Morgunblaðið - 31.01.1995, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDÁGUR 31. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Olía inn á Sund?
ÉG HRÖKK við þegar í blöðum
fyrir jólin birtist frétt um að
borgarstjórinn í Reykjavík, Ingi-
björg Sólrún Gísladóttir, hefði boð-
ið olíufélaginu Irving Oil aðstöðu
fyrir starfsemi sína á fyrirhugaðri
stórri uppfyllingu á Klettasvæðinu
í Sundahöfn. Astæðan sú að við
endurskoðun á aðalskipulagi
Reykjavíkur, sem fram fór á árun-
um 1974-1978, var eftir mikla at-
hugun og vinnu tekin sú afstaða
að ekki væri veijandi að hafa olíut-
anka og olíuflutninga inni á Sund-
um eða í hinum sterka stríða
straumi sem er á aðfallinu. Þyrfti
ekki stórt slys eða leka til að olíu-
löðrið væri komið inn
um öll Sund. Því skyldi
í endurskoðuninni
miðað við að flytja alla
olíubirgðatanka og
flutninga út fyrir Ör-
firisey. Þessvegna var
í framhaldi lögð
áhersla á þessar miklu
uppfyllingar vestan á
Örfiriseynni, þar sem
Olíufélagið og Skelj-
ungur losa nú sín olíu-
skip í tankana sem þar
eru. Og þar var komið
fyrir bryggju fyrir ol-
íuflutningaskipin á
ströndina. Miðað var
við að í framtíðinni
yrðu olíuflutningar og
tankar fluttir úr Skeijafirði og
Laugamesi út fyrir þessi hættu-
svæði. Þetta var markvisst og hef-
ur gengið eftir með Skeijafjörðinn,
en ég sé nú að Olís virðist heldur
hafa aukið sína starfsemi í Laugar-
nesi, þar sem þó hafa orðið slysa-
lekar úr leiðslum. Þetta átti að
vera langtímaáætlun fyrir framtíð-
ina. Enda alltof mikil áhætta frá
umhverfissjónarmiði að hafa olíu-
flutninga og geymslur á slíkum
stöðum, eins og mörg slys erlendis
hafa sannað og viðurkennt er nú
á alþjóðavísu.
Hvernig stendur þá á því að
borgarstjórinn velur einmitt þenn-
an stað? Eflaust af því að hún
veit ekki betur og enginn hefur
upplýst hana um þennan þátt. Ég
átti von á að þetta kæmi fram.
Nú fer ég að velta fyrir mér hvern-
ig geti staðið á því að öll sú um-
ræða, athuganir og stefnumörkun
sem var tekin í góðri sátt borgar-
fulltrúa allra flokka og ágreinings-
laust skuli týnd og tröllum gefin.
Og að engum detti í hug að skoða
málið frá þessu sjónarmiði. Ekki
síst þar sem sífellt er talað um svo
mikla hugarfarsbreytingu á 15
árum í umhverfismálum.
Til að átta sig á
þessu verð ég að rekja
söguna. Á kjörtímabil-
inu 1974-1978 tók
borgarstjórn í fyrsta
skipti upp endurskoð-
un á aðalskipulaginu
sem kennt var við
Bredsdorf. Þróunar-
stofnun Reykjavíkur
hafði á hendi þessa
endurskoðun undir
stjórn Hilmars Ólafs-
sonar arkitekts, skipu-
lagsnefndar borgar-
innar undir forustu
Ólafs B. Thors og
fylgdust borgarfulltrú-
ar með allri þeirri
vinnu sem fram fór og
stefnumörkun þegar líða tók á
verkið. Skömmu áður var stofnað
til og mótað umhverfismálaráð
með sömu stöðu og réttindi og
önnur ráð borgarinnar undir for-
ustu Elínar Pálmadóttur borgar-
fulltrúa. Unnum við í náinni sam-
vinnu við Þórð Þorbjarnarson borg-
arverkfræðing og Hilmar Ólafsson,
sem alltaf kómu inn á fundi til að
láta okkur fylgjast með og fluttu
okkar sjónarmið inn í þessa skipu-
lagsvinnu. Þannig að umhverfis-
sjónarmiðin fengu mikið svigrúm
í þessari skipulagsvinnu, svo sem
m.a. kom fram í fyrstu áætluninni
um umhverfi og útivist í Reykja-
vík, sem hlaut nafnið Græna bylt-
ingin. Var mikil samstaða í um-
hverfismálaráði og fulltrúar allra
flokka þar lögðust á eitt. Svo var
og um þá stefnu að halda olíu-
mengun innan mögulegra hættu-
marka, m.a. með því að reyna að
víkja olíulosun og olíuflutningum
út fyrir straumana inn með strönd-
inni, þannig að lekar og slysaolia
færi þá út í sterka strauma úti í
flóa. Ólafur B. Thors formaður
skipulagsnefndarinnar var sama
sinnis eftir að rannsóknir,
straumamælingar og kort höfðu
verið gerð. Straumakort og gögn
eru til hjá borginni.
En hvers vegna týnist öll þessi
vitneskja? Þegar betur er að gáð,
Ekki þyrfti stórt slys
eða leka, segir Elín
Pálmadóttir, til að olíu-
löðrið verði komið inn
um öll Sund.
sé ég að endurskoðaða skipulagið,
sem samþykkt hafði verið í borgar-
stjórn, var aldrei formlega stað-
fest. Éftir kosningarnar 1978 féll
meirihluti sjálfstæðismanna og ný
borgarstjórn staðfesti ekki skipu-
lagið. Ekki þó af ágreiningi um
þessi veigamiklu atriði, sem ég
heyrði aldrei dregin í efa. Ég býst
við að við höfum haldið að allri
þessari vinnu og vitneskju væri þó
ekki kastað á glæ, enda virðist hún
hafa enst í vinnubrögðum. Ég býst
við að þeir Hilmar Ólafsson for-
stöðumaður Þróunarstofnunar og
Þórður Þorbjarnarson borgarverk-
fræðingur hafi minnt á þessi sjón-
armið þegar við átti. En þeir eru
nú báðir fallnir frá, því miður.
Ekki er svigrúm til að rekja þá
vinnu og þau.sjónarmið sem urðu
til þess að sú stefna var tekin að
halda og koma olíuflutningum og
olíugeymum út fyrir Reykjavíkur-
höfn og Sundin. Allir Reykvíking-
ar, sem til þekkja, hafa um ára-
tugi vitað um þann stríða straum
sem verður í aðfalli og útfalli með
landinu norðanverðu og þá hættu
sem verður í stórstraumi. Hesta-
menn eru t.d. varaðir mjög við að
fara yfir álana þegar svo stendur
á og minnisstæð banaslys hafa
orðið er fullfrískir og vel syndir
menn hafa losnað af hesti við slík-
ar aðstæður á grandanum út í
Geldinganes og drukknað. Þessa
strauma þekkja líka allir siglinga-
menn. Allt sem lendir í þeim
straumi heldur hratt áfram inn á
Sund og inn um leirur og nes, þar
sem byggðin er í Reykjavík og
Mosfellsbæ. Og straumurinn milli
Viðeyjar og Sundahafnar heldur
áfram inn í Elliðavog. Af olíu er
lífríki í hættu.
Til stuðnings þessum rökum
þarf ekki nema líta á áætlunina
um holræsamál Reykjavíkurborg-
ar, bæði allar eldri áætlanir og þá
sem nú er unnið eftir, en þar er
gert ráð fyrir því að verði að leiða
skolpfrárennslin langt út í sjó, vel
út fyrir sterku straumana með
landi. Eina rásina verður að fara
með út í gegnum Geldinganes og
á haf út og aðra langt út frá Laug-
arnesi. Engum datt í hug að hægt
væri að láta þær losa gumsið í
þessa strauma sem bera það inn
með landinu. Sama gildir um olíu-
mengunina.
Nú er ég síður en svo að hafa
á móti því að Irving Oil sé veitt
nauðsynleg aðstaða, svo fremi hún
sé á öruggum stað vegna meng-
unarslysa, sem raunar er nú um-
hverfisstefna um allan heim. Úr
því Reykjavíkurborg er að bjóðast
til að búa til 35.000 fm uppfyll-
ingu við Skarfaklett fyrir þá að-
stöðu ætti alveg eins að vera
hægt að gera hana utan við Ör-
firisey. Hvorugt landið er til, en
þarf að búa það til. Ekki veit ég
hvort búið er að spyrja umhverfis-
málaráð borgarinnar, eins og skylt
er, en það hlýtur nú að taka mál-
ið upp. Og ég skora á Ingibjörgu
Sólrúnu borgarstjóra að bregðast
við. Trúi því varla, þótt svona
hafi til tekist, að farið verði 15
ár aftur á bak í umhverfissjónarm-
iðum og öryggismálum varðandi
olíumengun.
Elín Pálmadóttir er fyrrverandi
borgarfulltrúi og formaður
umhverfismálaráðs borgarinnar.
Elín
Pálmadóttir
Kvörtunar- o g upplýsinga-
þjónusta Neytendasamtakanna
Á VEGUM Neyt-
endasamtakanna er
starfrækt kvörtunar-
og upplýsingaþjónusta.
Þessi þjónusta er vel
þekkt meðal félags-
manna Neytendasam-
takanna þótt ekki sé
hún jafnvel kynnt með-
al annarra. Þau mál
sem starfsfólk kvört-
unarþjónustunnar fæst
við eru mjög fjölbreytt
og óhætt er að fullyrða
að Neytendasamtökun-
um er ekkert óviðkom-
andi hvað varðar við-
skipti neytenda við selj-
endur vöru og þjón-
ustu. Sá fjöldi mála sem berst
Neytendasamtökunum ár hvert
sýnir hversu mikil þörf er fyrir slíka
kvörtunarþjónustu.
Árangur af starfi kvörtunarþjón-
ustunnar hefur verið góður og má
þakka það áralangri reynslu þess
starfsfólks sem þar vinnur, þeirri
sérfræðiaðstoð sem samtökin bjóða
og síðast en ekki síst þeim úrskurð-
arnefndum sem Neytendasamtökin
eiga aðild að.
Hlutlaus sáttaaðili
Hin síðari ár hafa Neytendasam-
tökin sífellt verið að afla sér meiri
viðurkenningar sem öflugur mál-
svari neytenda og má þakka það
því jákvæða viðhorfi sem ríkir
gagnvart samtökun-
um. Slíkt viðhorf er
einmitt hornsteinn i
öllu starfi Neytenda-
samtakanna og meg-
inforsenda fyrir því að
þau geti starfað. Hjá
kvörtunarþjónustunni
er rík áhersla lögð á
að sjónarmið beggja
aðila komi fram. Aflað
er upplýsinga og
gagna frá báðum aðil-
um þannig að mál
verði sem best upplýst.
Þessi vinnubrögð hafa
leitt til þess að seljend-
ur hafa í auknum
mæli litið á Neytenda-
samtökin sem hlutlausan sáttaaðila
og unað þeirri niðurstöðu sem kom-
ist er að í hvert sinn.
Upplýstir neytendur
Almenn upplýsingaþjónusta er
stór hluti af starfi Neytendasam-
takanna og er hún liður í fyrir-
byggjandi starfi samtakanna. Með-
al annars eru gefnar upplýsingar
úr erlendum gæðakönnunum sem
og markaðs- og þjónustukönnunum
sem Neytendasamtökin standa fyr-
ir. Slíkar kannanir fræða neytendur
um vörur, vörugæði og verð og
eiga að leiða til hagkvæmari vöru-
kaupa. Eins eru veittar upplýsingar
um réttarstöðu manna. Slíkar upp-
lýsingar hafa mikla þýðingu, eink-
Neytendasamtökin eru
einu samtökin hér á
landi sem vinna að
hagsmunum neytenda
almennt séð, að mati
Sigríður A. Arnar-
dóttur, og þau starf-
rækja öfluga kvörtunar-
og upplýsingaþjónustu.
um þegar leitað er eftir þeim áður
en viðskipti eiga sér stað. Þær geta
eytt óþarfa misskilningi bæði hjá
seljanda vöru og þjónustu og neyt-
anda. Þessi þáttur í starfi Neyt-
endasamtakanna er mjög mikil-
vægur þar sem upplýstir neytendur
eru besta aðhaldið sem hægt er
veita seljendum.
Úrskurðarnefndir
Nauðsynlegur bakhjarl i starfi
Neytendasamtakanna eru þær úr-
skurðarnefndir sem Neytendasam-
tökin eiga aðild að. Til þeirra hefur
verið stofnað í sámvinnu við ýmsa
aðila í atvinnulífinu. Helsti tilgang-
ur með stofnun slíkra nefnda er
að gefa neytendum kost á faglegri
úrlausn ágreiningsmála á skjótan
og ódýran hátt. Slíkar nefndir
koma vitanlega aldrei í stað dóm-
stóla, en tilvist þeirra getur hins
vegar gert dómstólaleiðina óþarfa
ef menn hlíta niðurstöðu nefnd-
anna.
Nú eru starfandi fimm úrskurð-
amefndir og hafa fjórar þeirra að-
setur á skrifstofu Neytendasam-
takanna. Úrskurðarnefnd í sam-
starfi við Félag efnalaugaeigenda,
úrskurðarnefnd vegna kaupa á
vöru og þjónustu í samstarfi við
Kaupmannasamtök íslands og
Samtök samvinnuverslana. Úr-
skurðarnefnd Félags íslenskra
ferðaskrifstofa og Neytendasam-
takanna. Úrskurðarnefnd um ný-
byggingar og viðhald íbúðarhús-
næðis en að henni standa Samtök
iðnaðarins, Húseigendafélagið og
Neytendasamtökin. Úrskurðar-
nefnd í vátryggingamálum hóf
störf í október á síðasta ári en
aðild að henni eiga Neytendasam-
tökin, Samband íslenskra trygg-
ingaféíaga og heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytið. Mjög mikil-
vægt skref var stigið með stofnun
þessarar nefndar þar sem undir
hana fellur mjög viðamikill og
margbrotinn málaflokkur, þar sem
ágreiningsmál eru mjög tíð. Úr-
skurðarnefnd i vátryggingamálum
getur úrskurðað um allan ágreining
varðandi bótaskyldu þ.m.t. sök og
sakarskiptingu, hvort heldur er lík-
amstjón, bifreiðatjón eða annað
sem tryggt er. Nefndin getur hins
Sigríður A.
Arnardóttir
vegar ekki úrskurðað um bótaijár-
hæð nema með samþykki hlutað-
eigandi vátryggingafélags.
Samsetning úrskurðarnefnd-
anna ef ein af ástæðunum fyrir því
að málsaðilar samþykkja að leggja
ágreiningsefni sín 'fyrir þær. Full-
trúar beggja aðila eiga þar jafnan
atkvæðisrétt en formenn nefnd-
anna, sem skera úr ef ekki nást
sættir, eru löglærðir og tilnefndir
af því fagráðuneyti, sem nefndin
heyrir undir. Samsetning úrskurð-
arnefndanna tryggir því hlutleysi
þeirra.
Helsti kostur úrskurðarnefnd-
anna fyrir utan að vera fljótvirk
og ódýr úrlausnarleið er það að-
hald sem þessar nefndir veita selj-
endum vöru og þjónustu. Nefndirn-
ar tryggja einnig að mál teijist
ekki í afgreiðslu.
Oflug Neytendasamtök,
aukið aðhald
Neytendasamtökin eru einu
starfandi samtökin hér á landi sem
vinna að hagsmunum neytenda al-
mennt séð. Starfi Neytendasam-
takanna hefur hingað til ekki verið
sýndur mikill skilningur af hálfu
stjórnmálamanna og því eru sam-
tökin afar háð sínum félagsmönn-
um. Neytendasamtökin hafa sann-
að tilverurétt sinn en til að geta
haldið uppi öflugu neytendastarfi
þarf hjálp hins almenna neytanda.
Þó félagatala samtakanna sé hin
hæsta í heimi miðað við hina
margumtöluðu höfðatölu, þarf
meira til. Það er þinn hagur að
gerast félagi í Neytendasamtökun-
um, því sterkari sem samtökin eru
því meira aðhald geta þau veitt.
Höfundur er lögfræðingur
Neytendasamtnkanna.