Morgunblaðið - 17.12.1995, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 17. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
SJET ALASKALÚPfNA?
EINÆRAR tegundir af lúpínu
hafa verið kynbættar til þess
að losna við beiskjuefnin í þeim
og verða þá til „sætar“ lúpínur.
Menn hafa velt fyrir sér hvort
hægt væri að fara þá sömu leið
með alaskalúpínuna, sem er fjö-
lær - en er það hægt?
Áslaug Helgadóttir hjá RALA
er sérfræðingur í plöntukynbót-
um. Hvað segir hún um þetta
mál: „Eflaust er hægt að beita
sambærilegum aðferðum og
gert var við kynbætur á einæru
tegundunum, það er að velja úr
einstaklinga sem eru með lítið
af beiskjuefnum," sagði Ás-
laug.„Einnig væri mögulegt að
flytja þennan sætueiginleika úr
annarri tegund. T.d. eru til sæt-
ir stofnar af fjölærri lúpínuteg-
und (lupinus poliphyllus). Með
því að víxla þessum tegundum
saman væri hægt að fá sæta
alaskalúpínu. Þetta hefur aðeins
verið reynt en er komið skammt
á veg. Kynbótaferill af þessu
tagi tekur langan tíma og er
kostnaðarsamur. Því er vert að
velta fyrir sér hvort þetta muni
leiða til varanlegs árangurs. Við
vitum ekki hvort kynbætt al-
askalúpína getur þrifist á ís-
landi sem fjölær planta 'því
beiskjuefnin veita henni vörn
gegn ýmsum skaðvöldum og
auka henni kannski vetrarþol.
Þess vegna verður að vega og
meta hvort ástæða sé til að
leggja út í dýrt verkefni af þessu
tagi þegar árangurinn er svo
óviss.“
Morgunblaðið/Þorkell
ÁSLAUG Helgadóttir og Jóhann Þórsson.
FÓÐUR- OG
BEITARTILRAUNIR
ALASKALÚPÍNA getur orðið
góð fóðuijurt ef hún er kyn-
bætt. Til þess að hægt sé að
kynbæta hana þarf að vera
hægt að mæla nákvæmlega
beiskjuefnin í henni á fljótlegan
hátt. Jóhann Þórsson hjá Rann-
sóknarstofnun landbúnaðarins
er ásamt fleirum þar að vinna
að þróun nýrra jðferða sem
gefa eiga nákvæmari niðurstöð-
ur en hingað til hefur verið
hægt að fá.
„Árið 1989-90 voru gerðar
tvennskonar fóðrunartilraunir
með alaskalúpínu," sagði Jó-
hann. „Báðar fóru fram innan
dyra og var fénu skammtað fóð-
ur í vissum hlutföllum. Fyrra
árið var sauðfénu gefið gras og
lúpína í ákveðnum hlutföllum.
Seinna árið var fénu líka gefið
gras og lúpína, en þá var lúp-
ínan slegin á mismunandi tímum
sumarsins.
Lúpínan er belgjurt og slíkar
jurtir hafa mjög hátt næringar-
innihald og eru mjög góðar
beitijurtir yfirleitt. Við höfum
ekki mikið af slíkum belgjurt-
um, lúpínan er stærsti fulltrúi
þeirra hér. Hún er hins vegar
eitruð og markmið tilraunanna
var að kanna hvaða áhrif þetta
eitur, sem er beiskjuefni, hefði
á át og meltingu fjár. Við viss-
um frá upphafi að mest er af
eiturefnunum fyrst á vorin en
þau minnka þegar líður á sum-
arið. Efni þessi eru hluti af
náttúrulegu varnarkerfi plönt-
unnar gegn beit og skordýra-
plágum.
Það sem fram kom í þessum
tilraunum var að meltanleiki
fóðursins var ekki breytilegur
eftir mismunandi hlutföllum lúp-
ínunnar í því. Hann varð hins
vegar aldrei meiri en grassins
sem við gáfum til viðmiðunar.
Seinna árið kom í ljós að meltan-
leikinn hækkar eftir því sem líð-
ur á sumarið. í júlí er meltanleik-
inn orðinn töluvert hár. Hann
lækkaði síðan talsvert í septem-
ber.
Við mældum líka átið hjá
skepnunum. Fyrra árið átu þær
mjög vel allt fóðrið en ef þær
skildu eitthvað eftir þá voru það
lúpínustönglar. Árið eftir gáfum
við sumum kindum lúpínuna
sem hreint fóður. Þá gerðist það
að féð sem fékk bara lúpínu
hætti algerlega að éta hana. Við
urðum því að hætta tilrauninni
svo skepnurnar dæju ekki úr
hungri. Kindurnar sem fengu
gras og lúpínu saman breyttu
ekki háttum sínum nema hvað
þær átu minnst af lúpínu á vor-
in en mest á haustin. Næringar-
innihald lúpínunnar er hins veg-
ar minnst á haustin.
Við gerðum líka beitartilraun-
ir með lúpínuna. Létum fé ganga
á akri sem var með gisinni lúp-
ínu og miklu grasi og það hafði
frjálst val um hvað það æti.
Þvert gegn væntingum át féð
nánast alla lúpínuna síðla sum-
ars en tiltölulega lítið af grasinu
í þeim beitarhólfum sem beitar-
þunginn var mestur. Þetta gerðu
kindurnar þrátt fyrir að þær
yrðu sjáanlega veikar af lúpínu-
átinu. í beitarhólfunum þar sem
meira var af grasi átu kindurnar
minna af lúpínu, en eigi að síður
varð vart eitrunaráhrifa hjá
þeim.
Þær ályktanir sem draga má
af þessum tilraunum er að það
er ekki hægt að mæla með ala-
skalúpínunni sem fóðurjurt
nema að kynbæta hana þannig
að eiturefnin minnki. Þetta hef-
ur verið gert við sumar aðrar
tegundir lúpína. Þær henta hins
vegar ekki til ræktunar hér á
landi. Við verðum því að kyn-
bæta sjálfa alaskalúpínuna ef
við ætlum gera hana að góðri
fóðurjurt."
ALASKALUPINA -
ÖNDVEGISJURT?
eftir Guðrúnu Guðlaugsdóttur
Ð undanförnu hafa staðið yfir
miklar umræður hér á landi
um lúpínuna og er þá átt við
Alaskalúpínu (Lupinus nootkat-
ensis). Rætt hefur verið um kosti
hennar og galla sem landgræðslu-
jurtar og svo hins vegar um þau
not sem hafa má af henni. Lúpínur
eiga sér langa sögu sem nytjap-
löntur en talið er að þær hafi ver-
ið ræktaðar við Miðjarðarhaf og í
Suður-Ameríku í um 3000 ár. Um
200 tegundir lúpína finnast í Am-
eríku og eru þær mjög breytilegar
að gerð og lífsferli. Þar eru bæði
einærar og fjölærar tegundir.
Rætkun fjölærra lúpínutegunda er
mun minni en hinna einæru. Fjöl-
ærar lúpínur hafa helst verið nýtt-
ar sem áburðargjafar við ræktun
barrtijáa á rýru landi og til upp-
græðslu lands. Náttúrleg heim-
kynni alaskalúpínunnar eru með-
fram Kyrrahafsströndinni. í heim-
kynnum sínum finnst hún einkum
með skógaijöðrum, í brattlendi og
skriðum og á áreyrum og 'mal-
arkömbum við sjó.
í Fjölriti Rala nr. 178 frá Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins um
alaskalúpínu segir að ræktun henn-
ar til landgræðslu hafi gengið vel
hér á landi en önnur not verið tak-
mörkuð. Ymis teikn eru þó á lofti
um að hafa megi margháttuð not
af alaskalúpínu, svo sem til lyfja-
gerðar, beitar og fóðurs og jafnvel
sem eldsneytis (etanol).
Alaskalúpínan á sér rösklega
aldarlanga sögu hér á landi. Fyrst-
ur til að rækta hana var Schierbeck
landlæknir, sem var formaður hins'
íslenska garðyrkjufélags og gerði
tilraunir til jurtaræktunar á ís-
landi. Hann sáði lúpínunni í Reykja-
vík árið 1885 en talið er að fræið
hafí hann fengið frá Noregi. Það
er þó ekki fyrr en árið 1945 sem
alaskalúpínan nam land á íslandi.
Hákon Bjarnason skógræktarstjóri
kom með tvær matskeiðar af fræi
og nokkrar rætur af lúpínu þessari
Hann stóð fyrir því að hún var flutt
á ýmis svæði, einkum í girðingar
Skógræktar ríkisins og reynd við
ólík skilyrði. Af þessum efnivið
Hákonar er komin lúpína sú sem
breiðst hefur ört út og er notuð í
síauknum mæli til landgræðslu.
Komið hefur í Ijó's að lúpínur geta
gefið gott fóður, þær eru mjög
próteinríkar, hafa háan meltanleika
og eru fremur auðugar af steinefn-
um. Alaskalúpínan inniheldur
fremur lítið af beiskjuefnum miðað
við aðrar lúpínur, eigi að síður hef-
ur komið fram merki um lúpínueitr-
un í sauðfé í tilraunum með_ beit á
alaskalúpínu í Heiðmörk. í fyrr-
nefndu Fjölriti Rala nr. 178 segir
ennfremur að takist í framtíðinni,
með úivali og kynbótum, að rækta
stofn af alaskalúpínunni sem inni-
heldur lítið af beiskjuefnum megi
ætla að hún geti orðið mikilvæg
fóðuijurt.
Rót alaskalúpínu var meðal þess
sem sumir frumbyggjar á Kyrra-
hafsströnd Kanada og Alaska nýttu
af villtum plöntum til matar. íbúar
Aleutin-eyjanna söfnuðu rótum í
október. Af rótunum flettu þeir
hýðinu og átu þær síðan hráar eða
soðnar. Voru þær sagðar aðeins
beiskar á bragðið og varð mönnum
misdægurt af óhóflegu áti þeirra.
Rót lúpínunar er uppistaðan í lyfi
því sem Ævar Jóhannesson hefur
um nokkurra ára skeið verið að
gera tilraunir með.