Morgunblaðið - 27.10.1995, Síða 22

22 FÖSTUDAGUR 27. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Hátíð á ártíð Hallgríms Péturssonar í Hallgrímskirkju um helgina
HALLGRÍMSKIRKJA efnir til
hátíðar á ártíð Hallgríms Pét-
urssonar um helgina. Meðal
atriða verða leikritið Heimur
Guðríðar eftir Steinunni Jó-
hannesdóttur og selló- og org-
eltónleikar Ingu Rósar Ingóifsdóttur og Harð-
ar Áskelssonar.
Hátíðin hefst með Hallgrímsmessu í kvöld
kl. 20:30 og mun Mótettukórinn meðal annars
flytja mótettuna Upp, upp mín sál eftir Jón
Hlöðver Áskelsson.
Unnendum sálma og kirkjutónlistar er boðið
að koma í Hallgrímskirkju á laugardagsmorgun
milli kl. 10:00 og 12:30 til að syngja með
Mótettukómum á opinni æfingu. Mun kórinn
við sama tækifæri kynna starfsemi sína.
Á laugardagskvöld kl. 20:00 er hátíðarsýn-
ing á leikriti Steinunnar Jóhannesdóttur Heimi
Guðríðar, síðustu heimsókn Guðríðar Símonar-
dóttur í kirkju Hallgríms. Leikritið, sem var
frumsýnt á Kirkjulistahátíð við mikla aðsókn
á liðnu vori, fjallar um einstakan æviferil
Guðriðar Símonardóttur, eða Tyrkja-Guddu,
píslarsögu hennar og örlög.
Fleiri sýningar á næstunni
í aðalhlutverkum eru Helga Bachmann,
Helga Elínborg Jónsdóttir og Þröstur Leó
Gunnarsson en auk þeirra koma fram Guðjón
Davíð Karlsson og Björn Brynjúlfur Björns-
son. Leikstjóri er Steinunn Jóhannesdóttir,
leikmynd gerir Elín Edda Ámadóttir og Hörð-
ur Áskelsson semur og flytur tónlistina.
Nokkrar sýningar verða á Heimi Guðríðar
á næstunni. Sú næsta í Landakirkju í Vest-
mannaeyjum miðvikudaginn 1. nóvember.
Verkið verður síðan sýnt á miðvikudögum og
sunnudögum í nóvember í nýjum safnaðarsal
Morgunblaðið/Kristinn
ÞRÖSTUR Leó Gunnarsson í hlutverki
sínu í leikritinu Heimi Guðríðar.
Morgunblaðið/Sverrir
HÖRÐUR Áskelsson og Inga Rós Ing-
ólfsdóttir leika á tónleikum á sunnudag.
Rómantískar hug-
leiðingar og
Heimur Guðríðar
Hallgrímskirkju í suðurvæng kirkjunnar.
Rómantískar hugleiðingar verða viðfangs-
efni hjónanna Ingu Rósar Ingólfsdóttur selló-
leikara og Harðar Áskelssonar orgelleikara
á tónleikum Listvinafélags kirkjunnar á
sunnudaginn kl. 17:00.
Tónlistarmennirnir „ramma tónleikana inn“
með tveimur Hallgrímsstefjum. í upphafi snýst
hugleiðingin um íslenska passíusálmalagið
Gefðu að móðurmálið mitt . . . og í endinn
um Dýrð, vald, virðing . . .
Bæn fyrir selló og orgel og Svanurinn eru
framlag Frakkans Camille Saint-Saéns til tón-
leikanna. Hann var, að sögn Harðar, org-
anisti og afar afkastamikið tónskáld. „Tón-
smíðar hans voru lengi vanmetnar en sam-
tímamönnum hans þótti hann eiga grunsam-
lega auðvelt með að semja tónlist. Ég held
hins vegar að þeir sem kynna sér Saint-
Saéns komist að þeirri niðurstöðu að hann
hafí verið frábært tónskáld."
í háum gæðaf lokki
Eftir Þjóðvetjann Karl Höller verður leikin
25 mínútna löng hugleiðing í sex köflum yfir
þjóðlag sálmsins Dýrlegi Jesús. Þessi sálmur
er til I íslenskri þýðingu Sigurbjöms Einarsson-
ar en hann er jafnan sunginn við annað lag.
„Höller er ekki mjög þekkt tónskáld en þau
verk hans sem ég hef kynnst em í háum
gæðaflokki, þar á meðal þetta verk. Sennilega
hefur hann liðið fyrir það hvað hann skrifaði
tónlist undir miklum áhrifum frá öðrum tón-
skáldum," segir Hörður.
Joseph Rheinberger á einnig verk á efnis-
skránni, Sorgarljóð og Kvöldljóð. Hann er þjóð-
artónskáld Lichtenstein og tónlist hans hefur
þar, að sögn Harðar, svipaða stöðu og tónlist
Griegs meðal Norðmanna. „Tónlist Rheinber-
gers er hunangssæt," segir Hörður.
Samhljómur sellós og orgels er sjaldgæfur
á tónleikum enda segir Hörður að fá verk
hafi verið skrifuð fyrir þessa hljóðfæraskipan.
Hörður er organisti og kantor Hallgríms-
kirkju en Inga Rós leikur með Sinfóníuhljóm-
sveit íslands. Þau hafa ekki leikið saman um
hríð. „Við höfum einfaldlega ekki haft tíma
til þess,“ segir Hörður. „Við höfum verið svo
upptekin á okkar sviði að þetta hefur orðið
útundan. Það er miður enda höfum við óskap-
lega gaman af því að spila saman.“
Litlu vísbend-
ingarnar
BÆKUR
Sálf ræði
INNGANGSFYRIRLESTR-
AR UM SÁLKÖNNUN
eftir Sigmund Freud. Þýðandi Sigur-
jón Bjömsson. Hið islenska bók-
menntafélag 1995 — 254 siður.
FÁIR menn hafa átt jafn dijúgan
þátt í að móta mannskilning sam-
tímans og sá fróði læknir og hugs-
uður Sigmund Freud. Áhrifa hans
gætir ekki einasta í verkum lista-
manna, sálfræðinga, heimspekinga
og geðlækna heldur og í hugsana-
gangi meginþorra almennings.
Raunar má segja að Freud hafi bylt
sjálfsskilningi tuttugustu aldar
manna með hugmyndum sínum og
orðfæri. Nægir í því viðfangi að
nefna kenningar hans um drauma,
mismæli, undirmeðvitundina og um
áhrifamátt kynhvatarinnar.
ímynd sálarfræðinnar
Sjálfur hefur Freud orðið ímynd
sálfræðingsins í huga almennings.
Hann er sá sem sér ótal vísbending-
ar og sannindamerki þar sem aðrir
sjá aðeins innantóm svipbrigði og
merkingarlitlar tilviljanir. Sjálfsagt
hefur það einnig eflt frægð Freuds
hversu auðvelt hefur reynst að ein-
falda kenningar hans og lýsa þeim
á myndrænan hátt; herskari líkinga
tengdur fræðum hans er þessu til
staðfestingar. Enda þótt slíkar ein-
faldanir geti verið hjálplegar við
kennslu er ekki ólíklegt að þær hafi
á endanum hamlað skilningi á sál-
könnun.
Skrif Freuds hafa einnig orðið
vísindamönnum og heimspekingum
tilefni mikilla bollalegginga um
hvernig best sé að stunda rannsókn-
ir á mannlegu sálarlífi. Sumir gagn-
fynendur Freuds hafa talið aðferðir
hans svo meingallaðar að flestar
niðurstöður hans séu vafasamar og
kenningar hans standi því á brauð-
fótum. Og þeir eru ófáir fræðimenn-
imir sem hafa haft af því fullt starf
að gagnrýna Freud. En andmælend-
ur Freuds hafa haft of ríka tilheig-
ingu til að einfalda aðferðafræði
hans; þeir telja ranglega að sálkönn-
un standi og falli með ákveðinni
kennisetningu eða byggist á einni
tiltekinni (gallaðri) rannsóknarað-
ferð.
Inngangsfyrirlestrar um sálkönn-
un eru holl lesning öllum þeim sem
hafa gert sér ofureinfalda mynd af
kenningum Freuds. Fyrstu 15 fyrir-
lestrarnir af 28 eru nú aðgengilegir
íslenskum lesendum í þýðingu Sigur-
jóns Björnssonar prófessors. Fyrir-
lestrarnir, sem fluttir voru við Há-
skólann í Vínarborg á árunum 1915
til 1917, sýna glöggt hversu fjöl-
breytilegum rannsóknaraðferðum
Freud beitir og hversu margvísleg-
um stoðum hann reynir að renna
undir kenningar sínar. í fyrstu fjór-
um fyrirlestrunum fjallar hann um
mismæli, misheym, gleymsku og
önnur slík glappaskot sem fyrir
koma í hversdagslífinu og menn sjá
sjaldnast ástæðu til að staldra lengi
við. í næstu ellefu fyrirlestrum rekur
hann rannsóknir sínar á draumum
og reifar kenningar sínar um þá.
Það er mál margra að Freud hafi
hvergi gert draumakenningu sinni
jafn góð skil og einmitt í þessum
fyrirlestrum. Loks eru þrettán fyrir-
lestrar um taugaveiklun, sem eru
væntanlegir í síðara bindi af þýðingu
Siguijóns. Inngangsfyrirlestrar um
sálkönnun veita betri innsýn í fræði
Freuds en þær þijár bækur hans sem
áður hafa komið út á íslensku. Þýð-
ing Siguijóns er, eins og vænta
mátti, fagmannlega unnin og í alla
staði læsileg.
Nálægðin við
hversdagsleikann
Aðferð Freuds og efnismeðferð
einkennast ávallt af næmi fyrir hin-
um litlu og margræðu vísbendingum
hversdagsleikans. í öðrum fyrirlestri
bókarinnar spyr Freud: ... væruð
þér leynilögreglumaður að leysa
morðgátu mynduð þér þá búast við
því að morðinginn hefði skilið eftir
ljósmynd af sér á morðstaðnum með
árituðu heimilisfangi? Hlytuð þér
ekki að sætta yður við tiltölulega
lítil og óljós merki um þann sem þér
eruð að leita að? Vér skulum því
ekki vanmeta litlu vísbendingarnar."
(S. 29) Þótt Freud setji að sjálfsögðu
traust sitt á rannsóknaraðferðir sál-
könnunar, er hann oftast í hlutverki
spæjarans sem er reiðubúinn að
hagnýta sér hvaðeina er greitt geti
úr ráðgátum hans. Það er ekki síst
í því hlutverki sem honum tekst vel
upp. Draumráðningar hans bera til
dæmis vott um mikla skarpskyggni
og víðfeðma þekkingu.
Freud veit að hlutverk hins sál-
fræðilega leynilögreglumanns er
vandasamt. í fjórða fyrirlestri sínum
segir hann: „Það að styðjast við
smáar vísbendingar eins og við höf-
um vanið oss á að gera sífellt í þessu
efni hefur sínar eigin hættur í för
með sér. Það er til geðsjúkdómur,
nefndur „samsett ofsóknaræði", þar
sem notkun smárra vísbendinga eins
og þessara gengur út í öfgar.“ (S.
70) Stundum getur verið erfitt að
sjá hvar mörkin milli skarpskyggni
og ofsjóna liggja, hvar túlkun endar
og skáldskapur hefst. Raunar eiga
næmar skynjanir það sameiginlegt
með ofsjónum að þær stýrast ekki
af lögmálum vanans sem hefðbund-
inn orðaforði nær að lýsa. Þær kalla
á nýtt tungumál, nýja aðferð við að
fóta sig í veruleikanum.
Máttur slagorða
Freud reynir að varast öfgar í
notkun smárra vísbendinga með því
að leggja áherslu á breiðan grunn
athugana og rannsaka svipuð fyrir-
bæri frá „hinum margvíslegustu
sviðum sálarlífsins" (s. 70). Sumar
af niðurstöðum hans eru flestum
kunnar, hafa í reynd orðið að klisj-
um. Freud óttaðist að svo færi enda
taldi hann að við hefðum „eðlisgróna
hneigð til að veijast vitsmunalegum
nýmælum .. [til að] smækka nýj-
ungina þegar í stað niður í það allra
minnsta með því að þjappa henni
saman í eitt slagorð." (S. 226) Þeir
sem vilja kynnast Sigmund Freud
verða að bijótast í gegnum þykkan
múr slagorða sem hálfrar aldar
heimsfrægð hefur reist í kringum
hann. Takist það er spennandi og
skemmtilegt að fylgja þessum víð-
förla sálkönnuði eftir.
Róbert H. Haraldsson
------» ♦ 4-----
Sápunni
frestað
FRUMSÝNINGU á gamanleikritinu
Sápu þijú og hálft, sem vera átti í
Kaffileikhúsinu í Hlaðvarpanum í
kvöld, hefur verið frestað til föstu-
dagsins 3. nóvember vegna atburð-
anna á Flateyri.
Skagfirska
söngsveitin í
Fella- og Hóla-
kirkju
SKAGFIRSKA söngsveitin í
Reykjavík er 25 ára um þessar
mundir og verða af því tilefni
haldnir afmælistónleikar í
Fella- og Hólakirkju laugardag-
inn 28. október og hefjast þeir
kl. 16.00.
Þar koma fram Skagfirska
söngsveitin og Söngsveitin
Drangey. Á söngdagskránni
verða eingöngu flutt lög eftir
skagfirska höfunda og eru það
þeir Pétur Sigurðsson, Eyþór
Stefánsson, Jón Björnsson,
Geirmundur Valtýsson og Krist-
ján Stefánsson.
Auk kóranna koma fram sjö
einsöngvarar, sem allir eru ætt-
aðir úr Skagafirði, en þeir eru:
Ásgeir Eiríksson, Friðbjörn G.
Jónsson, Guðmundur Sigurðs-
son, Helga Rós Indriðadóttir,
Margrét Stefánsdóttir, Óskar
Pétursson og Sigurjón Jóhann-
esson.
Snæbjörg Snæbjarnardóttir
sljómaði Skagfirsku söngsveit-
inni frá stofnun eða frá árinu
1970, í 13 ár, en þá tók Björg-
vin Þ. Valdimarsson við og hef-
ur stjórnað síðan, eða í 12 ár.
Söngsveitin Drangey var
stofnuð 1985 og er því 10 ár
um þessar mundir, en það er
kór sem stofnaður var af eldri
félögum Söngsveitarinnar.
Fyrstu árin stjórnaði Björgvin
báðum kómnum en síðan 1991
hefur Snæbjörg Snæbjarnar-
dóttir stjórnað Söngsveitinni
Drangey. Undirleikari á tón-
leikunum er Vilhelmína Ólafs-
dóttir.
Eitthundrað ára afmæli kvikmyndarinnar
Afmælishátíð í
Háskólabíói
í TILEFNI af 100 ára afmæli kvikmyndarinnar standa
Alliance Francaise, Háskólabíó og Dauphinois safnið
í Grenoble, Frakklandi fyrir sýningu á munum frá
fyrstu 100 árum kvikmyndarinnar. Á sýningunni eru
sýndar ljósmyndir, gömul sýningartæki og ýmsir
munir og eru þeir frá ísere-héraði í Frakklandi.
Sýningin verður opnuð kl. 18 í dag, fóstudag, í
anddyri Háskólabíós.
STARFSFÓLK í frönsku kvik-
myndahúsi í kringum 1960
SKAGFIRSKA söngsveitin.