Morgunblaðið - 05.10.1995, Qupperneq 8

8 FIMMTUDAGUR 5. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
Finnski forsetinn í Vestmannaevium
=3jGMÚtJD-
Er þetta líka eitt af verkum hr. Davíðs, Guðjón minn...???
Fundur um hlutverk og stöðu forsetaembættisins
Völd forseta mikil í
orði en lítil á borði
Eiríkur Ólafur Ragnar Hrafn
Tómasson Grímsson Jökulsson
ERLENDIR þjóðhöfðingjar og
valdamenn, sem hitta forseta ís-
lands, líta hann ekki sömu augum
og íslendingar og vilja gjarnan ræða
við hann um stjórnmál. Þetta getur
valdið forsetanum miklum erfiðleik-
um. Um þetta voru frummælendur
á fundi um stöðu forseta íslands í
nútíma samfélagi sammála sem og
það að forseti Islands hefði í orði
kveðnu mikil völd en í raun mjög
lítil. Ekkert kemur í veg fyrir að
forsetaframbjóðandi, sem býður sig
fram undir þeim formerkjum að
vera pólitískur, geti gert forseta-
embættið valdamikið, að mati Eiríks
Tómasspnar prófessors við Laga-
deild HÍ og Olafs Ragnars Gríms-
sonar, alþingismanns og fyrrverandi
prófessors í stjórnmálafræði. Þriðji
framsögumaður á fundinum, sem
haldinn var af Félagi stjórnmála-
fræðinga, var Hrafn Jökulsson, rit-
stjóri Alþýðublaðsins.
Forsetinn þjóðkjörinn
„konungur eða drottning"?
Ákvæði stjómarskrárinnar um
forseta íslands, sagði Eiríkur að
væru í raun þau sömu og voru í
stjómarskránni frá 1874 um stöðu
konungsins á íslandi. Þar fékk kon-
ungur í orði kveðnu að halda völdum.
Eina breytingin, sem hafi verið gerð
gagnvart embætti þjóðhöfðingja,
væri að neitunarvaldi hefði verið
skipt út fyrir að forseti gæti neitað
að skrifa undir lög og þannig knúið
fram þjóðaratkvæðagreiðslu um þau.
Hins vegar hefði það aldrei gerst.
Eiríkur benti á að í yfirlýsingu,
sem Vigdís Finnbogadóttir gaf út
eftir að hún samþykkti lögin um
EES, hafi hún ekki talið það rétt að
forseti gripi til aðgerða gagnvart
lýðræðislega kjörnu þingi. Að lýð-
ræðislega kjörinn forseti skyldi halda
þessu fram fannst Eiríki mjög at-
hyglisvert og sagði: „Mér sýnist að
við sitjum uppi í dag með konung
eða drottningu innan tilvitnunar-
merkja, þjóðkjöma.“
Pólitískur maður gæti gert
embættið valdamikið
Ólafur Ragnar er þeirrar skoðunar
að ákvæði stjórnarskrárinnar séu á
þann veg að ef forystumaður í stjórn-
málum með stóran flokk á bakvið
sig yrði forseti og ætlaði að auka
völd forseta væri í raun ekkert sem
stoppaði hann í því. Undir þetta tók
Eiríkur Tómasson.
Hlutverki forsetans skiptir Ólafur
m.a. í hlutverk við ríkisstjórnarmynd-
un, sem sameiningartákn, gestgjafi
erlendra þjóðhöfðingja, fulltrúi ís-
lands á alþjóðlegum vettvangi og við
að styrkja stöðu útflutnings á alþjóð-
legum markaði.
Ólafur benti á að frá 1944-1988
hafi aðeins Viðreisnarstjórnin og
tvær aðrar stjómir setið út kjörtíma-
bilið. Þess vegna hafi mikið verið
horft til hveijum forsetinn afhenti
vald til stjórnarmyndunar. í þessu
hafi áhrifavald fyrstu forsetanna
birst. Þ>jár síðustu stjórnir sýni hins
vegar að forystumenn I stjórnmálum
hafi þróað með sér aðferðafræði til
að mynda stjórn og því hafi þeir feng-
ið þetta vald. Nú ríkir stöðugleiki,
sagði Ólafur, og mun ríkja um langa
framtíð og því ólíklegt að þær að-
stæður skapist að forsetinn hafi af-
gerandi áhrif á stjómarmyndun.
Það er skoðun Hrafns Jökulssonar
að opinber ímynd forsetaembættisins
sé ginnheilög og umlukin þagnar-
múr. Það sé bannað að tala um for-
setann í gagnrýnum tóni og „umfjöll-
un einskorðast við partý og tijá-
rækt“, sagði Hrafn.
Snobb aukist
á kostnað látleysis
Hrafn hélt því fram að ekkert
embætti ætti að vera svo ginnheilagt
að ekki mætti ræða um það á gagn-
rýnum nótum og bætti við að „snobb-
ið í kringum embættið hefur aukist
á meðan látleysið hefur glatast“.
„Eg hef aldrei verið sannfærður
um ávinninginn af þessu rándýra
embætti,“ sagði Hrafn og sló því
fram að Islendingar þyrftu að íhuga
hvort þörf væri á embættinu fyrst
þeir kæmust af án þess stjórnskipun-
arlega séð. Sjálfur hefði hann ekki
tekið afstöðu til þess. Hann varpaði
svo nokkrum hugmyndum fram eins
og að stjórnarskrána ætti að færa
að veruieika nútímans og hámarka
ætti starfstíma forseta. Einnig ætti
að tryggja að meirihluti þjóðarinnar
stæði á bak við hann til dæmis með
tveimur kosningaumferðum og undir
það tóku Eiríkur og Ólafur Ragnar.
Thorvaldsensfélagið 120 ára
Alltaf þörf á
líknarstarfi
Þóra Karitas Árnadóttir
FORSAGA stofnun-
ar Thorvaldsensfé-
lagsins er nokkuð
óvenjuleg. Árið 1874,
þegar það var haldið há-
tíðlegt að eitt þúsund ár
voru frá upphafi byggðar
á íslandi, gaf Kaup-
mannahafnarborg Is-
lendingum styttu. Stytta
þessi var sjálfsmynd
myndhöggvarans Thor-
valdsens, sem var ís-
lenskur í föðurætt, og var
henni ákveðinn staður á
Austurvelli. Þá var lítil
prýði að Austurvelli, en
á meðal þeirra, sem lögðu
hönd á plóginn til að
fegra völlinn svo styttan
sómdi sér þar, voru tutt-
ugu og fjórar ungar
stúlkur. Þær ákváðu að
halda samstarfinu áfram og
vinna að líknarmálum. Hinn 19.
nóvember árið 1875 stofnuðu
þær Thorvaldsensfélagið, sem
er elsta kvenfélag Reykjavíkur.
Fyrsti formaður félagsins var
Þórunn Jónassen, eiginkona
landlæknis, og hún gegndi því
trúnaðarstarfi samfellt í 46 ár.
Hver eru helstu verkefni fé-
lagsins?
„Félagið er fyrst og fremst
líknarfélag og starfsemi þess
felst í að afla fjár, svo það geti
látið gott af sér leiða. Félagið
hefur til dæmis stutt við bakið
á barnadeild Landakotsspítala.
Nýjasta dæmi þess er að þegar
barnadeildin fluttist í húsnæði
Borgarspítala gaf félagið 5 millj-
ónir króna. Sú gjöf var einnig í
tilefni 120 ára afmælis félagsins
á þessu ári. Félaginu berast
einnig beiðnir um styrki til ein-
staklinga og það hefur tekið
þátt í kaupum á dýrum læknin-
gatækjum ásamt öðrum líknar-
félögum. Þrátt fyrir að við búum
í velferðarþjóðfélagi, er alltaf
þörf á starfsemi líknarfélaga.“
Hvernig aflar félagið fjár til
þessara verkefna?
„Félagið hefur rekið verslun
óslitið í eigin húsnæði í Austur-
stræti 4 frá árinu 1901. Þar
starfar ein kona í launuðu starfi,
en aðrar, sem leggja hönd á
plóginn, gefa allar vinnu sína.
Þarna seljum við meðal annars
minjagripi og leggjum áherslu á
að bjóða vandaða ullarvöru.
Áður fyrr, þegar flestar konur
voru húsmæður, seldu þær oft
eigin handavinnu í umboðssölu
í versluninni og drýgðu þannig
heimilispeningana. Nú eru
breyttir tímar og við kaupum
vörur af heildsölum. Við leggjum
áherslu á að hafa verðið í lægri
kantinum, þótt auðvitað sé versl-
unin rekin í ábataskyni. Önnur
fjáröflunarleið félagsins er út-
gáfa jólamerkja. Þau
hafa komið út frá
1913, að einu ári
undanskildu. Það var
árið 1917 og skipið,
sem flutti jólamerkin
frá prentsmiðju í Kaupmanna-
höfn, var skotið niður, enda stóð
þá heimsstyijöld. Svokallaður
barnauppeldissjóður félagsins
sér um útgáfu jólamerkjanna og
ágóðinn rennur óskiptur til
barna, til dæmis með framlögum
til barnadeilda sjúkrahúsa.
Margir virtustu listamanna þjóð-
arinnar hafa teiknað merkin, en
í ár efndum við til teiknisam-
► Þóra Karitas Árnadóttir er
formaður Thorvaldsensfélags-
ins, sem er 120 ára og elsta
kvenfélag Reykjavíkur. Þóra
Karitas er fædd árið 1928 og
starfar við skrifstofustörf hjá
Pósti og síma. Hún gekk til liðs
við Thorvaldsensfélagið árið
1984, hefur setið í stjórn þess
undanfarin 5 ár og var kjörin
formaður sl. vor. Asamt henni
sitja í stjórninni þær Magda-
lena Ingimundardóttir, vara-
formaður, Sjöfn Kristinsdóttir,
ritari, Kristín Róbertsdóttir,
gjaldkeri og meðstjórnendum-
ir Guðrún Jóhannsdóttir,
Kristín Ólafsdóttir og Sigríður
Halblaub.
keppni meðal bama. Loks má
svo nefna að í fyrra gáfum við
út jólakort og ætlum að endur-
taka það í ár.“
Hve margar konur eru í Thor-
valdsensfélagin u ?
„Nú eru 79 konur á félaga-
skrá og það er mjög svipuð tala
og verið hefur undanfarin ár.“
Hvernig ætla félagskonur að
fagna afmælinu?
„Við ætlum meðal annars að
kynna starfsemi félagsins með
sýningu í Tjamarsal Ráðhússins.
Á sýningunni, sem er opin al-
menningi nú á laugardag og
sunnudag, er rakin saga félags-
ins í máli og myndum.“
Hvaða dæmi getur þú nefnt
um merka athurði í sögu félags-
ins?
„Á sýningunni er til dæmis
skýrt frá því þegar félagið gaf
hús við þvottalaugarnar í Laug-
ardal árið 1887. Konur bám all-
an þvott inn að laugunum, jafnt
sumar sem vetur, stóðu við
þvotta allan daginn og höfðu
ekkert afdrep. Thorvaldsensfé-
lagið reisti hús, sem samkvæmt
bókhaldi félagsins kostaði rúmar
1.315 krónur, og gaf Reykjavík-
urborg. Fyrir gjöfinni
setti félagið hins veg-
ar það skilyrði, að
þvotturinn yrði fluttur
á hestvagni fram og
til baka. Þannig batn-
aði aðbúnaður kvennanna mjög
mikið. Þá hóf félagið að byggja
vöggustofu við Dyngjuveg árið
1959. Hún var fullbúin og vígð
19. júní árið 1963 og þá afhent
Reykjavíkurborg til eignar. Það
var mikil hátíðarstund í sögu
félagsins. Ótal mörg önnur dæmi
mætti tína til úr 120 ára sögu
félagsins, en frá þeim er skýrt
á sýningunni."
Saga félags-
ins rakin í
Ráðhúsinu