Morgunblaðið - 22.03.1995, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 22. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
flforgtsttMiifrife
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
STÖÐUGLEIKI í
EVRÓPU
GAMLAR landamæradeilur og átök milli þjóðabrota eru
helsta ógnin við frið og stöðugleika í Evrópu. Ágrein-
ingur og rígur sem hefur verið grafinn frá því fyrir fyrri
heimsstyijöldina blossar nú upp á mörgum stöðum er
blokkaskipting kalda striðsins er ekki lengur fyrir hendi.
Sorglegasta dæmið er að finna í fyrrverandi Júgóslavíu
þar sem þjóðir er áratugum saman hafa búið í sæmilegri
sátt í einu ríki berast nú á banaspjót,
Þjóðernisátök hafa einnig átt sér stað í Georgíu, Az-
erbajdzhan, Tsjetsjníju og mikil spenna ríkir í mörgum
fyrrum lýðveldum Sovétríkjanna. í Rúmeníu á ungverski
minnihlutinn undir högg að sækja og Rúmenar og Rússar
takast á í Moldóvu.
Evrópa minnir um margt á púðurtunnu er getur sprung-
ið ef ekki tekst að setja niður deilur milli þjóðabrota.
Á mánudag undirrituðu rúmlega fimmtíu ríki samkomu-
lag um landamæri og réttindi þjóðabrota á ráðstefnunni
um stöðugleika í fyrrverandi austantjaldsríkjum í París.
Helsta markmið samningsins er að tryggja að níu fyrr-
verandi austantjaldsríki, sem vilja aðild að vestrænum
stofnunum á borð við Atlantshafsbandalagið og Evrópu-
sambandið, leysi Iíkleg vandamál áður en þau öðlist aðild.
Til að mynda hafa nú Ungveijar og Slóvakar undirritað
samning um gagnkvæm landamæri ríkjanna, en ungversk-
ur minnihluti er í Slóvakíu. Hins vegar náðu Ungveijar
og Rúmenar ekki að semja um lausn varðandi ungverska
minnihlutann í Rúmeníu fyrir ráðstefnuna.
Parísarráðstefnan markar enn eitt skrefið í átt að Evr-
ópusambandsaðild ríkjanna í Mið-Evrópu. Þá hefur ágrein-
ingi um landamæri og þjóðernisminnihluta verið markaður
ákveðinn farvegur með því að fela ÖSE umsjón með samn-
ingnum. Eldfimustu deilumálin í Evrópu, s.s. í fyrrverandi
Júgóslavíu og Kákasus, standa hins vegar eftir sem áður
óleyst.
Viðkvæmasta málið í samskiptum austurs og vesturs
er hins vegar væntanleg aðild ríkja í Mið- og Austur-Evr-
ópu að Atlantshafsbandalaginu. Rússar hafa mótmælt
harðlega áformum um aðild Pólveija, Ungveija, Tékka
og Slóvaka og er skemmst að minnast þeirrar hótunar
Borísar Jeltsíns Rússlandsforseta að „kaldur friður“ gæti
leyst kalda stríðið af hólmi, ef sjónarmið Rússa í öryggis-
málum yrðu hunsuð.
Andrei Kozyrev, utanríkisráðherra Rússlands, tók í svip-
aðan streng í París á mánudag er hann varaði við því að
stækkun Atlantshafsbandalagsins til austurs kynni að
lífga við kaldastríðsdeilur á ný. Krefjast Rússar þess að
komið verði á „sameiginlegu öryggiskerfi".
Þó að fyrir liggi af hálfu Vesturlanda, að Rússum verði
ekki veitt neitunarvald varðandi stækkun NATO til aust-
urs er að sama skapi ljóst, að fjölgun aðildarríkja Atlants-
hafsbandalagsins mun reynast erfið, ef Rússar halda fast
við andstöðu sína. Skynsamlegasta skrefið væri eflaust
að láta ESB-aðild Mið-Evrópuríkjanna hafa forgang, enda
fælust í henni flestar þær öryggisskuldbindingar er ríkin
þurfa á að halda.
UMSKIPTI í FINNLANDI
AÐILD Finna að Atlantshafsbandalaginu var til
skamms tíma talin óhugsandi, þar sem Rússar myndu
aldrei fallast á slíkt.
Með aðild Finnlands að Evrópusambandinu um síðustu
áramót hafa umræður um varnar- og öryggismál í Finn-
landi hins vegar tekið stakkaskiptum, líkt og fram kom
í grein í Morgunblaðinu sl. sunnudag. Þó að ekki sé hægt
að segja að aðild að Atlantshafsbandalaginu sé á dagskrá
má greina vísi að umræðum um aðild að NATO og Vest-
ur-Evrópusambandinu.
Finnar eru líkt og aðrar Evrópusambandsþjóðir aðilar
að Maastricht-sáttmálanum en í honum er kveðið á um
sameiginlega stefnu í öryggis- og varnarmálum. Evrópu-
sambandsaðildin gerir það að verkum, að Finnland getur
vart talist hlutlaust ríki lengur, ekki frekar en Svíar og
Austurríkismenn. Þegar sú staðreynd rennur upp fyrir
mönnum er hugsanlegt að NATO-aðild virðist ekki eins
fjarlægt markmið og áður.
SVIPTINGARNAR Á OLÍUMARKAÐNUM
Ríkar ástæður þi
að banna samþjö
Ekki hefur fyrr reynt
á heimild í samkeppnis-
lögum.til að banna sam-
þjöppun fyrirtækja
sem eru í samkeppni.
í umfjöllun Páls Þór-
hallssonar kemur fram
að gert sé ráð fyrir að
heimild þessari sé ekki
beitt nema biýna nauð-
syn beri til.
AF
INNLENDUM
VETTVANGI
OLÍUFURSTARNIR leggja á ráðin. Frá vinstri: Gísli Baldur Garðars-
son, stjórnarformaður Olís, Kristján Loftsson, stjórnarformaður Olíu-
félagsins, og Karsten M. Olesen, framkvæmdastjóri Hydro-Texaco.
MEÐ setningu samkeppnis-
laga í ársbyq'un 1993
komu í fyrsta sinn inn í
íslensk lög heimildir til
að stemma stigu við samþjöppun
fyrirtækja sem keppa á sama mark-
aði. Sambærileg ákvæði eru í mörg-
um nágrannaríkjum. Samkvæmt
upplýsingum frá Samkeppnisstofnun
hefur ekki reynt á þessa lagagrein
í starfsemi samkeppnisyfirvalda fyrr
en nú, að ákveðið hefur verið að
skoða kaup þau er gerðust á olíu-
markaðnum um helgina. Skiljanlega
geta samkeppnisyfirvöld ekkert sagt
fyrr en að þeirri skoðun lokinni, enda
verða þau að fá ráðrúm til að fara
ofan í samningana og allt sem þeim
tengist.
Þarf að vera veruleg hætta
Af lögskýringargögnum og þeim
fræðiritum íslenskum sem til eru
er ljóst að það þarf mikið til að
koma til að samkeppnisyfirvöld
beiti heimild sinni til að ógilda sam-
þjöppun eða setja henni skilyrði.
„Jafnafdrífaríkum heimildum og
samkeppnisyfirvöldum eru fengnar
með þessari grein verður ekki beitt
nema ríkar ástæður séu til og þau
telji að virkri samkeppni sé veruleg
hætta búin ef fyrirhuguð yfirtaka
fer fram eða samruni sem þegar
hefur farið fram nær að standa,“
segir í greinargerð með frumvarpi
til samkeppnislaga.
Stefán Már Stefánsson prófessor
segir í riti sínu, Samkeppnisreglum,
að markaðsaðstæður hér á landi
gefi tæpast tilefni til að ætla að
ákvæðinu verði mikið beitt. „Sam-
runi eða yfirtaka getur oft verið
gagnleg aðgerð fyrirtækja á mark-
aðnum til þess að laga fjármál sín
auk þess sem fyrirtæki eiga að
ráða því sjálf hvort þau vilji samein-
ast eða þjappast saman með ein-
hveijum hætti. Af þeim sökum
verður tæpast gripið til þess úrræð-
is sem hér um ræðir, þ.e. banna
samþjöppun fyrirtækja, nema aug-
ljóst sé að samruni eða yfirtaka
gangi þvert gegn tilgangi lag-
anna,“ segir þar.
Tvíþættir samningar
Víkjum þá nánar að þeim álita-
málum sem blasa við samkeppnis-
ráði. í fyrsta lagi þarf að skera úr
um hvort samningamir séu yfir
höfuð samrunasamningar sem varð-
að geti við 18. gr. samkeppnislaga.
18. gr. lýtur að samruna fyrir-
tækja, yfirtöku fyrirtækis á öðru
fyrirtæki eða því að eitt fyrirtæki
nái virkum yfirráðum í öðru. Samn-
ingarnir um helgina virðast vera
tvíþættir og verður að skoða báða
þættina. Annars vegar keypti 01-
íufélagið hf. (44,66% markaðshlut-
deild) 35,435% í Olís hf. (28,21%
markaðshlutdeild). Spurningin
verður hvort Olíufélagið nái þar með
virkum yfirráðum í Olís.
I 4. gr. samkeppnislaganna eru
virk yfirráð skilgreind sem yfirráð
sem gera aðila kleift að hafa úrslita-
áhrif á rekstur og stjómun fyrirtæk-
is, hvort sem þau áhrif eru tilkomin
vegna þess að hann getur haft áhrif
á skipun stjórnar, atkvæðagreiðslur
eða ákvarðanir fyrirtækisins, eða
notað eða ráðstafað eignum eða
hluta eigna fyrirtækisins. I greinar-
gerð með frumvarpi til samkeppnis-
laga segir að það sé hin raunveru-
lega aðstaða sem fyrirtæki hefur
til að stjórna eða fara með eignir
annars fyrirtækis sem máli skipti.
Hvaða eða hvers konar aðstæður
það séu sem gera fyrirtæki þetta
kleift skipti ekki máli.
Samkeppnisráð verður því að
meta þetta sjálft. Sú staðreynd að
Texaco eignast jafnstóran hlut í
Olís og Olíufélagið mælir þó gegn
því að um virk yfirráð Olíufélagsins
geti verið að ræða.
Markaðsyfirráð
Hins vegar ákveða Olís og Olíufé-
lagið að stofna sameiginlegt dreif-
ingarfyrirtæki sem annist innkaup,
innflutning og dreifingu á elds-
neyti. Við það fækkar dreifingarað-
ilum á markaðnum úr þremur í tvo.
Það vaknar þá sú spurning hvort
hægt sé að líta á heildsöluþáttinn
sér, þannig að á því stigi sé um
ótvíræðan samruna að ræða.
í öðru lagi þarf að hyggja að því
a * Telji samkeppnisráð
/ / að samruni fyrirtækja
eða yfirtaka fyrirtækis á öðru
fyrirtæki leiði til markaðsy-
firráða þess, dragi verulega
úr samkeppni og sé andstæð
markmiðum laga þessara,
getur ráðið ógilt samruna eða
yfirtöku sem þegar hefur átt
sér stað. Samkeppnisráð get-
ur einnig sett slíkum samruna
eða yfirtöku skilyrði sem
verður að uppfylla innan til-
skilins tíma. Sama á við ef
eigendur með virk ýfirráð í
einu fyrirtæki ná virkum yfir-
ráðum í öðru fyrirtæki þannig
að slíkt valdi markaðsyfirráð-
um, hamli samkeppni og
brjóti í bága við markmið lag-
anna. Við mat á lögmæti sam-
runa eða yfirtöku skal sam-
keppnisráð taka tillit til þess
að hvaða marki alþjóðleg
samkeppni hefur áhrif á sam-
keppnisstöðu hins . .
sameinaða fyrirtækis. f
(1. mgr. 18. gr. samkcppnislaga nr. 8/1993.)
hvort samningarnir sem um ræðir
teljist leiða til markaðsyfirráða,
dragi verulega úr samkeppni og séu
andstæðir markmiði samkeppnis-
laga. I 4. gr. er markaðsráðandi
staða skilgreind svo að þá hafi fyrir-
tæki þann efnahagslega styrkleika
að geta hindrað virka samkeppni á
þeim markaði sem máli skiptir og
geti að verulegu leyti starfað án
þess að taka tillit til keppinauta,
viðskiptavina og neytenda. Þetta er
matskennt en almennt hefur verið
talið að markaðshlutdeild milli 50
og 60% og þar yfir feli í sér mark-
aðsyfirráð sem sérstök ástæða sé
til að gefa gætur.
Samkeppni og neytendavernd
Ýmis sjónarmið koma svo þar að
auki til skoðunar. Meta verður hvort