Morgunblaðið - 15.02.1995, Page 25

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 15. FEBRÚAR 1995 25
Morgunblaðið Sverrir
hefði skorið framlög til þess niður um
2 milljarða og lánþegum hjá LÍN
fækkað um 26% vegna þess að sjóður-
inn hefði verið eyðilagður.
Kristín sagði að kennarar hefðu
ekki kosið verkfall, heldur ríkisstjórn-
in, með því að draga samninga.
Launakerfi ríkisins væri handónýtt og
réttlæti í launamálum yrði eitt helsta
kosningamálið.
Agúst sagði Háskólann stefna í að
verða 2. flokks menntastofnun vegna
niðurskurðar á framlögum og bæta
þyrfti kjör kennara. Hann furðaði sig
á að íjármálaráðherra boðaði laga-
setningu á kennara eftir kosningar,
tækjust samningar sem ríkið væri
óánægt með. Þessu mótmælti Friðrik
og sagði að ríkisstjórnin myndi ekki
beita slíkum vinnubrögðum. Finnur
sagði slæmt að Ágúst sæti ekki enn
í forsæti samninganefndar ríkisins,
fyrst hann hefði þessa afstöðu. Fjár-
málaráðhera ætti að beita sér fyrir
skammtímasamningi við kennara, til
að koma í veg fyrir verkfall. Auk
þess samnings fengju kennarar aðrar
hækkanir sem samið yrði um á al-
mennum vinnumarkaði.
Friðrik sagði að þetta væri einmitt
afstaða ríkisins. Þá vék hann að full-
yrðingu Svavars um 2 milljarða niður-
skurð til menntamála og sagði að í
menntamálaráðherratíð hans hefðu
verið tekin erlend lán til að fjármagna
LIN. Svavar hefði einnig setið í ríkis-
stjórn, sem samdi við opinbera starfs-
menn og tók svo hækkunina til baka
með lögum.
Jón Baldvin sagði stjómmálaum-
ræður stundum snúast upp í uppboðs-
markað, þar sem allir reyndu að bjóða
hæst. Hann sagði að Svavar, sem
menntamálaráðherra og ábyrgðar-
maður LÍN, hefði lofað upp í ermina
á sér, en þau loforð hefðu verið inni-
stæðulaus. Slíkt ættu kjósendur að
varast.
Haraldur Bjamason spurði hvað
hefði komið út úr störfum nefndar
um kjördæmaskipan. Friðrik skýrði
frá þeim hugmyndum nefndarinnar
að svokallaður flakkari yrði þingmað-
ur Reykvíkinga og þingsæti yrði flutt
frá Norðurlandi eystra til Reykjaness.
Þetta væri liður í að jafn atkvæða-
vægi.
Ágúst, Svavar og Finnur voru
spurðir hvar þeir ætluðu að fá peninga
til að leggja í menntakerfið. Finnur
sagði að ef brotist væri út úr víta-
hring stöðnunar með auk-
inni atvinnu væri hægt að
numál ná hallalausum fjárlögum í
i kosn- lok næsta kjörtímabils og
nálið þar með sköpuðust forsend-
ur fyrir auknum framlögum
til menntamála. Ágúst
benti á að árlega töpuðust 11 milljarð-
ar vegna skattsvika. Þjóðvaki vildi
setja á fjármagnstekjuskatt, hátekju-
skatt og stóreignaskatt. Fjárlög ættu
að vera til lengri tíma, fjögurra ára í
senn, því bætt áætlanagerð skilaði
hagræðingu. Kristín benti á að slys
kostuðu 10 milljarða á ári, þar af
umferðarslys 5 milljarða. Þar mætti
hugleiða ýmsar aðgerðir. Svavar sagði
að aukin framlög til menntamála nú
þýddu betri lífskjör síðar.
Vöxtur atvinnulí fsins
forsenda vinnu
CARL Bildt er leiðtogi Hægri-
flokksins og sænsku
stj ómarandstöðunnar.
Hann er fæddur 1949, varð
flokksformaður 1986, aðeins 37 ára
gamall og þótti í byijun svolítið gjarn
á að slá strákslega í kringum sig
með afburða þekkingu sinni á stjórn-
málum og efnahagsmálum. En síðari
árin hefur hann orðið æ virtari bæði
innan flokks og utan fyrir stjómmála-
hæfileika sína, auk þess sem hann
er vel kynntur utan Norðurlanda.
Flokkurinn vann heldur á í síðustu
kosningum, þrátt fyrir stjórnarsetu,
en tapaði samt stjómartaumunum,
þar sem samstjórnarflokkunum gekk
laklega og í skoðanakönnunum und-
anfarið hefur hann enn bætt við sig.
Velgengni flokksins hefur þó ekki
komið í veg fyrir gagnrýni í garð
flokksforystunnar undanfarið.
í kosningabaráttunni og meðan
ESB-umræðan stóð sem hæst fyrir
þjóðaratkvæðagreiðsluna í haust virt-
ist hann óþreytandi að ræða málin.
Minnti oft á boxara sem hoppar um
í hringnum, tilbúinn að útdeila högg-
um á andstæðinginn, svo hann stund-
ar stjórnmálin augljóslega af lífi og
sál. Spurningin um hvers lags ánægju
hann hafi af stjómmálunum kemur
flatt upp á hann, en við nánari um-
hugsun segir hann að það sé reyndar
alltaf gaman í kosningabaráttu.
„Stjórnmál snúast ekki aðeins um
að tala sjálfur, heldur hlusta á aðra.
Til þess gefst tækifæri í kosningabar-
áttunni. Af því kvikna hugmyndir og
maður heyrir af mörgum málum, sem
maður vissi annars ekki af, svo það
er mjög lærdómsríkt að fara um og
hitta fólk, ekki til að tala sjálfur,
heldur einmitt til að hlusta á hvað
aðrir hafa að segja.“
Eftir kosningarnar hefur verið
rætt um að betur færi á að flokkur-
inn ræddi heidurminna um efnahags-
mál og meira um mannlegu hliðina.
Hvað viltu segja um þessar raddir?
„Ég trúi ekki á þessa kenningu.
Verkefni stjómmálmanna er að Ieysa
þann vanda sem við er að glíma.
Undanfarið hafa ESB-aðild annars
vegar og efnahagsmálin hins vegar
verið efst á baugi. Ef mistekst að
leysa efnahagsvandann, þá horfir illa.
Hin félagslega hlið tengist hinni efna-
hagslegu og félagsleg vandamál
verða ekki leyst án tengsla við efna-
hagsmálin.“
F orgöngumenn breytinga
Ef við víkjum að kosningunum í
haust og falli borgaralegu stjómar-
innar. Hver er þín skýring á sigri
jafnaðarmanna í síðustu kosningum?
„Þeir lofuðu að láta niðurskurð
eiga sig og þeim tókst að spila á
óvissu fólks og hún hitti einkum mið-
flokkana fyrir, auk þess sem uppsvei-
flan var ekki komin nægilega skýrt
í ljós. Nú hefur stjórn jafnaðarmanna
sett fram sparnaðaráætlanir, eftir að
hafa notað kraftana til að beijast
gegn sparnaðaráætlunum okkar öll
þau þijú ár, sem þeir vom í stjórnar-
andstöðu. Þetta sýnir að við höfðum
rétt fyrir okkur og eykur trúverðug-
leika okkar. En við höfum heldur
ekkert á móti því að vera
álitnir forgöngumenn
þeirra breytinga, sem þarf
að gera í Svíþjóð og til
lengdar held ég að það sé
af hinu góða að kjósendum
sé ljóst að svo sé. Landið
á við ákveðna kerfisgalla
að glíma og þessa galla
þarf að laga ef við eigum ekki að
halda áfram að dragast aftur úr, eins
og við höfum verið að gera fram að
þessu. Á sjöunda og áttunda áratugn-
um vorum við í hópi allra ríkustu
landa heims. Samkvæmt nýjustu
tölum erum við í 20. sæti, neðar en
flest hin ESB-löndin. Á þessu þarf
að taka og það vildum við gjarnan
gera. Við höldum'fram þjóðfélagi,
Sænska velferðarkerfið er gjaldþrota en niður-
skurðarhugmyndir jafnaðarmanna mælast mis-
jafnlega fyrir. Svíar standa frammi fyrir áður
óþekktiim vanda á sama tíma og þeir hefja þátt-
töku í Evrópusambandinu. Sigrún Davíðsdóttir
sótti sænska áhrifamenn og sérfræðinga heim,
þeirra meðal Carl Bildt, fyrrum forsætisráðherra
Carl Bildt, leiðtogi sæuska Hægriflokksins, leiðir son sinn, Nils, á
leið á kjörstað í Evrópusambands-kosningunum síðasta haust.
Landið á við
ákveðna kerf-
isgalla að
glíma
sem markað er sjálfstæði og ábyrgð
einstaklingsins, valfrelsi og borgara-
legum gildum.
Ég trúi ekki á að draga úr mun
milli flokkanna af „taktískum"
ástæðum. Munurinn á flokkunum er
fyrir hendi og hann mun einnig koma
fram í afstöðunni til ESB og hveiju
við viljum beita okkur fyrir þar. Við
trúum síður á að njörva allt niður í
reglur, en fremur á fijálsan og opinn
markað. Við viljum auka valfrelsi
þar, meðan jafnaðarmenn tala næst-
um eingöngu um vinnumarkaðsmál
og lausn atvinnuleysisins með sam-
eiginlegu átaki allra ESB-landanna.
Það eru vissulega sterkar félagslegar
ástæður fyrir að leysa atvinnuleysis-
vandann og þá með tilkostnaði, líkt
og tíðkast á Norðurlöndunum. En það
má ekki gleyma því að að það er
vöxtur atvinnulífsins einn, sem skap-
ar vinnu.“
„í Svíþjóð höfum við
leyst þetta vandamál“
Þjóðaratkvæðagreiðslan um ESB-
aðild, sem fylgdi í kjölfar
þingkosninganna, var ann-
ar tveggja megin viðburða
í sænskum stjórnmálum
síðari hluta ársins. Eftir
hana var talað um að hún
______ hefði klofíð þjóðina, þar
sem fólk greiddi atkvæði
eftir stétt og búsetu. En
má ekki fremur líta á að atkvæða-
greiðslan sýni mun, sem fyrir er, en
skapast ekki af skoðanamismun á
ESB?
„Jú, sannarlega. Segja má að
skoðanamunurinn endurspegli af-
stöðu til hvort og hvernig eigi að
breyta sænska kerfinu. Hægriflokk-
urinn, sem var langstærsti já-flokk-
urinn, heldur fram þörfinni á að gera
Svíþjóð nútímalegri og hann höfðar
til þess hluta miðstéttarinnar, sem
kýs breytingar. Jafnaðarmanna-
flokkurinn hefur tilhneigingu til að
vera formælandi þeirra sem eru tor-
tryggnir á breytingar.
Nú eiga hugmyndir um sameinaða
Evrópu rætur að rekja til frjáls-
hyggju og meðal annars nefnir Hay-
ek slíkan möguleika í „Leiðinni til
ánauðar", sem kom út 1943. Jafnað-
armenn á Norðurlöndum voru seinir
að taka við sér, en danskir jafnaðar-
menn fengu þó mun fyrr augastað á
slíkum hugmyndum en sænskir
flokksbræður þeirra. Kanntu skýr-
ingu á þvf? Tíminn líður kannski
hægar í Svíþjóð?
„Já, eigum við ekki að segja að
hér ríki sænskur tími... Sænskir jafn-
aðarmenn voru reyndar opnir gagn-
vart Evrópu á fimmta og sjötta ára-
tugnum, en síðan misstu þeir áhug-
ann og sneru sér að hinu sænska og
voru uppteknir af því sem þeir álitu
velgengni heima fyrir. Það var haft
á orði að þegar sænskir stjórnmála-
menn úr röðum jafnaðar-
manna voru á fundum er- __________
lendis og einhver vandamál
bar á góma, þá væri við-
kvæði Svíanna jafnan: „í
Svíþjóð höfum við leyst
þetta vandamál.“ Á þeim
árum var ofmetnaður
vegna sænska kerfisins
ríkjandi eiginleiki Svía, sem gerði það
að verkum að þeir vildu ekki um of
blanda geði við þjóðir, sem óhjá-
kvæmilega voru skemur komnir en
þeir sjálfir.
Þessi skilningur kom skýrt fram i
málflutningi Tage Erlanders, fyrrum
leiðtoga jafnaðarmanna. Þar að auki
álitu Svíar sig ekki eiga samleið með
neinni þjóð, því þeir væru á þriðju
Viö trúum síA-
ur á að njörva
allt niður I
reglur
leiðinni, millistigi sósíalisma og kapít-
alisma, auk þess sem hlutleysisstefna
þeirra staðsetti þá milli vesturs og
austurs. Það sem skilur svo reyndar
Norðurlandaþjóðirnar frá hinum Evr-
ópuþjóðunum er að reynsla okkar af
stríðinu var öll önnur en þeirra, svo
skilningur okkar á sameiningu Evr-
ópu sem friðarverkefni var og er
miklu sljóari en meðal hinna þjóð-
anna.“
Efnahagssamstarfið er undirstað-
an fyrir pólitíska samstarfínu. Fyrr
eða seinna tekur yfírstandandi upp-
sveifla í evrópsku efnahagslífi enda.
Er og verður ekki erfítt fyrir einstök
lönd að einbeita sér að samruna,
þegar þau eiga við efnahagsvanda
að glíma heima fyrir?
„Jú, en um leið verður að átta sig
á að efnahagsvandi er einnig orðinn
alþjóðlegt fyrirbæri og ekki lengur
einkamál hvers lands fyrir sig. Það
hefur komið glögglega fram undan-
famar vikur, þegar kreppa í Mexíkó
veldur vandræðum víða um lönd og
þá meðal annars í Sviþjóð. Það verð-
ur æ erfiðara að draga markalínu
milli efnahags einstakra þjóða og svo
hins alþjóðlega viðskiptalífs. Hins
vegar getur hvert land reynt að
styrkja sem best forsendur sínar til
að spjara sig vel efnahagslega og
styrkja þannig samkeppnisaðstöðu
sína á alþjóðamarkaði."
NATO-aðild ekki á dagskrá
ESB er verkefni um frið og því
liggur beint við að ræða um sam-
bandið og sænsk öryggismál. Danir
eru í Atlantshafsbandalaginu, en
utan Vestur-Evrópusambandsins og
Bildt segir það ofvaxið hans pólitíska
skilningi hvernig þjóð, sem er í Atl-
antshafsbandalaginu sjái tormerki á
aðild að Vestur-Evrópusambandinu.
Það hljóti nánast að eiga sér ein-
hveija trúarlega skýringu.„Aðstaða
Svía og Finna er nokkuð önnur. Svíar
eru áheyrnaraðilar í Vestur-Evrópu-
sambandinu og aðilar að friðarsam-
starfi Atlantshafsbandalagsins. Hins
vegar er aðild að Atlantshafsbanda-
laginu ekki á dagskrá.“
En hvað þá með afstöðu Svía
gagnvart Atlantshafsbandalaginu, að
mega ekki heyra aðild nefnda, jafn-
vel þó að að hlutleysi sé orðið merk-
ingarlítið hugtak? Er sú afstaða þá
ekki líka fremur af trúarlegum toga
en mörkuð raunveruleikanum?
„Það má kannski segja það. En
sé málið gaumgæft horfír það öðru
vísi við. Hvað ísland og Noreg varðar
þá getur ísland ljóslega ekki varið
sig sjálft og Noregur ræður vísast
varla við að veija Norður-Noreg. Svo
lengi sem við Svíar álitum hins vegar
að við getum varið land okkar betur
en aðrir höfum við ekkert að gera í
hernaðarbandalag.
íslendingar og Norðmenn ættu
manna best að vita að Bandaríkja-
menn eru að draga sig út úr vömum
Evrópu. í sænska Hægriflokknum
kjósum við hiklaust að veija töluverð-
um fjármunum til eigin vama og
teljum það betri kost en að draga
úr vömum okkar og ganga í Atlants-
hafsbandalagið og þurfa þar með að
treysta á aðra, fremur en
--------- okkur sjálfa. Eins og er
myndi slíkt veikja vamir
okkar. Munurinn á aðstöðu
Islands og Noregs annars
vegar og okkar hins vegar
er að við höfum tök á að
veija okkur, en ekki hinar
þjóðirnar tvær, vegna
fólksfæðar og erfíðra aðstæðna."
En gætu Svíar ekki bæði haldið
sterkum vörnum og gengið í Atlants-
hafsbandalagið? Það væri því þá til
styrktar.
„Jú, að sjálfsögðu væri það mögu-
leiki, en sem stendur held ég að það
sé enginn áhugi innan bandalagsins.
Sjálfur er ég þó öldungis afslappaður
gagnvart þeim möguleika."
I