar og samkeppni? Er hún milli
verndarstefnu eða fríverslunar? Er hún milli
þeirra sem aðhyllast þjóðlega einangrun og
þeirra sem eru alþjóðahyggjusinnar?"
Hann sagði að hann hefði oft undrast gagn-
rýni á meinta hægri slagsíðu Alþýðuflokks-
ins. íhaldssemi væri að halda í það sem fyrir
væri, andæfa breytingum og gæta eiginhags-
muna í ríkjandi umhverfi. Hann vissi ekki
betur en að Alþýðuflokkur hefði bæði sýnt
það í orði og verki að hann vildi breytingar,
hvort sem um væri að ræða sjávarútvegs-
mál, landbúnaðarmál, aukið viðskiptafrelsi
eða nauðsyn þess að tengjast Evrópusam-
bandinu vegna þess að breytingar í umheim-
inum hefðu takmarkað möguleika lítilla þjóð-
ríkja til að hafa áhrif. Þannig mætti áfram
telja. Með hvaða rökum væri hægt að halda
því fram að Páll Pétursson, Egill Jónsson eða
Eggert Haukdal væru umbótasinnar? Þeirra
erindi í stjórnmálum væri það eitt að vera
sendisveinar sérhagsmuna. Eða að arftakar
gamla sovéttrúboðsins, Steingrímur Sigfús-
son og Svavar Gestsson, sem væri að vísu á
breytingaskeiði, væru fulltrúar róttækra sjón-
armiða? Væri ekki nær að segja að það sem
þeir ættu sameiginlegt væri ákveðin þjóðleg
íhaldssemi, afneitun alþjóðahyggju og bar-
átta fyrir óbreyttu ástandi. Mörg stefnumál
Alþýðuflokksins ættu hljómgrunn meðal
fijálslyndari hluta kjósenda Sjálfstæðis-
flokksins og þó nokkurs hluta af kjósendum
Alþýðubandalags og Framsóknar, einkum
meðal yngra fólks. „En ég neita því ekki að
mestu vonbrigðin í núverandi stjórnarsam-
starfi eru þau þegar það kemur á daginn að
fulltrúar íhaldssjónarmiða, verndarstefnu og
einokunarhagsmuna eru ráðandi þegar það
kemur að ákvörðun um utanríkismál, um
opnun þjóðfélagsins og aukið viðskiptafrelsi,"
sagði Jón Baldvin.
„Það er ekki nóg að tala um sameiningu
jafnaðarmanna en afneita síðan þeim stefnu-
málum sem jafnaðarmenn hljóta að beijast
fyrir. Ég vil gjarnan leggja því lið að stokka
upp flokkakerfið ef það yrði til þess að styrkja
þau öfl yfir núverandi flokksvíggirðingar sem
eru opin fyrir framtíðinni og eru r'eiðubúin
að framfylgja umbótamálum sem tíðarandinn
kallar á en eru ekki bundin á klafa fortíðarinn-
ar,“ sagði hann ennfremur. Sú leið að efna
til enn meiri glundroða jafnaðarmannahreyf-
ingarinnar með nýju framboði væri þess vegna
röng. Það veikti stöðu jafnaðarmannahreyf-
ingarinnar og umbótagetu hennar. Líklegasta
niðurstaðan væri auðvitað sú að þau öfl innan
Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks, sem
mest væri í mun að verja óbreytt ástand, rynnu
saman.
Nú hefur Alþýðuflokkurinn komið illa út
úr kosningum áður eftir stjórnársamstarf við
Sjálfstæðisflokkinn. Þolir Alþýðuflokkurinn
illa samstarf í tveggja flokka
stjórn með Sjálfstæðisflokknum?
„Ég held að það verði ekki
sýnt fram á neitt samhengi hvað
þetta varðar. Þegar hinu langa
viðreisnarsamstarfi lauk 1971
tapaði Alþýðuflokkurinn mjög
verulega fylgi en það var við þær
aðstæður að það var búið að
stofna nýjan stjórnmálaflokk,
Samtök fijálslyndra og vinstri
manna, sem að stofni til lýstu sér
sem jafnaðarmannaflokki og
höfðuðu til svipaðs kjósendahóps.
Ég held að tilkoma þeirra sam-
taka ásamt með mistökum við-
reisnarstjórnarinnar að því er
varðaði landhelgismálið hafi ráðið
urslitum um þá útkomu Alþýðu-
flokksins fremur en að flokkurinn
hafi goldið viðreisnarsamstarfs-
ins. Ef við lítum á mælingar á
fylgi við flokka, skoðanakannan-
ir, þá vekur það athygli mína að
fylgi Alþýðuflokksins í skoðana-
könnunum á þessu kjörtímabili
hefur verið ívið hærra en það var
lengst af á tímabili fyrri svokall-
aðrar vinstri stjórnar. Á því varð
fyrst og fremst breyting á þessu
hausti í tengslum við tvennt; ann-
ars vegar þann klofning, sem
kenndur er við Jóhönnu og hins
vegar við afar neikvæða Ijöl-
miðlaumfjöllun um Alþýðuflokk-
inn í tengslum við málabúnað á
hendur Guðmundi Árna Stefánssyni. Hvað
þetta tvennt varðar, annars vegar fylgisvænt-
ingar Jóhönnu, þá var nú verið að birta skoð-
anakönnun sem sýnir að fylgið er þegar farið
að dala, áður en frambjóðendurnir eru komnir
í leitirnar. Það er í samræmi við alla reynslu
af slíkum skyndiframboðum. Ef ég man rétt
þá voru fyrstu skoðanakannanir um stuðning
við Albert Guðmundsson milli 20 og 30%. Mig
minnir að það haffeinnig verið svo í fyrstu
könnunum að því er varðaði stuðning við Vil-
mund Gylfason. Niðurstaðan var um 10% og
7% að mig minnir. Þessi nýju samtök Jóhönnu
eiga sér aðeins einn grundvöll. Það er víðtæk
óánægja með lífskjörin í landinu eftir sex ára
erfiðleikatímabil og að vissu leyti líka óánægja
með íslenska flokkakerfið, en sjálfstæðan hug-
myndafræðilegan grundvöll hefur þetta fram-
boð ekki. Ég spái að þegar reynir á málefna-
lega samstöðu einstaklinga af jafn ólíku sauða-
húsi og þarna hafa hlaupið í eina rétt, inuni
hjörðin brátt tvístrast. Hvað á „félagspakkalið-
ið“ sameiginlegt með Ágústi Einarssyni? Holl-
ustu við kvótann? Ráðdeild í ríkisfjármálum?
Samningshörku í kjaramálum? BSRB-forystan
kann alla vega vel að meta þá Þorstein Geirs-
son og Indriða sjálfan við samningaborðið
eftir að hafa kynnst Ágústi! Hafi Jóhönnu
þótt ég lítt leiðitamur í útgjaldakröfum, þá á
hún eftir að komast að því fullkeyptu þegar
hún reynir að semja við frambjóðanda sinn í
Reykjanesi. Og þó eru framboðsraunir Jó-
hönnu aðeins rétt að byija.“
Spillingarorði komið ó flokkinn
Hvers vegna hefur spillingarumræðan fyrst
og fremst beinst að Alþýðuflokknum?
„Að því er varðar spillingarákærurnar á
Alþýðuflokkinn sem hafa verið í fjölmiðlasí-
bylju á annað ár er margt um það að segja.
Fyrst að því er varðar mál Guðmundar Árna
þá er það svo að Guðmundur Árni hafði kjark
til að taka afleiðingunum. Hann hefur sagt
af sér. Hvað svo sem menn segja um einstök
atriði í þeim máiabúnaði þá er niðurstaðan
sú að hann hefur fyrstur manna sagt af sér
embætti en jafnframt ákveðið að leggja sín
mál undir dóm kjósenda, fyrst í prófkjöri og
svo í kosningunum. Það er hæstiréttur í því
máli. Að öðru leyti verð ég að segja það, af
því ég held að það sé sannleikanum sam-'
kvæmt, að þessi spillingarumræða gagnvart
Alþýðuflokknum hefur verið einsýn, ósann-
gjörn og lítt upplýsandi um umræðuefnið.“
Hver er skýringin á að umræðan er svona
þrálát?
„Heiðarlegt svar er að ég kann ekki fullkom-
lega að skýra það. Ein skýringin er sú að
menn gera meiri kröfur til umbótaflokks eins
og Alþýðuflokksins, en t.d. hvort heldur er
Sjálfstæðis- eða Framsóknarflokks. Hin
ástæðan er sú að áhrifamiklum hagsmunaöfl-
um er mikið í mun að hnekkja áhrifum Alþýðu-
flokksins og svífast einskis til að koma á hann
höggi, væntanlega af því að þessir aðilar ótt-
ast hann. Árásirnar væru varla svona heift-
ræknar ef Alþýðuflokkurinn þætti 'sauðmein-
laus eða hvað? Það verður ekki fjölmiðlum
umræðuefni þótt velflestir þeirra sem ráðnir
hafa verið til að gegna störfum sýslumanna
eða æðstu embættutn í dómskerfinu séu eða
séu taldir vera sjálfstæðismenn. Sama máli
gegnir um dæmi sem ég gæti nefnt ófá um
að ráðherrar annarra flokka hafi nú og fyrr
ráðið til starfa samflokksmenn sína í stjórn-
kerfinu. Staðreyndin er einfaidlega sú að and-
stæðingar Alþýðuflokksins hafa keppst um
að koma þessu spiliingarorði á flokkinn og
tókst það að verulegu leyti. Mér sýnist að í
umfjöllun fjölmiðla um þau mál hafi hver end-
urtekið eftir öðrum og umræðan hefur raun-
verulega aldrei snúist um það að spyrja grund-
vallarspurninga. Er spilling í íslenska stjórn-
kerfinu mikil? Er mikil spilling í íslenskum
stjórnmálum? Byggist það bara á mannaráðn-
ingum, embættaveitingum eða er það eilífðar-
umræðan um ráðherrabíia og dagpeninga?
Er það spillingin? Nú er ég þeirrar skoðunar
af þeirri reynslu sem ég hef af íslenskum
stjórnmálum og samanburði við aðrar þjóðir
að ísíensk stjórnmál séu tiltölulega óspillt sem
betur fer. Að því er varðar minn eigin flokk
þá vísa ég til þess sem ég sagði áður. Við
erum hvergi hengdir á klafa neinna sérhags-
muna. Við höfum áratugum saman haft það
sem starfsreglu að leiða ekki þingmenn í
freistni að því er varðar ráðstöfun á almanna-
fé. Þeir eru ekki settir í bankaráð eða stjórn-
ir sjóða þar sem teknar eru ákvarðanir um
útdeilingu á fé á niðurgreiddum kjörum. Við
erum eini flokkurinn sem hefur gert þetta.
Við höfum ekki á herðunum marga minnis-
varða um fjárfestingarmistök eða útdeilingu
á fé eftir pólitískum formúlum sem síðan hafa
reynst misráðnar fjárfestingar og skilið eftir
sig langan slóða fjármálalegra mistaka. Ég
þekki þann flokk sem ég er formaður fyrir
og hef starfað í lengi út og inn og ég fullyrði
að Alþýðuflokkurinn er ekki spilltur flokkur.
Ef ég lít í eigin barm þá er ég ekki í stjórnmál-
um til að auðgast. Ég er í pólitík af hugsjóna-
ástæðum og verð í pólitík svo lengi sem ég
tel að ég geti gert eitthvert gagn. Ég hef
gefið kost á mér í þetta erfiða starf vegna
þess að ég hef trú á því að þær hugmyndir
og sú stefna sem ég og mínir samstarfsmenn
beitum okkur fyrir væru þessari þjóð til gagns.
Hið sama held ég að eigi við um flesta stjórn-
málamenn. En auðvitað eru þeir eins misjafn-
ir og þeir eru margir og vinnubrögð stjórn-
málaflokka og staða þeirra í stjórnkerfmu er
ólík. Lítið á stjórn Byggðastofnunar. Þar sjáið
þið á fleti fyrir marga þingmenn sem sitja í
stjórnum og eru þar í aðstöðu til að úthluta
fé oft á niðurgreiddum kjörum til fyrirtækja
eða verkefna í kjördæmum sínum. Þingmenn
eru þar leiddir í meiri freistni en ef þeir væru
utanþingsmenn vegna þess að forsvarsmenn
fyrirtækja, sveitarfélaga eða einstaklingar
leita fast á og það þarf að vera heilagur
maður, og það eru fáir heilagir menn í póli-
tík, sem aldrei lætur undan þrýstingi. Það á
ekki að leiða stjórnmálamenn í þá freistni.
Það á að gera greinarmun á því hvort þeir eru
í pólitík, sinna löggjafarstörfum eða sitja á
vegum framkvæmdavaldsins eða hvort þeir
eru skömmtunarstjórar fjármagns í opinberum
sjóðum eða bankastofnunum."
Er ekki staðreyndin sú að Alþýðuflokkurinn
er að einangrast? Hefur til dæmis ekki Evrópu-
stefna þín beðið hnekki og engar undirtektir
verið í öðrum flokkum við áherslum þínum
um aðildarumsókn að Evrópusambandinu?
„Alþýðuflokkurinn hefur kveðið upp úr um
að við viljum láta reyna á hvort við getum
séð okkar brýnustu þjóðarhagsmunum borgið
í aðildarsamningum við Evrópusambandið,"
svarar Jón Baldvin. „I umræðum hér hefur
svarið hingað til aðeins verið það eitt að á
meðan Evrópusambandið gerir kröfu til veiði-
heimilda í íslenskri lögsögu kæmi slíkt ekki
til greina. Þetta er ekkert svar og er út í
hött vegna þess að það er enginn ágreiningur
um hvért ætti að vera okkar samningsmark-
mið. Það er að við höldum hundrað prósent
forræði yfir auðlindinni. Og það eru engin
frambærileg rök fyrir því að það markmið
útiloki að við getum náð samningum. Evrópu-
sambandið hefur uppi kröfur í samningum við
önnur ríki utan þess um aðgang að auðlind í
staðinn fyrir markað. Það reyndi að setja fram
slíkar kröfur í EES-samningunum en tók þær
út af borðinu. í aðildarsamningum er það ein-
faldlega svo að Evrópusambandið getur ekki
byggt neinar kröfur um veiðiheimildir í að-
greindri lögsögu Islands nema á grundvelli
veiðireynslu, en hún er nákvæmlega engin í
íslenskri lögsögu. Og út frá grundvallarregl-
unni um að Island byggi efnahagslega afkomu
sína á nýtingu þessarar auðlindar verður að
telja afar ósennilegt að slíkar kröfur verði
gerðar. Það er því ekkert svar að þetta sé
útilokað."
Er ekki Ijóst vegna andstöðu annarra flokka
og afleiðinga þess að Norðmenn höfnuðu að-
ild í þjóðaratkvæðagreiðslu að þetta mál getur
ekki orðið kosningamál á íslandi í vor?
„Hvernig má það vera að úrslit í þjóðarat-
kvæðagreiðslu í Noregi svari því að íslending-
ar þurfi ekki lengur að leggja sjálfstætt mat
á sína eigin hagsmuni? Kusu Norðmenn fyrir
okkur? Mig minnir að við höfum yfirgefið
gamla landið fyrir rneir en 11 öldum?"
En er aðild að ESB kosningamál?
„Samskipti okkar við Evrópusambandið eru
augljóslega stærsta málið sem er á dagskrá
í íslenskri þjóðmálaumræðu nú og á næstu