Morgunblaðið - 26.09.1995, Side 28

28 ÞRIÐJUD.AGUR26. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 26. SEPTEMBER 1995 29
jltargiQifrliifrtfe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
STJÓRNARFORMAÐUR: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SJÁLFSTJÓRN Á
VESTURBAKKA
SAMKOMULAGIÐ, sem þeir Yasser Arafat, leiðtogi Frelsis-
hreyfingar Palestínu (PLO) og Yitzhak Rabin, forsætis-
ráðherra ísraels, settu stafi sína á um helgina, ber vott um
pólitískt hugrekki og staðfastan vilja til að láta ekki undan
hótunum þeirra, sem áfram vilja kynda undir ófriði í Palestínu.
Hryðjuverk öfgasinnaðra Palestínumanna og gyðinga, sem
ætluð hafa verið til að spilla fyrir friðarviðræðunum undan-
farna mánuði, hafa ekki borið árangur. Þótt samkomulagið
sé fimmtán mánuðum á eftirnpphaflegri áætlun er það mikil-
vægt skref í átt til þess takmarks að tryggja friðsamlega
sambúð þjóðanna tveggja, sem eiga tilkall til Palestínu. Sam-
komulagið gerir ráð fyrir að sjálfstjórnarsvæði Palestínu-
araba, sem nú nær yfir Gaza-ströndina og Jeríkóborg, verði
víkkað út og nái til alls Vesturbakka Jórdanar, sem Israels-
menn hertóku 1967.
Gert er ráð fyrir að samkomulagið verði undirritað í Wash-
ington næstkomandi fimmtudag. Tíu dögum síðar hefst brott-
flutningur ísraelska hersins frá Vesturbakkanum og á honum
að ljúka á sex mánuðum. Hermenn verða þó eftir til að gæta
byggða ísraelskra landnema, sem ná yfir um tíunda hluta
lands á Vesturbakkanum. Brotthvarf hersins frá byggðum
Palestinumanna er hins vegar gífurlega mikilvægt, bæði póli-
tískt og sálrænt. Palestínumenn munu í fyrsta sinn í nærri
þijátíu ár geta um frjálst höfuð strokið, án þess að vera sí-
fellt undir augliti hernámsliðsins.
Eftir að ísraelsher verður farinn á brott, munu fara fram
kosningar til „palestínsks ráðs“ á sjálfstjórnarsvæðinu. Mikil-
vægt ákvæði er í samkomuiaginu um að tveimur mánuðum
eftir að ráðið kemur saman verði stofnskrá PLO breytt með
þeim hætti að eyðilegging Ísraelsríkis verði ekki lengur mark-
mið samtakanna.
Leiðin til varanlegs friðar fyrir botni Miðjarðarhafs hefur
þó ekki verið gengin á enda. Þannig hefur enn ekki verið
samið um frið milli ísraels og Sýrlands. Ýmis erfiðustu við-
fangsefnin í samskiptum ísraela og Palestínumanna eru sömu-
leiðis óleyst, þar á meðal staða Austur-Jerúsalem og pólitísk
staða sjálfstjórnarsvæðisins í framtíðinni.
Ummæli Rabins forsætisráðherra, um að hann útiloki ekki
sérstakt Palestínuríki í framtíðinni og að hann vilji sjá „að-
skilda palestínska einingu“ „við hlið Ísraelsríkis", eru athyglis-
verð. Sennilega er þó skynsamlegast að ýtrustu kröfur um
fullveldi og þjóðríki verði settar til hliðar í viðræðunum, sem
í hönd fara, enda hafa þær aldrei verið vænlegar til árangurs
við aðstæður, þar sem ólíkar þjóðir búa saman, eins og dæm-
in sanna.
HAGNÝTING VIKURS
STÓRFELLDUR vöxtur hefur verið í útflutningi á vikri
síðustu misserin. Útflutningurinn sexfaldaðist á árinu
1994 og nam 230 þúsund tonnum. Útflutningsverðmætið nam
tæpum hálfum milljarði króna. Fyrstu sjö mánuði þessa árs
jókst útflutningurinn um 70%. Þetta sýnir, að vikurútflutning-
ur er orðin umfangsmikil atvinnugrein, sem færir þjóðarbúinu
drjúgan skilding.
Vikurvinnsla, og efnistaka yfirleitt, er hins vegar viðkvæm
í margra augum vegna umhverfisáhrifa. Ljót sár hafa víða
myndast vegna efnistöku og jarðrasks, sem af henni stafar.
Fyllilega er því tímabært að setja reglur um umgang náma-
vinnslufyrirtækja í íslenzkri náttúru, eins og Morgunblaðið
fjallaði um síðastliðið sumar. Það hefur nú gerzt, hvað varðar
vikurnám, með nýrri reglugerð iðnaðarráðherra, Finns Ingólfs-
sonar, og því ber að fagna.
Reglugerðin miðar að þvf, að tryggja betri og markvissari
nýtingu námusvæðanna, svo hafa megi af þeim hámarksaf-
rakstur til lengri tíma litið. Jafnframt miðar hún að því að
hindra ónauðsynlegt jarðrask og tryggja að frágangur námu-
svæða sé í samræmi við ströngustu kföfur um umgengni við
náttúruna. Stefnt er að því, að efnisnýting í námunum verði
yfir 90% og ná ákvæði relgugerðarinnar bæði til nýrra og
eldri svæða. Frágangi eldri svæða er víða ábótavant og skulu
þau nú sæta sama frágangi og ný vinnslusvæði. Endur-
vinnslu eldri svæða skal lokið fyrir árslok 1996 og lokafrá-
gangi hálfu ári síðar.
Iðnaðarráðherra hefur lýsti þeirri skoðun sinni, að æskilegt
sé að í landinu rísi fullvinnsluiðnaður, sem nýti einstaka eigin-
leika íslenzka vikursins. Verður námagjald fyrir vikurvinnsl-
una hækkað við útgáfu nýrra námaleyfa og féð notað til vöru-
þróunar. Takist þessi áform er augljóst, að tekjur landsmanna
af. vikrinum munu margfaldast, auk þeirrar atvinnusköpunar
sem landsmön"um »r nauðsynleg næstu árin.
Finnlandsforseti í tveggja daga opinbera heimsókn til íslands
GREIÐSLUBYRÐI NÁMSLÁNA
Árætur
að rekja
í norrænt
samstarf
Martti Ahtisaari, forseti Finnlands, hyggst
m.a. ræða málefni Norðurlanda við íslenska
ráðamenn í íslandsheimsókn sinni, sem hefst
í dag. Urður Gunnarsdóttir hitti forsetann
að máli í Helsinki.
FINNUM er annt um að sýna
hversu framarlega þeir
■ standa á sviði hönnunar. Því
býr forseti landsins í nýju
húsi senr sérstaklega var byggt með
þarfir og skyldur þjóðhöfðingja í huga
jafnframt því að kynna það besta sem
finnskir hönnuðir hafa upp á að bjóða.
Martti Ahtisaari, forseti landsins,
virðist kunna vel við sig í þessum
húsakynnum þar sem hann hitti ís-
lenska fréttamenn að máli .
Forsetinn kom til íslands fyrir rúmu
ári er hann var viðstaddur hátíðahöld
á Þingvöllum í tilefni fimmtíu ára
afmælis lýðveldsins. Greinilegt var á
orðum forsetans að honum þótti mik-
ið til iýðveldishátíðarinnar koma og
þess fjölda sem hana sótti. Að þessu
sinni staldrar hann stutt við, aðeins
tvo daga.
Talið barst fyrst að Evrópusam-
bandinu, sem Finnar urðu aðilar að
um síðustu áramót. Efasemdarraddir
um hvort rétt hafi verið að stíga þetta
skref eru ekki háværar, ólíkt því sem
gerist hjá nágrönnunum í vestri,
Svíum. Samkvæmt nýjustu skoðana-
könnunum er helmingur þjóðarinnar
enn fylgjandi aðild, 38% eru efins og
11% vita ekki hvað þau vilja. „Þeim
sem eru mótfallnir aðild hefur fækkað
og það er ef til vill það mikilvægasta.
Ástæðan kann að vera sú að nú þeg-
ar eru sýnileg merki um ágæti aðild-
ar; verð á lífsnauðsynjum hefur lækk-
að og því hefur okkur tekist að halda
verðbólgunni í skefjum. Þá hafa ýmis
svæði og héruð í Finnlandi tekið til
óspilltra málanna í kjölfar ESB-aðild-
arinnar. Þau hafa leitað mun meira
en áður eftir samstarfsaðilum í Evr-
ópu. Finnar hafa nú þegar byijað að
nýta sér þá_ möguleika sem aðildin
felur í sér. Ég vonast einnig til þess
að ESB-aðildin muni veita okkur
möguleika á nánari samvinnu við ná-
granna okkar, Eystrasaltsríkin og
Rússland. Til eru ýmiss konar verk-
efni, t.d. á tæknisviðinu, sem ESB
styður og við getum tekið þátt í.“
Munu Finnar leggja mikla áherslu
á að fá Eystrasaltslöndin inn í Evrópu-
sambandið?
„Eins og önnur aðildarlönd höfum
við unnið hörðum höndum að því að
Eystrasaltslöndin bætist við listann
yfir líkleg aðildarlönd. Það er mjög
mikilvægt fyrir okkur og við munum
halda því áfram. En við munum held-
ur ekki gleyma öðrum mið- og austur-
evrópskum ríkjum, svo og löndum við
Miðjarðarhafið, sem einnig bíða þess
að komast inn. Við teljum að stækkun
Evrópusambandsins muni auka ör-
yggið í Evrópu með því að styrkja
efnahagslíf þessara þjóða.“
Ahtisaari segir Finna munu leggja
áherslu á jafnréttismál og opnari
umræður innan ESB, svo og atvinnu-
leysisvandann. Þá hafi Finnar áhuga
á mörgum verkefnum t.d. á sviði sam-
göngumála og nefnir í því sambandi
áætlanir um úrbætur í samgöngumál-
um á milli ESB-ianda og Rússlands,
nokkurs konar keðju sem liggi um
Finnland.
Viljum ráða vörnum
landsins sjálfir
Finnar hafa lagt ríka áherslu á að
vera utan hernaðarbandalaga. Þeir
hafa þó stigið varfærnisleg skref í átt
að Vestur-Evrópusambandinu, sem
þeir eru áheyrnaraðilar að, og Atlants-
hafsbandalaginu, en þeir taka nú þátt
í friðarsamstarfi þess. Er Ahtisaari
var spurður hvort einhveijar líkur
væru á því að Finnar myndu stíga
þessi skref til fulls og sækjast eftir
aðild, kvað hann það afar ólíklegt.
„Vissulega er það fræðilega mögulegt
en við Finnar erum hins var afar
ánægðir með þá lausn sem við höfum
fundið. Við viljum ráða vörnum lands-
ins sjálfir og að þær séu trúverðugar,
eins og við erum vanir. En við viljum
engu að síður gera okkar til að friður
haldist. Við viljum ekki vera sakaðir
um að við sinnum ekki skyldum okkar
.Við teljum að það besta sem við get-
um gert sé að veita sérþekkingu okk-
ar til annarra landa í Evrópu í gegnum
friðarsamstarfið, eins og við höfum
gert. Þar höfum við mikið að gefa,“
segir forsetinn og vísar þar m.a. til
reynslu Finna af friðargæslu á vegum
Sameinuðu þjóðanna.
„Aðild okkar að friðarsamstarfí
NATO var ekki fyrsta skrefið í átt að
aðild. Ég held að allir skilji þetta, það
er ekki þrýst á Finna að breyta af-
stöðu sinni. Þvert á móti kunna menn
vel að meta það að við viljum sjálfir
bera ábyrgð á vömum landsins."
En eru Finnar undir þrýstingi frá
Rússum um að gerast ekki aðilar að
NATO, rétt eins og Rússar þrýsta á
Eystrasaltslöndin?
„Alls ekki. Þá var það í raun athygl-
isvert að við heyrðum ekki eitt styggð-
aryrði um aðildarumsókn okkar að
Evrópusambandinu, nema hér í Finn-
landi. Rússar létu ekki í sér heyra.
Ég held að menn skilji vel að við skul-
um sækjast eftir þeirri efnahagslegu
tryggingu sem felst í aðild.
Við, sem erum hér svo nálægt Rúss-
landi, fylgjumst mun rólegri með þvi
sem þar gerist en þeir sem fjær eru.
Við erum vanir því að eiga samskipti
og viðskipti við nágranna okkar. Marg-
ir eiga til dæmis erfitt með að skilja
að á landamærum ríkjanna, sem eru
1.300 km löng, er gæslan meiri af
hálfu Rússa en á tímum Sovétríkj-
anna. Við eigum því í minni vandræð-
um með fólk sem kemur frá Rússlandi
en t.d. úr vestri eða frá Eistlandi. Ég
tel að að Rússar hafi ákveðið að landa-
mæranna sé gætt og að þau séu í
fullu gildi þar sem þetta eru landa-
mæri þeirra við Evrópusambandið. Þá
get ég nefnt sem dæmi um góð sam-
Morgunblaðið/Ilkka Ranta
MARTTI Ahtisaari: Ég ætla mér ekki úrskurðarvald í innanríkismálum. En þegar mál á borð við
atvinnuleysi eru annars vegar, finnst mér ég hafa rétt til þess að skipta mér af þeim.
skipti við þá sameiginlega æfingu sem
Rússar, Finnar og Eistlendingar áttu
nýiega um björgun á hafi úti.“
Viðskipti Finna við grannann í
austri drógust gífurlega saman í kjöl-
far hruns Sovétríkjanna en nú hafa
þau aukist að nýju, þó á öðrum sviðum
sé, að sögn forsetans. „Nú er minna
um stórar fjárfestingar, einfaldlega
vegna þess að þær liggja ekki á lausu.
Viðskipti með ýmiss konar neyslu-
varning hafa hins vegar aukist, svo
og fjárfestingar í litlum og meðalstór-
um fyrirtækjum. Þetta sést einna best
í landamærahéruðunum við Rússland.
Þangað streyma rússneskir ferða-
menn sem eru mikilvæg tekjulind fyr-
ir þessi svæði.“
Heim í hérað
Er Ahtisaari náði kjöri hét hann
því að heimsækja að minnsta kosti
eitt hérað í hveijum mánuði til að
byggja upp gott samband við finnskan
almenning. Hefur hann haldið þetta
loforð og gott betur, því auk þessara
heimsókna, hefur hann farið út á
landsbyggðina í ýmsum opinberum
erindum. „Ég hyggst halda þessum
heimsóknum áfram út kjörtímabilið.
Ég held að bæði almenningur og ráða-
menn séu ánægðir með þessar heim-
sóknir.“
Eru Finnar óhræddir við að ræða
það sem liggur þeim á hjarta við for-
seta sinn?
„Þeir sem við mig ræða. Ég á mest
samskipti við yfirstjórnir í héruðunum
en ég hitti einnig atvinnulausa og
aldna, námsmenn og kaupsýslumenn.
Ég heimsæki fyrirtæki, opna fyrirtæki
og í þessum heimsóknum legg ég sér-
staka áherslu á að styðja við bakið á
þeirri starfsemi sem hefur það að
markmiði að fjölga atvinnutækifær-
um. Og ég hef heimsótt alla háskóla
í landinu."
Forsetinn lýsti því yfir er hann tók
við völdum að hann vildi setja mark
sitt á embættið. Á hvern hátt?
„Ég vil eiga þátt í þeim breytingum
sem nú eiga sér stað. Ég vil stuðla
að því að opna samfélagið og að gagn-
rýnni umræðu. Ég vil stuðla að fjölg-
un fyrirtækja, ekki síst í smærri kant-
inum sem skortur er á. Ég vil draga
úr atvinnuleysi og hef sett á fót eigin
nefnd til að vinna tillögur um hvernig
megi ráða bót á þeim vanda. Fiestar
tillögur nefndarinnar hafa verið sam-
þykktar innan ríkisstjórnarinnar.
Hvað varðar utanríkismál vil ég
gjarnan taka þátt í þeim breytingum
sem eiga sér stað í Évrópu og raunar
heiminum."
Ekki hætta á valdabaráttu
Finnlandsforseti hefur aðallega
haft með höndum utanríkismál og í
valdatíð Mauno Koivistos dró verulega
úr afskiptum forseta af innanríkismál-
um. Leggur forsetinn áherslu á að
auka þau að nýju?
„Nei, ekki á þann hátt að ég ætli
mér úrskurðarvald í innanríkismálum.
En þegar mál á borð við atvinnuleysi
eru annars vegar, finnst mér ég hafa
rétt til þess að skipta mér af þeim,
jafnvel þótt þau heyri undir ríkisstjóm-
ina. Atvinnumálin skipta svo miklu
máli að þegar atvinnuleysi ríkir, getur
forsetinn ekki setið aðgerðarlaus. For-
setinn getur gert ýmislegt. Ég tel t.d.
að skipun nefndarinnar um úrbætur í
atvinnumálum hafi mælst vel fyrir.
Kosningabaráttan fyrir síðustu þing-
kosningar snerist nær eingöngu um
efnahagsmál. Enginn lofaði neinu,
heldur var rætt um leiðir út úr vandan-
um. Nú hefur verið gripið til niður-
skurðar og þó að fólk sé ekki hrifið
af slíku hefur það sætt sig við hann.“
En bjóða afskipti af innanríkismál-
um ekki heim hættunni á valdabar-
áttu á milli forseta og forsætisráð-
herra?
„Nei. Ég útnefndi þá ríkisstjórn
sem nú starfar og hún nýtur stuðn-
ings míns. Ég hef t.d. ekkert skipt
mér að þeim aðgerðum í efnahagsmál-
um sem gripið hefur verið til. Sam-
starfið er gott við ríkisstjórnina.“
Hvað með samtarf Norðurlandanna
þegar Finnland og Svíþjóð hafa sleg-
ist í hóp með öðrum Evrópusambands-
ríkjum?
Það er ákafiega mikilvægt, ekki
síst nú þegar íslendingar og Norð-
menn hafa ákveðið að starfa utan
ESB. Sjálfur á ég rætur mínar að
rekja til norrænnar samvinnu. Á sjö-
unda áratugnum starfaði ég í Svíþjóð
og hef einnig starfað mikið að þróun-
armálum þar sem Norðurlöndin eiga
náið samstarf. Svo er ég Norðmaður
að einum þriðja eins og ég er vanur
að segja en föðurforeldrar mínir fluttu
frá Suður-Noregi til Finnlands á síð-
ustu öld til að vinna við skógarhögg.
Þeir bjuggu nærri sænsku landamær-
unum og þessi sænsku tengsl kunna
að vera skýringin á því af hveiju ég
legg svo mikla áherslu á að halda
stöðu sænskunnar í Finnlandi. Þegar
ég var fimmtán ára þurfti ég að taka
sama bekkinn tvisvar þar sem
sænskueinkunnin mín var svo lág. í
kjölíar þessa hef ég bætt mig í sænsku
og er nú ákafur talsmaður þess að
þeir Finnar, sem ekki hafa sænsku
að móðurmáli, hafi tök á málinu. Það
er í þágu norræns samstarfs.“
Endurgreiðsla
óháð tekjum
Námsmenn fullyrða að endurgreiðslur náms-
lána geri mörgum ókleift að standast greiðslu-
mat Húsnæðisstofnunar. í samantekt Sindra
Freyssonar kemur fram að par sem greiðir
af námslánum þarf að hafa 1,7 milljónum
______hærri árstekjur en par sem hefur_____
enga greiðslubyrði, til að festa kaup
á sambærilegu húsnæði.
NAMSMENN hafa haldið
því fram allt frá gildis-
töku nýrra laga um LÍN
árið 1992 að þau gerðu
ungu fólki ókleift að festa kaup á
húsnæði eftir nám. Við þessum rödd-
um var brugðist á sínum tíma með
því að kveða á um að ekki skyldi
tekjið mið af námslánaskuldum í
greiðslumati Húsnæðisstofnunar. í
ljósi stóraukinna vanskila var þessu
breytt um síðustu áramót, góðu heilli
samkvæmt yfirlýsingum forystu-
manna námsmanna, þar sem óraun-
hæft hafi verið að horfa framhjá
5-7% endurgreiðslubyrði.
Hvetur ekki til sparnaðar
Um seinustu áramót hófust einnig
fyrstu endurgreiðslur námslána sam-
kvæmt lögunum frá 1992. Náms-
menn hafa jafnframt þessu bent á
að námslánakerfið hvetji lánþega
ekki til sparnaðar, og fyrir vikið veiji
þeir frekar tekjum sem aflað er sam-
hliða námi til framfærslu. Lánin
lækka um 50% af öllum tekjum
umfram 180 þúsund krónur á ári,
en sú upphæð er ætluð námsmannin-
um til framfærslu yfir sumartímann.
Fæstir búi því yfir höfuðstól að loknu
námi sem auðveldað gæti húsnæðis-
kaup.
í tilbúnu dæmi sem Morgunblaðið
fékk Húsnæðisstofnun ríkisins til að
reikna út, var gert ráð fyrir saman-
burði á möguleikum tveggja para, A
og B, til íbúðarkaupa. Par A hefur
lokið ljögurra ára námi frá Háskóla
ísiands og skuldar samtals 3,6 millj-
ónir í námslán, en fjárhæð námslána-
skulda skiptir þó ekki máli í greiðslu-
mati þar sem einungis er verið að
miða við 4 næstu ár frá því það er
gert. Endurgreiðsluhlutfallið er
ákveðin prósenta af launum og afar
fáir, ef nokkur samkvæmt upplýsing-
um frá stofnuninni, ná að endur-
greiða námslán á svo skömmum
tíma. Samanlagðar árstekjur pars A
eru 3,5 milljónir króna en þau eiga
engan höfuðstól.
Par B hefur ekki tekið námslán
og skuldar LÍN því ekkert. Saman-
lagðar tekjur þess eru einnig 3,5
milljónir og höfuðstóll er ekki til
staðar.
Lánshlutfall í húsbréfakerfinu til
þeirra sem eru að kaupa í fyrsta
skipti er 70% af íbúðarverði. Þar sem
pörin í dæmunum eiga ekkert eigið
fé, þurfa þau að fjármagna 30% af
íbúðarkaupum með öðrum lánum
(bankalánum og/eða lífeyrissjóðslán-
um). Miðað er við að bæði pörin
hafi aðgang að 1.200 þúsund króna
lífeyrissjóðsláni, með 5,5% vöxtum
til 25 ára, og 960 þúsund króna
verðtryggðu bankaláni, með 8,5%
vöxtum til 5 ára. Rétt er að geta
þess að pörin þurfa að hafa aðgang
að veði fyrir lánunum.
Þurfa 1,7 milljónir í viðbót
í greiðslumati er miðað við að
greiðslubyrði allra lána sé að há-
marki 18% af heildarlaunum. Par A
SAMKVÆMT útreikningum
Ilúsnæðisstofnunar þarf par
sem greiðir af námsiánum 1,7
milljónir meira í tekjur á ári en
par sem aldrei hefur tekið náms-
lán, til að kaupa jafndýra íbúð.
með námslán og 5% endurgreiðslu-
byrði getur aðeins greitt að hámarki
13% af heildarlaunum sínum í aðrar
skuldir. Par B með 290 þúsund króna
mánaðarlaun getur með þessu móti
keypt íbúð að hámarki fyrir 7,2 millj-
ónir króna. Til þess að standa undir
kaupum á sambærilegri íbúð með
aðgangi að sömu lánskjörum og par
B, þyrfti par A að hafa 435 þúsund
króna mánaðarlaun, eða rúmar 5,2
milljónir á ári. Pari B myndi hins
vegar nægja eins og áður sagði að
hafa 290 þúsund krónur í mánaðar-
tekjur, eða tæpar-3,5 milljónir á ári.
„Umræðan er talsvert skopleg frá
mínum bæjardyrum séð og nálgast
það nánast að menn séu að gera
sprell í fjölmiðlum, því að enginn
mun greiða eftir þessum reglum um
7% endurgreiðsluhlutfall fyrr en
árið 2001,“ segir Lárus Jónsson
framkvæmdastjóri Lána- -----------
sjóðs íslenskra náms-
mana.
„Námsmenn byijuðu
ekki að taka lán eftir nú- _________
gildandi lögum fyrr en
1992, og endurgreiðslur hefjast
tveimur árum eftir námslok og eru
5% af tekjum fyrstu 5 árin, en 7%
af tekjum eftir það.“
3 ár og 3,75%
Frá 1992 hafa ekki orðið stór-
vægilegar breytingar á námslána-
kerfinu, fyrir utan hertar úthlutunar-
reglur sem hafa fækkað þeim sem
taka lán. Nú er það svo að 50% þess
sem menn hafa í laun fyrir utan frí-
tekjumark hefur áhrif á námslánin,
en á meðan lögin frá 1982 giltu var
þetta hlutfall 75% og fyrir vikið
höfðu allar tekjur áhrif á suma hópa
námsmanna á þeim tíma til skerðing-
ar á lánum.
Aðdragandinn að breytingum á
lögum um LÍN var allverulegur. Rík-
isstjórn Davíðs Oddssonar með Ólaf
G. Einarsson sem menntamálaráð-
herra beitti sér fyrir þeim breyting-
um í upphafi kjörtímabils því að ijár-
mál sjóðsins voru erfið.
LÍN hafði tekið mikið af skamm-
tímalánum til 5-10 ára með 9% raun-
vöxtum, en voru lánuð út svo millj-
örðum skipti til fólks sem gat lögum
samkvæmt verið 40 ár að borga þau
til bakaog greiddi ekki af þeim neina
vexti. í raun stóð sjóðurinn vel í
kringum 1985, en greiðslustaða hans
hrundi eftir það og við breytingar á
lögur.um var greiðslustaða sjóðsins
mjög slæm.
Nægjanlega óaðlaðandi
• Reynt var að draga úr kostnaði
við kerfið og þróunin eftir breyting-
arnar er sú að fólki í framhaldsnámi
hefur fjölgað jafnt og þétt en færri
taka ián, þar af leiðandi eru fleiri
sem bjarga sér sjálfir. LÍN tekur nú
sáralítið af fjármagni að láni til að
lána út aftur, og byggir aðallega á
framlögum úr ríkissjóði og endur-
greiðslum.
„Það virðist vera svo að þær regl-
ur sem gilda samkvæmt núgildandi
lögum séu nægjanlega óaðlandi til
að fólk hugsi sig tvisvar um áður
en það tekur námslán,“ segir Lárus.
Gamla kerfið var hugsað þannig
að fólk greiddi ákveðna lágmarks-
upphæð í endurgreiðslu, í kringum
30 þúsund krónur, á verðlagi dagsins
í dag. Hefðu menn svo háar tekjur
að 3,75% af þeim væru hærri upphæð
en nam fastri endurgreiðslu, greiddu
menn þá prósentu en ekkert umfram
hana. Námslán þessi voru vaxtalaus
og endurgreiðsla hófst þremur árum
eftir námslok.
Með breytingum 1992 er fasta-
greiðsla af endurgreiðslu námslána,
tveimur árum eftir námslok, um 50
þúsund krónur og fari tekjurnar yfir
eina milljón króna, greiðist allt að
5% af því sem fer fram yfir í tekju-
tengda afborgun. Þetta þrep hækkar
upp í 7% eftir sjö ár frá námslokum.
Nú er heimilt að leggja allt að 3%
vexti á námslán en samkvæmt reglu-
gerð um sjóðinn eru 1% vextir lagð-
ir á þau í dag.
Föst upphæð skynsamleg
Lárus segist telja í tengslum við
umræðu um hugsanlega erfiðleika
fólks að eignast íbúðarhúsnæði
vegna greiðslubyrði af námslánum,
skynsamlegra að breyta reglum á
þann hátt að endurgreiðsluhlutfallið
færi ekki eftir tekjum.
„Eitt atriði í þessu gleymist, að
það er ekkert lífslögmál að þetta sé
tekjutengt og þess vegna sé mönnum
gert svo erfitt fyrir að þeir þurfi að
------------------ hafa svimandi háar tekjur
Allir sammála t'1 að gera fyrst borgað af
um endur- námlánum og síðan aflað
. , sér húsnæðis. Þótt menn
SKOoun legðu á gig f tvö til
hálfri
á
ár að hafa hálfri milljón
krónum meira í tekjur, myndu þeir
ekki borga hærri upphæð af náms-
láninu heldur yrði um fasta krónu-
tölu að ræða.
í öðru lagi hafa ailir stjórnmála-
flokkar og aðrir þeir sem hafa tjáð
sig um málið verið sammála um að
hægt væri að skoða sérstaklega
þetta atriði, þ.e. endurgreiðslubyrð-
ina, það hefur komið fram í umræð-
unni frá upphafi og því skýtur fjaðra-
fokið núna skökku við. Á spýtunni
hangir einnig að menn vilja íhuga
stærra samhengi einnig, þ.e. hvort
að nauðsynlegt sé að hafa alla þessa
þætti tekjutengda, svo sem barna-
bætur, barnabótaauka, vaxtabætur,
húsaleigubætur o.s.frv.11