Morgunblaðið - 12.03.1995, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
Ljósmynd/Ólafur Magnússon
UR sýningii Reykjavíkurannáls á „Haustrigningum", revíu. Tritill Túkalls leikinn af Tryggva
Magnússyni í „Edinborg". Trítill söng og flutti gamanmál um Morgunblaðið og ritstjóra og eigendur
þess. Tryggvi er lengst til hægri. Hinir leikendurnir eru Rósa ívars, Þórður Þórðarson læknir og
Gunnar Bjarnason verkfræðingur. Ljósmyndirnar úr Myndadeild Þjóðminjasafnsins.
COPELANDSHJÓNIN í fjórhjólalystikerru í Englandi. Oscar Clausen rithöfundur segist muna eftir
slíkri kerru í eigu Copelands er hann var búsettur í Reykjavík.
borgari í Reykjavík, var um skeið
lyftuvörður í húsi Jóns Þorlákssonar
borgarstjóra. Flutti hann þá Cope-
land milli hæða þar sem skrifstofur
Einkasöluhringsins voru til húsa.
Oft bregður fyrir nafni Copelands
í umræðum um óskyldustu efni. í
máli Ólafs Friðrikssonar vegna
rússneska drengsins Nathans
Friedmanns, segir Ólafur að ekki
hefði Nathan verið vísað úr landi
ef Copeland væri fósturfaðir hans.
í umræðu um veldi Copeland og
tengsl fiskhringsins . við íslands-
banka er kastað fram stöku:
Alla þorska gleypt hann gat
en gæti melt þá betur
ef hann svo í eftirmat
íslandsbanka étur.
Copeland mun hafa hagnast vel
á fisksölunni um skeið. Hann hafði
á sínum tima stungið upp á því að
íslendingar semdu sjálfir við Breta,
án milligöngu Dana. Það átti eftir
að koma honum í koll. Eric Cable
varð allsráðandi. Thor Jensen segir
frá því að bandamenn, sem keyptu
fisk af íslendingum (Copelands-
hringnum) fyrir lágt verð, sem þeir
ákváðu sjálfir hafi nú farið að bjóða
íslenskan fisk á Spáni. Kveður svo
rammt að því að þeir undirbjóða
íslendinga í markaðslöndum. Út-
flutningsnefnd, sem stjórnin hafði
skipað ritar harðort bréf og segir
um þvinganir bandamanna: „En oss
finnst nú vera farið að kasta tólfun-
um, þegar þessi ódýri fiskur er
hafður til þess að eyðileggja sölu á
þeim eftirstöðvum, er vér höfum til
sölu á öðrum mörkuðum.“
Sé flett þingtíðindum má um
margt fræðast um starfsemi Cope-
landshringsins. Þar er dijúgt við-
fangsefni fyrir fræðimenn, sem vilja
kynnast atvinnu og viðskiptasögu.
Og fræðast um gróða, en ekki síður
fjárhagsleg áföll, sem þessi erlendi
maður varð fyrir. Hann, sem fyrst-
ur hafði lagt fram gildan sjóð til
kaupa á Morgunblaðinu er stofn-
endur þess neyddust til þess að
selja það er þeim var hótað hörðu
af fjársterkum kaupsýslumönnum.
Vilhjálmur Finsen segir frá ferli
Copelands í bók sinni „Alltaf á
heimleið": „Copeland gerðist rnikill
saltfiskútflytjandi. Það gekk vel í
nokkur ár. En svo varð einu sinni
eitthvert óhapp með fiskfarm til
Ítalíu. Tapið var óskaplegt. Annað
óhapp kom líka fyrir hann í við-
skiptum hans og nokkurra Islend-
inga, sem með honum voru í þeim
viðskiptum og nú hætti íslands-
banki lánveitingum. Copeland varð
að hverfa frá öllu. Þegar hann koma
aftur til Bretlands, settist hann að
í London og opnaði þar tóbaksbúð.
Og er sagt að reksturinn hafi geng-
ið vel.“
Kafli Vilhjálms Finsens, stofn-
anda Morgunblaðsins, er fáorður,
en kjarnyrtur þegar hann ijallar um
nauðungarsölu þeirra félaga á
Morgunblaðinu, sem var „hjartans
barn“ hans í „hendurnar á kaup-
mönnum í Reykjavík".
„Ég var eins og halaklipptur
hundur þegar búið var að ganga
formlega frá þessu,“ sagði Vil-
hjálmur.
Um áhuga kaupsýslumanna segir
Vilhjálmur að þeir hafi ekki bara
viljað selja Islendingum vörur. Þeir
vildu líka hafa pólitísk áhrif og ná
þeim tökum með blaðaútgáfu. Bar-
áttan um yfirráð fjölmiðla er enn
háð af miklum krafti, eins og ljóst
er af fregnum. Orrahríð og átök,
sem fram fara á þeim vettvangi
minna um margt á fyrri tíð. Ef
framhald verður á frásögnum kem-
ur margt áhugavert og skemmtilegt
í ljós. í revíu, sem Reykjavíkur-
annáll sýndi haustið 1925 og nefndi
„Haustrigningar", leggja ungir
Reykvíkingar sig fram um að skop-
ast að atburðum, sem efstir eru á
baugi í stjórnmála- og bæjarlífi. Það
er athyglisvert að þar leggjast á
eitt góðir félagar, sem einhvern
tíma ævinnar voru í þjónustu Morg-
unblaðsins. í söngtexta, sem fjallar
um Morgunblaðið mun verðandi rit-
stjóri Speglsins hafa lagt til efni.
Hann átti eftir að verða prófarka-
lesari Morgunblaðsins, Páll Skúla-
son. Lagið sem sungið er „A minni
tíð var Moggi greyið mesta sóma-
blað“ er eftir Emil Thoroddsen, sem
var tónlistargagnrýnandi Varðar og
Morgunblaðsins.
Og gamanleikarinn góðkunni,
Tryggvi Magnússon, var stafsmað-
ur Edinborgarverslunar, þar sem
hluthafar Morgunblaðsins og
áhrifamenn stýrðu starfi. Tryggvi
lék Trítil Túkalls, sem nefndur er
í leikskrá: Marghleyptur listamað-
ur, seinna pólitískt neyðarúrræði."
Þorsteinn Gíslason ritstjóri, sem
um skeið var stjórnandi blaðsins og
áhrifamaður hrósaði sér af því að
hafa ráðið Engilbert Hafberg aug-
lýsingastjóra Morgunblaðsins. Haf-
berg rak Tóbakshúsið í Austur-
stræti. Þar vann ung og falleg
stúlka á sinni tíð, Ása Sigurðardótt-
ir móðir Hannesar Hafstein sendi-
herra. Hafberg veitti viðtöku aug-
lýsingum í Morgunblaðið. Trítill
Túkalls segir: Þá var ég nú fallega
blankur, þegar Hafberg keypti mig
með einum kaffibolla og tveim há-
öldruðum vínarbrauðum til að
hnoða þessum íjanda saman.
Digrari engin dagbók er
danskra blaðahringa,
en danska Mogga dagbók hér
dagbók auðkýfinga.
Höfuudur er fyrrverandi
útvarpsþulur.
SUNNUDAGUR 12. MARZ 1995 B 9
AUGLÝSING
Úthlutun styrks úr Menn-
ingar- og framfarasjóði
Ludvigs Storr
Nýlega var úthlutað styrk úr
Menningar- og framfa
rasjóði Ludvigs Storr. Til
gangur sjóðsins er sam-
kvæmt stofnskrá: Að stuðla
að framförum á sviði jarðef-
nafræði, bygg ingariðnaðar
og skipa smíða." Úthlutað
var styrk að upphæð 2
milljónum króna til smíði á
frumgerð GECA-pressu.
Þeir sem standa að þessu
verkefni eru verkfræðingarnir Edgar Guðmundsson,
Kristján Már Sigurjónsson, Pálmi R. Pálmason og
Sigurður Sigfússon, auk tveggja finnskra verkfræðinga
og sérfræðinga í fram leiðslu sementsbundinna spó-
naplatna. Samstarfshópur inn telur að hugmyndin feli í
sér mikla möguleika fyrir uppbyggingu og þróun á
sviði véla- og byggingariðnað ar á íslandi. Þeir lýsa
verkefninu eftirfarandi:
Markmið: Finna upp einfalt og
ódýrt byggingarkerfi, sem gæti
orðið samkeppnishæft á mörk-
uðum í miðlungs þróuðum og
vanþróuðum ríkjum, enda falli
kerfið vel að tækni og verkkun-
áttu sem flestra þjóða. ( kjölfarið
fylgi svo út flutningur íslenskrar
tækni þekkingar og framleiðslu
ásamt þróunarvinnu, markaðs-
og sölustarfsemi.
Grunnhugmyndin: Að þróa
verksmiðju til þess að fram leiða
ódýr smáhýsi. Hin svo nefnda
GECA lausn er sára einfalt bygg-
ingarkerfi, byggt á holplötu-
einingum úr trjákurli eða úr-
gangsjurtaleifum og blöndu af
sementi og vatni. Blandan er
sett í sérstaka GECA pressu og
samtímis pressuninni er blandan
hert með þvf að nota CO2
(koldíoxíð). Herslan tekur að eins
4 til 5 mín. þareð koldíoxíð inu
verður þrýst inn i efnablönd una.
Venjubundin hersla þessara efna
tekur hins vegar 8 til 10 klst.
Holplatan verður steypt í sér-
stakri kjarnapressu. í reynd
verður um að ræða tvær press-
ur:
- Lárétta flatarpressu, sem sam-
tímis getur pressað bæði ofan
og neðan frá, og
- Kjarnapressu, sem hráefnið
umlykur, og sett er milli flata
ytri pressunnar. Sérstaða kerf-
isins er fólgin í þessari kjarna-
pressu.
Holplatan: Hver plata verður 2,4
x 6 m, 200 mm þykk, úr tveimur
samsíða 20 mm þykkum plötum
sem tengdar eru 20 mm þykkum
þverveggjum á 400 mm bili eftir
endilangri plötunni. Allt verður
þetta steypt í einu lagi og þannig
að normalásar", jafnt í ytri flötum
sem í þverveggjum holplötunnar,
haldast óbreyttir meðan á hersl-
unni stendur.
Fyrstu skrefin: Þróun, smíði og
prófanir á frumgerð GECA
kjarnapressu, svo unnt verði að
steypa marktækar holplötu-
einingar til frekari próf ana m.t.t.
byggingarkerfis, en þekking og
tækni varðandi t.d. sements-
bundnar spóna plötur er mikil og
þegar þróuð, m.a. af Finnum.
Framleiðslan: GECA smáhýsin
(35 fm) verða mjög einföld að
allri gerð. T.d. verður ein og
sama gerð holptatna notuð í
gólf, veggi og þak. Bílkrana má
nota til þess að reisa húsið, og
sagað verður úr fyrir gluggum og
dyrum á staðnum. Verð á full-
búnu GECA húsi yrði nú í Chile
um USD 5.500, en þar af félli um
helmingur á þá þætti sem hér
um ræðir. Lauslega áætlað mun
holplötuverksmiðja sem byggist
á GECA kerfinu kosta um 1,5
milljarð ÍSK, en í einni slíkri
verksmiðju mætti fram leiða hol-
plötur í allt að 15.000 hús á ári.
Möguleikar: GECA kerfisins eru
í fyrstu háðir því að niður stöður
þróunar og prófunar kjarnapres-
sunnar reynist já kvæðar. Frekari
þróun hugmyndarinnar um kerf-
ið felst í hönnun og smíði full-
kominnar GECA pressu, u.þ.b.
2,4 x 6 m að stærð, þar sem
unnt væri að steypa holplötur í
fullri stærð til ítarlegra prófana.
Smíði vélbúnaðar í GECA-
einingarhúsaverksmiðju væri
kjörið verkefni fyrir ýmsar vél-
smiðjur á íslandi, því öll
nauðsynleg þekking og tæki eru
hér fyrir hendi. Hugmyndir okkar
hafa þegar verið kynntar
hugsanlegum sam starfsaðilum.
Markaður fyrir hlutfallslega ódýr
hús í miðlungi þróuðum og
vanþróuð um ríkjum er nánast
ótæmi, en samkvæmt upp-
lýsingum frá Chile er gert ráð
fyrir að þörf fyrir slík smáhýsi
verði um 100.000 hús á ári
næstu árin eða áratugina, en lík-
lega um 2 milljónir húsa á ári í
allri Suður-Améríku.
Möguleikar (slendinga tengjast
alhliða verkfræði- og skipulags-
vinnu varðandi framleiðslu og
flutningaferli, uppbyggingu
íbúðarsvæða og skipulag húsa-
gerðar, auk prófana og aðlögu-
nar sér stakra húsagerða að
mismun andi aðstæðum, fjár-
mögnunar- og fjárstreymis-
athuganir o.fl. Loks má nefna
möguleika á nýtingu holplatnan-
na í allskyns mannvirki, svo sem
í margnota steypumót, í inn-
veggi og e.t.v. fjölþættari notkun
í iðnríkjum.
Næstu skref: Eins og áður
hefur komið fram, er smíði
frumgerðar og fyrstu prófanir á
GECA kjarnapressunni lykill að
hagkvæmri smíði holplatna eftir
CECA kerfinu. Frumgerðin,
u.þ.b. 0,6 x 0,7 m að stærð, er
nú í smíðum hjá Stálsmíði
Bjarna Harðarsonar á Flúðum. Á
næstu mánuðum fara svo fyrstu
prófanir fram og væntanlega
betrumbætur á pressunni.
Menningar- og framfarasjóður
Ludvigs Storr var formlega
stofnaður árið 1979 og er í
vörslu Háskóla íslands.