Morgunblaðið - 17.12.1995, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 17. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Eru konur
konum verstar?
Kaupmannahafnarbréf
A undanfömum áratugum hafa noirænar konur öðlast lagaleg
réttindi til jafns við karlmenn. Samt gengur hægt að þoka þjóð-
félaginu í átt að því að karlar og konur setji til helminga svip
sinn á það. Það gefur tilefni til vangaveltna, eins og Sigrún
Davíðsdóttir rekur hér á eftir, meðal annars um saumaklúbba
og vináttusambönd kvenna.
KONUR á Norðurlöndum
fóru að fá kosningarétt
snemma á öldinni, svo
og ýmis önnur réttindi og mögu-
leika til að nýta þau, til að stunda
nám og vinnu eftir því sem hug-
urinn girntist og lagalegt jafn-
rétti. Nú eru varla lengur neinar
lagalegar hindranir á að konur á
okkar breiddargráðum geti stefnt
á þann feril sem þær kjósa helst.
Á pappírnum eru þeim engar
hindranir sjáanlegar. Samt, já
samt, tala tölurnar sínu máli.
Menntunin skilar þeim ekki sömu
launum og körlum og oft á tíðum
' virðast þær einfaldlega ekki hafa
áhuga á að takast á við störf,
utan hefðbundinna kvenna-
greina. Þeim hefur heldur ekki
tekist að fá karlana til að axla
barnauppeldi og heimilisstörf til
jafns við sig og fleira í þessum
dúr. Það er hægur vandi að skella
skuldinni á svarna, þögla og stað-
fasta andstöðu karlanna. En
hvernig taka konur öðrum kon-
um?
Af hverju ættu konur að
styðja sljórnmálakonur?
Fyrir skömmu skrifaði finnska
skáldkonan og rithöfundurinn
Márta Tikkanen hugleiðingu í
sænska blaðið Dagens Nyheter.
Tikkanen muna vísast margir
eftir frá því hún skrifaði Ástar-
sögu aldarinnar og frá íslands-
heimsókn hennar. Hugleiðingar-
efni Tikkanen er hin nýja kven-
gerð, sem hún þykist sjá að farið
sé að örla á meðal ungra kvenna:
Vel menntaðar, sjálfsöruggar
konur, sem rækta bæði ytri og
innri mann og eru ekki haldnar
þeirri áráttu að þurfa stöðugt að
standa uppi í hárinu á körlunum,
en standa engu að síður fastar
fyrir á sínu. Þora að vera kven-
legar, en eru einnig gallharðar í
horn að taka, þegar því er að
skipta.
Tikkanen hafði nýlega séð eina
slíka brillera í umræðuþætti í
sjónvarpinu. Það vakti hjá henni
spurningu um hvernjg aðrar kon-
ur tækju slíkum konum. Finnsku
forsetakosningarnar rifjuðust
upp fyrir henni, þar sem Elisa-
beth Rehn tapaði naumlega fyrir
Martti Ahtisaari. (Hér má
kannski rifja upp að sem nýbak-
aður forseti vakti Ahtisaari meiri
athygli í opinberri heimsókn er-
lendis en venja er um finnska
forseta af því hann datt í opin-
berri veislu. Sjálfur sagði hann
það stafa af því hann væri á svo
glænýjum lakkskóm, meðan aðrir
álitu hann óstöðugan á fótum
vegna þess að hann hefði gert
sér of gott af veisluveigunum.
Rehn hefur hins vegar þótt
standa sig frábærlega vel, bæði
í og utan veisluhalda, jafnvel lika
á háhæluðum skóm.)
Af finnskum kosningaskýrsl-
um er ljóst að konur studdu Rehn
ekkert sérstaklega. Hún höfðaði
einfaldlega ekki til kynsystra
sinna. Og af hverju ættu konur
svosem að kjósa konur umfram
karla? Er nokkur ástæða til þess?
Nei, öldungis ekki. Hins vegar
má líka snúa spurningunni við
og spyija af hverju þær kjósi
ekki konur. Er það af því að kon-
ur fyllast fremur öfund og af-
brýðissemi yfir framgangi ann-
arra kvenna? Af því að þær þola
körlum frekar að komast áfram
en kynsystrum sínum? Já, ein-
mitt, segja sumir. Enginn virðist
ímynda sér að karl kjósi ekki
karl, af því að hann sé karl og
kjósi frekar konu til að stuðla
ekki að framgangi annars karls.
Hins vegar virðist alveg til í
dæminu að konur kjósi einmitt
frekar karl, af því þær vilji ekki
styðja framgang kynsystur
sinnar. Ekki svo að skilja að karl-
menn séu heilagar og upphafnar
verur, sem þekki ekki nagandi
tilfinningu afbrýðis og öfundar,
samanber Lyga-Mörð og Jagó,
en látum bókmenntagreininguna
liggja milli hluta hér...
Fortíðin fryst
Vangaveltur Tikkanen og efa-
semdir hennar um heilindi
kvenna í garð kynsystranna rifj-
uðu upp fyrir mér íslenskt fyrir-
bæri, sem mér verður oft hugsað
til þegar kvennamálin ber á
góma, nefnilega saumaklúbbana
íslensku og áhrifa þeirra á stöðu
kvenna og þjóðlífið almennt.
Saumaklúbbar eru að ýmsu
leyti séríslenskt fyrirbæri, eða að
minnsta kosti í þeirri mynd, sem
þeir tíðkast þár. í Danmörku
tíðkast til dæmis ýmiss konar
samvera kvenna. Þær hittast til
að deila áhugamálum eins og
dansi, til að fara út að borða, í
leshringum og svo framvegis.
Sérstaða íslensku klúbbanna felst
auðvitað ekki í að þar sé setið
við sauma, heldur af því að í
þeim eru oft skólasystur, jafnvel
síðan í barnaskóla, meðan dönsku
hóparnir eru samsettir á fjöl-
breyttari hátt. Samsetning ís-
lensku hópanna helgast auðvitað
af því að Islendingar flytja síður,
vegalengdir eru stuttar og auð-
velt að halda sambandi.
Á yfirborðinu er það meira en
notalegt að fólk, í þessu tilfelli
konur, haldi sambandi og vináttu
árum og áratugum saman. Ég
efast þó oft um hollustuna, því
ég held að æskuvinátta hafi á sér
eitt sterkt einkenni: Hún lítur
allar breytingar ómildum augum.
Fyrir nokkrum árum átti ég
tal við íslenska konu á fimmtugs
aldri. Hún var einmitt í svona
skólasystrasaumaklúbbi, sem
haldið hafði hópinn síðan meðlim-
irnir voru á barnsaldri. Skólasyst-
urnar áþtu allar svipaðan feril,
sem þær deila með mörgum öðr-
um konum af þessari -kynslóð:
Þær höfðu gifst mönnum, sem
fóru í langskólanám og þær þá
unnið fyrir þeim. Þegar mennirn-
ir voru komnir á fast í vinnu fóru
þær flestar í nám, en yfirleitt í
styttra nám eins og hjúkrun og
kennslu og fóru svo að vinna.
Þannig gekk þetta í einhver
ár og áratugi að viðmælandi minn
fór að sinna öðru og æfintýra-
legra starfi en áður. Og henni
gekk meira að segja vel og þessi
nýi ferill hennar skilaði henni
áfram, svo hún gat látið af fyrra
starfi. Við vorum að ræða þennan
vendipunkt í lífi hennar, þegar
hún bætti við: „En veistu... Vin-
konur mínar í saumaklúbbnum
spyrja mig aldrei hvernig mér
gangi eða hafa yfirleitt orð á því
sem ég er að gera.“
Ég varð ekkert sérlega undr-
andi yfir orðum hennar, heldur
staðfestu þau aðeins þá mynd,
sem ég hef oft haft af sauma-
klúbbum og æskuvináttu kvenna.
Að vináttan verði iðulega til við
ákveðnar aðstæður, sem síðan
er ríghaldið í, svo vináttan geti
fremur orðið fjötrar en uppörvun,
ef viðkomandi skiptir um spor í
lífinu og fellur ekki lengur að
þeirri mynd, sem æskuvinkon-
urnar hafa af henni. Og mér er
spurn hver áhrif þetta geti haft
á löngun íslenskra kvenna til að
skipta um feril, eða takast á við
ný viðfangsefni, kannski á þeim
sviðum, sem karlar setja annars
mestan svip á.
Það rifjaðist líka upp fyrir mér
að hafa heyrt um skólasystrahóp,
sem hittist um áratug eftir að
sameiginlegri skólagöngu þeirra
lauk. Sumar höfðu haldið hópinn,
aðrar ekki, en þarna hittust þær
allar. Þær vora varla sestar, þeg-
ar sú fantalega byrjaði að stríða
sömu stelpunni/konunni og hún
hafði alltaf gert á skólaárunum
og sleikja sér upp við þá sömu
og hafði verið leiðandi í hópnum
þá. Með öðrum orðum þá var eins
og tíminn hefði staðið kyrr og
kvöldið varð meira í ætt við sál-
fræðitrylli en raunveruleikann.
Það er þessi tilhneiging í vin-
kvennasamböndum til að frysta
fortíðina kv'ennanna á milli, sem
mér er spurn hvort að geti ekki
verið dragbítur á framgang
kvenna í þjóðlífinu.
Næring
líf sgæðakapphlaupsins
Lífsgæðakapphlaupið er ekki
séríslenskt fyrirbæri, en það heij-
ar á íslendinga í æðra veldi en á
nágrannaþjóðirnar sýnist mér.
Ég hef velt því fyrir mér hvort
saumaklúbbarnir séu ekki oft
gróðrarstía þess óholla metnaðar
og öfundar, sem lífsgæðakappa-
hlaupið nærist að hluta á. Þar
hittast konur, tala um það sem
þær hafa eignast fyrir fé, utan-
landsferðir og annað og horfa
vorkunnaraugum á þær sem ekki
eiga það sama... og þrýstingurinn
er kominn af stað. (Áuðvitað er
þrýstingurinn, sem fylgir lífs-
gæðakapphlaupinu víðar að verk-
um, svo sem innan fjölskyldna, á
vinnustöðum og í karlaklúbbum,
en hér eru það kvennasamböndin,
sem eru til umræðu. Sterk fjöl-
skyldutengsl ^ýta einnig undir
þrýstingin. Á Italíu, þar sem lífs-
gæðakapphlaupið og þrýstingur-
inn til að lifa eftir ákveðnum for-
skriftum er sterkur, eru fjöl-
skyldutengslin helsta skýringin...
en ég er ekki að freista neinnar
heildarúttektar, heldur tek hér
kvennaþáttinn fyrir).
Norðurlandabúar, sem þekkja
til á íslandi spyija oft hvers
vegna ekki beri meira á kvenfólki
í íslensku þjóðlífi, af hveiju það
séu ekki fleiri konur í leiðandi
stöðum í stjórnmálum og at-
vinnulífi. Þeim finnst þetta
stangast á við þá mynd þeirra
af íslenskum konum að þær séu
ákveðnar og dugmiklar. Mér
vefst yfirleitt tunga um höfuð og
fæ litlu svarað. Ekki ætla ég að
halda því fram að slagsíðuna í
jafnréttismálum á íslandi megi
skýra með bölvun saumaklúbb-
anna og annarra kvennaklúbba,
en ég velti því þó á stundum fyr-
ir mér hvaða áhrif þeir og sterk
vináttusambönd frá því á æsku-
árunum hafi á íslenskt kvenfólk
og vilja þeirra til að fara ná-
kvæmlega þær leiðir, sem þær
vilja sjálfar, án tillits til hvað
aðrir/aðrar hugsa og álíta...
I
I
I
I
}
>
>
>
>
i
&
I
I
t
i
I
[
s
I
t
í
1
Skíðaskálinn í Hveradölum
—TltÆar fólfc {fjöllunum
fllunið okkar frábæra jólahlaðborð
Veró kr. 2.890 + .
mann um
Verðkr. 2.590
pr. mann virka da?ajv r^Tr"7r^
____HÍBÍ ili JUL iiL iií «i« ^