Morgunblaðið - 23.02.1995, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 23. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Rótarhreyf-
ingin 90 ára
HINN 23. febrúar
1905 hittust 4 menn í
Chicago í Bandaríkj-
unum að frumkvæði
lögfræðingsins og lög-
mannsins Paul P.
Harris. Fundur hans,
klæðskerans, kolasal-
ans og verkfræðings-
ins í lítilli skrifstofu
varð vísirinn að Rotary
Intemational, samtök-
um liðlega 27 þúsund
rótarýklúbba um allan
heim með nálega 1,2
milljónum félags-
manna, körlum og
konum.
Strax í upphafí varð
því til grunnurinn að starfsgreina-
skiptingunni sem er eitt megin ein-
kenni hreyfíngarinnar. Félagi í
klúbbi er þar fulltrúi ákveðinnar
starfsgreinar. En það voru ekki
störf stofnendanna ein sem vom
ólík. Þeir áttu ættir að rekja til
ýmissa þjóða og trúarbrögð þeirra
vora af mismunandi toga. Nafnið
rótarý var valið á einum af fyrstu
fundunum og dregið af því að félag-
arnir skiptust á að mæta til fundar
á starfsstað hver annars. Enska
orðið fyrir það er „rotation" og af
því er dregið nafnið „rotary".
Vinátta og hjálpfýsi
Tilgangur Paul Harris var að
stofna til samvista manna í stór-
borginni í þeim anda sem hann
hafði kynnzt í sveitinni hjá afa sín-
um og ömmu, anda vináttu og hjálp-
fysi. Fyrsti fundurinn var táknrænn
fyrir það sem koma skyldi. Þar var
lagður grannurinn að hinu mikla
starfí Rotary International um allan
heim, eins og við þekkj-
um það í dag.
Hreyfingin óx hægt
í byijun. í árslok 1905
vora félagar í hinum
fyrsta rótarýklúbbi
orðnir 30 að tölu. Ann-
ar klúbbur var stofnað-
ur í San Fransico árið
1908 og þrír til viðbót-
ar í jafn mörgum borg-
um Bandaríkjanna árið
eftir. Eftir því sem
klúbbum fjölgaði þró-
aðist þjónustuhugsjón-
in. Eitt af fyrstu verk-
efnum rótarýklúbbsins
í Chicago var að koma
upp almenningssalern-
um og einnig matargjafír til fá-
tækra fjölskyldna. Fyrsta stórverk-
efnið var að koma til hjálpar 1913
í miðvesturríkjum Bandaríkjanna
eftir mikil flóð. Klúbbarnir voru þá
50 talsins og lögðu 25 þúsund doll-
ara af mörkum.
Fyrsta rótarýþingið var haldið í
Chicago 1910 og klúbbarnir 16
stofnuðu landssamband rótarý-
klúbba, að sjálfsögðu bundið við
Bandaríkin. Arið 1912 varð hreyf-
ingin alþjóðleg er fyrsti klúbburinn
var stofnaður í Winnipeg í Kanada
og síðar sama ár barst hreyfingin
yfír til Bretlands, er þar var stofn-
aður klúbbur. Þegar áratugur var
liðinn 1915 frá stofnun fyrsta
klúbbsins vora þeir orðnir nærri 200
talsins og félagsmenn rúmlega 20
þúsund. Þá var tekinn upp sá hátt-
ur að skipta hreyfingunni upp í
umdæmi.
Annan áratug rótarýstarfsins
vora stofnaðir klúbbar í Mið- og
Suður-Ameríku, Ástralíu, Suður-
Ólafur Helgi
Kjartansson
Fundur lögmanns,
klæðskera, kolasala og
verkfræðings í Chicago
fyrir rétt níu áratugum
hefur fætt af sér 27
þúsund rótarýklúbba
með liðlega 1,2 milljónir
-----------------------
félagsmanna. Olafur
Helgi Kjartansson
segir nánari deili
á þessum alþjóðlegu
samtökum.
Afríku, á meginlandi Evrópu, Ind-
landi, Kúbu, Filipseyjum, Indlandi
og Nýja-Sjálandi.
Hreyfingin hefur síðan haldið
áfram að vaxa og dafna. Að vísu
urðu margir klúbbar að leggja niður
störf á heimsstyijaldaráranum. En
jafnframt stóðu rótarýklúbbar í
Sviss fyrir alls kyns hjálparstarfi
við flóttamenn og stríðsfanga.
Rótarýhreyfíngin hefur verið
tengd Sameinuðu þjóðunum frá
upphafi 1945 er 49 félagar tóku
þátt í undirbúningi og frágangi
stofnskrár þeirra.
Eitt af stóru verkefnum Rotary
International hefur verið Rótarý-
sjóðurinn, Rotary Foundation, sá
sjóður sem var undanfari hans var
stofnaður 1917. Fyrstu styrkirnir
voru veittir úr sjóðnum 1930 til
samtaka fyrir lömuð böm. Þegar
stofnandinn, Paul Harris, andaðist
1947 var sjóðurinn mjög efldur til
minningar um hann og farið inn á
þá braut að veita úr honum náms-
styrki. Veittir era árlega um 1.100
styrkir sem gera námsmönnum
kleift að stunda nám í öðra landi
en heimalandinu. Auk þess era
stunduð starfshópaskipti, þar sem
5 manna hópum er gefið færi á að
kynna sér atvinnulíf og starfshætti
í öðru landi í 4-6 vikur og kemur
þá hópur þaðan í staðinn. Rótarý-
sjóðurinn styrkir ýmis konar menn-
ingar- og mannúðarmál, auk annars
konar námsstyrkja en að framan
greinir. Rótaiýhreyfíngin stendur
að öflugu skiptinemastarfí um allan
heim, bæði á ársgrandvelli og einn-
ig að sumrinu.
Rótarýsjóðurinn veitir styrki
undir markmiðinu „Health, Hunger
and Humanity" til þess að efla
heilsufar, koma í veg fyrir hungur
og auka mannúð, einkanlega í þró-
unarlöndunum.
Stærsta verkefnið sem Rotary
International hefur ráðist í er „Polio
Plus“-verkefnið, en það hófst 1985.
Rótarýklúbbar um allan heim söfn-
uðu 242 milljónum Bandaríkjadala,
tæplega 17 milljörðum íslenskra
króna, til að útrýma lömunarveiki
meðal bama og 5 öðram algengum
smitsjúkdómum. í september 1994
var því lýst yfír að lömunarveiki
hefði verið útrýmt í Norður-, Mið-
og Suður-Ameríku. Unnið hefur
verið í samráði við Sameinuðu þjóð-
irnar og Alþjóða heilbrigðisstofnun-
ina (WHO).
Breyting varð í starfí Rotary Int-
emational 1989 þegar löggjafar-
þingið samþykkti að fella burt úr
grandvallarlögunum þau ákvæði,
sem takmörkuðu félagsaðild við
karlmenn eina. Konur era því jafn-
ingjar karla í rótarý og hefur farið
hægt en öragglega fjölgandi í
hreyfingunni.
Meginmarkmið starfs rótarý-
manna um allan heim er að sinna
þjónustuhugsjóninni, en opinber
einkennisorð Rotary Intemational
eru „Service Above Self“ og „He
profíts Most Who Serves Best“.
Áherzlan er lögð á gildi þess að
láta gott af sér leiða.
Rótarýstarf á
íslandi 60 ára
Hinn 13. september 1934 var
Rotarýklúbbur Reykjavíkur stofn-
aður og var 60 ára afmælis rótarý-
starfs á íslandi minnzt á Hótel
Sögu hinn 20. september síðastlið-
inn er forseti Rotary International,
Bill Huntely, heiðraði íslenzka rót-
arýfélaga með nærvera sinni. Rót-
arýklúbbum fór hægt fjölgandp á
næstu árum og árið 1946 varð ís-
land sérstakt umdæmi, sem ber
númerið 1360. Klúbbarnir era nú
26 að tölu og félagar um 1.000.
Yngsti klúbburinn er rótarýklúb-
burinn Reykjavík Miðborg. Forseti
hans er Sólveig Pétursdóttir alþing-
ismaður, fyrstur íslenzkra klúbba
til að bijóta blað var Akranesklúbb-
urinn er bauð Sigrúnu Pálsdóttur
verkfræðingi inngöngu, en hún
verður forseti hans næsta starfsár.
Konum hefur fjölgað nokkuð í um-
dæminu ekki sízt með tilkomu Mið-
borgarklúbbsins, en alls era konur
nú_í fjóram klúbbum.
í rótarý gegnir hver maður emb-
ætti eitt ár í senn. Starfsárið 1995-
1996 verður Ásgeir Jóhannesson,
fyrrverandi forstjóri Innkaupa-
stofnunar ríkisins, Rótarýklúbbi
Kópavogs, umdæmisstjóri.
Rótarýumdæmið á Islandi starf-
rækir skrifstofu, sem er til húsa á
Suðurlandsbraut 54. Skristofustjóri
er Þórdís Árnadóttir, en opið er
milli kl. 10 og 12 alla virka daga
nema laugardaga. íslenzka rótarý-
umdæmið gaf út Handók íslenzku
rótarýklúbbanna árið 1993, sem til
er á umdæmisskrifstofunni.
íslenzkir rótarýfélagar hafa unn-
ið að margvíslegum málum, stutt
Rótarýsjóðinn og „Polio Plus“
dyggilega, sinnt margvíslegum
þjónustuverkefnum, lagt fram sinn
skerf til gróðursetningar og tijá-
ræktar, átt 37 styrkþega á vegum
Rótarýsjóðsins, tekið þátt í starfs-
hópaskiptum og skiptinemastarfí.
Nú, 90 áram eftir að Paul Harr-
is hrinti hugsjón sinni í framkvæmd
um að efla frið, góðvild og vináttu
með einstaklingum, mönnum og
þjóðum, minnumst við rótarýfélag-
ar, 1,2 milljónir manna um allan
heim, hans með virðingu og vænt-
um þess að rótarýhugsjónin muni
eflast og dafna á komandi árum
og skilningur allra manna, allra
kynflokka og allra trúarbragða fái
viðgengist hér á jörð.
Höfundur er umdæmisstjóri
Rotarý & íslandi.
Ó, vakna þú
mín Þymirós
í GREIN í Morgun-
blaðinu þann 16. febr-
úar sl. gaf að líta grein
eftir fjórar ungar Sjálf-
stæðar konur (með
stóra essi), þær Ásdísi
H. Bragadóttur, Ás-
laugu Magnúsdóttur,
Hönnu B. Kristjáns-
dóttur og Halldóra Víf-
ilsdóttur. Tilefni grein-
arinnar er nýbirt
skýrsla Jafnréttisráðs
um launamyndun og
kynbundinn launamun
og konumar leita skýr-
inga á því ástandi sem
ríkir í launamálum
kvenna á íslandi. Jú,
þær telja sig finna skýr-
inguna, vitlausar aðferðir í kvenna-
baráttunni, sem vissulega hefur verið
með vinstri áhersium!
Vitlaust slökkt
Þegar ég las umrædda grein þá
datt mér í hug sagan af slökkviliðs-
manninum sem svaf af sér útkallið.
Hann var einn á vaktinni og þegar
hann loksins kom á staðinn hafði
heimilisfólkið slökkt eldinn sjálft með
aðstoð nágranna. Honum þótti fag-
legt stolt sitt greinilega sært við það
að tekist hafði að slökkva eldinn án
hans aðstoðar og fyrstu viðbrögðin
voru krampakennd: „Vitlaust
slökkt!"
Það er líka sagt að til sé tvenns
konar fólk, annars vegar þeir sem
ryðja brautina og hinir sem á eftir
koma og gagnrýna. Það er sorglegt
til þess að hugsa, að
hinar ungu Sjálfstæðu
konur geti ekki hafíð
kvennabaráttu á öðrum
granni en þeim að álasa
brautryðjendunum fyrir
vitlausar aðferðir. Það
er sjálfsagt að benda á
nýjar leiðir og gagnrýna
liðna tíð, en slík gagn-
rýni þarf að vera mál-
efnaleg.
Ó, vakna þú mín
Þyrnirós ...
Kvennabarátta hægri
kvenna, sem hefur nú
vaknað af Þyrnirósa-
svefni, byggist á því að
hóphyggja vinstri
manna hafi eyðilagt kvennabarátt-
una og konumar fjórar hafna því að
litið sé á konur sem einn launahóp.
í greininni segir síðan: „... en slík
áhersla krystallast í umræðunni um
sérstakar kvennastéttir. Hæfileikar,
geta og menntun hvers einstaklings
eiga að ráða úrslitum um launakjör
hans en ekki kynferði."
Þá vitum við það. Það era hæfíleik-
ar einstaklinganna og geta sem eiga
að ráða og við eigum ekki að vera
að ræða um hluti eins og sérstakar
kvennastéttir. Einstaklingarnir eiga
að taka málin í sínar hendur, segja
stöllumar fjórar, og mynda breiða
samstöðu um viðhorfsbreytingu. Já,
auðvitað. Þetta snýst allt um frelsi
einstaklinganna. Konur síðasta ár-
hundraðið hafa nefnilega verið í
hlekkjum hóphyggju vinstri sinnaðra
Bryndís
Hlöðversdóttir
Kvennabarátta hægri
kvenna hefur vaknað af
Þymirósarsvefni, segir
Bryndís Hlöðversdótt-
ir, og byggist á því, að
hóphyggja vinstri
manna sé Þrándur í
Götu árangurs.
kvenna, sem hafa komið í veg fyrir
að þær hafí getað notið frelsisins,
sem Guð gaf þeim.
Ég verð að segja eins og er, að
þvílíkar og aðrar eins rangfærslur
hef ég sjaldan séð á prenti. Það er
engu líkara en hin sjálfstæða Þymi-
rós hafí stigið vitlaust fram úr þegar
hún loksins vaknaði.
Konur sem launahópur
Það að hóphyggja vinstri manna
hafí gert það að verkum að litið sé
á konur sem einn launahóp er und-
arleg söguskýring. Það er nú einu
sinni svo að vinnumarkaðurinn er
kynskiptur og hann hefur verið það
um langan aldur, allt frá því að kon-
ur fóru að taka aukinn þátt í atvinnu-
lífinu. Umræðan um sérstakar
kvennastéttir er til komin vegna þess
að þær eru staðreynd, en umræðan
sem slík hefur ekki búið staðreyndina
til. Að gefa í skyn að vinstri sinnað-
ar konur eigi sök á því er ótrúleg
einföldun á hlutunum.
Könnun Jafnréttisráðs, sem var
tilefni greinaskrifa sjálfstæðu kvenn-
anna fjögurra, staðfestir ýmislegt
sem margir, bæði karlar og konur,
hafa vitað nokkuð lengi. Hún stað-
festir að konum og körlum sé mis-
munað á grandvelli kynferðis og hún
staðfestir líka að það eru ótrúlega
gamaldags viðhorf ríkjandi í samfé-
laginu til verkaskiptingar kvenna og
karla innan og utan heimilis. Ég get
verið sammála sjálfstæðu konunum
í því að viðhorfsbreytingar er þörf í
samfélaginu en ég vil líka benda
þeim á að þetta hafa konur vitað
síðasta árhundraðið og gott betur.
Sögulegar
staðreyndir
í þessu sambandi er rétt að benda
á nokkrar sögulegar staðreyndir, þó
ekki væri nema til að leiðrétta mis-
skilning sem ómálefnalegur mál-
flutningurinn í grein þeirra gæti
valdið.
Það var nú einu sinni svo, hér
fyrr á öldum, að engin kvennabar-
átta var til að marki og hinir fijálsu
einstaklingar höfðu málin í sínum
höndum. Á Islandi fór ekki að bera
á svokölluðum kvenréttindakonum
fyrr en rétt fyrir síðustu aldamót og
úrbætumar fyrir konur komu skref
fyrir skref eftir því sem leið á öld-
ina. Á þessum tíma var mikil vakning
meðal íslenskra kvenna og ég efast
storlega um að sú vakning hafí orðið
til á einstaklingsgranni, því konur
þurftu sannarlega á samstöðu og
hvatningu hvor annarrar að halda
til að geta haldið erfiðri baráttu á
lofti. Reyndar á ég erfitt með að sjá
muninn á hóphyggjunni (einstakling-
ar taka höndum saman og mynda
hópa) og því að „einstaklingamir
taki málin í sínar hendur og myndi
breiða samstöðu", eins og hinar sjálf-
stæðu konur vilja, en ef til vill er
hann einhver? Spyr sá sem ekki veit.
Nýjar leiðir
Það er ekkert nýmæli að leitað sé
nýrra leiða til þess að koma á jafn-
rétti milli kvenna og karla enda hef-
ur hver sína skoðun á því hvernig
því verði komið á. Áherslurnar era
alltaf að breytast og eins og í ann-
arri baráttu er leitað nýrra leiða uns
viðunandi árangur næst. Ég fagna
því að Sjálfstæðar konur hafí áhuga
á kvennabaráttu og vilji beijast fyrir
jafnrétti kvenna og karla. En einfald-
anir á borð við þær sem koma fram
í umræddri grein eru skemmandi
fyrir alla kvennabaráttu og vil ég
nefna enn eitt dæmi um slíkt. í grein-
inni segir: „Ríkjandi viðhorf um
verkaskiptingu kynjanna hafa beint
konum og körlum inn á ákveðnar
brautir og skert þannig valfrelsi
beggja kynja varðandi lífsstíl, starfs-
frama og barneignir." Þetta fróðleik-
skorn kemur í kjölfar yfirlýsinga um
höfnun á hóphyggju vinstri manna
og að litið sé á konur sem einn launa-
hóp og það má auðveldlega skilja
þetta svo, að íslenskir vinstri menn
beri ábyrgð á því að konur séu sér-
stakur launahópur og að ekki hafi
tekist betur til í kvennabaráttunin,
sem var háð á meðan Þymirós svaf.
Ábyrgðin er allra
Það er hlálegt til þess að hugsa
að hinar Sjálfstæðu konur skuli ekki
átta sig á því, að við beram öll ábyrgð
á þvi að staðan er eins og hún er
og að misrétti karla og kvenna við-
gengst. Karlar og konur, vinstri og
hægri og hvaðan úr þjóðfélaginu sem
við komum. Kvennabarátta er eitt-
hvað sem snýst um fjölskyldupólitík,
um það að búa í þjóðfélagi sem stend-
ur vörð um manngildið, bæði fyrir
karla og konur, börn og fullorðna.
Það er nefnilega svo að það er ekki
gott fyrir neinn, hvorki karla né kon-
ur, að búa við það að kynjunum sé
hvora um sig skipaður ákveðinn bás
í samfélaginu. í lokin vil ég spyija
hinar Sjálfstæðu konur hveijum megi
þakka það sem þó hefur áunnist.
Væntanlega er það vinstri sinnað
fólk sem ber ábyrgð á framförunum
úr því það ber ábyrgð á því sem
miður hefur farið. En kannski hefur
bara gleymst að minnast á þann
þátt í greininni og það er svosem
fyrirgefíð af minni hálfu.
Höfundur skipar annað sætí á lista
Alþýðubandalags og óháðra í
Reykjavík.