Morgunblaðið - 23.12.1995, Blaðsíða 40

40 LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Dýraglens
Ljóska
Ferdinand
Smáfólk
Þú bjóst til frábær- Þakka þér Stattu nær ... hann langar að
an snjókarl... fyrir. heilsa þér með handabandi...
BREF
TIL BLAÐSINS
Kringlan 1103 Reykjavík • Sími 5691100 • Símbréf 569 1329
Að fyrirbyggja
ofbeldi
Frá Valgerði Baldursdóttur:
OFBELDI er vaxandi samfélags-
legt vandamál. Bæði þolendur og
gerendur ofbeldis eru að meirihluta
til ungt fólk. Fjöldi rannsókna
rennir stoðum undir þá kenningu
að rætur ofbeldis liggi í æsku. Sá
þáttur sem hefur sterkast forspár-
gildi fyrir ofbeldisfulla hegðun á
fullorðinsárum er árásargjörn
hegðun á bemskuárum. Samfella
þessi frá bernsku til fullorðinsára
er staðreynd sem samfélagið verð-
ur að horfast í augu við og gera
ráðstafanir til að draga úr ef nokk-
ur kostur er. Við getum ekki full-
yrt að alfarið megi fyrirbyggja
þessa hegðun, en til mikils er að
vinna ef draga má úr tíðni hennar
og alvarleika.
Ofbeldisfull hegðun er flókið
fyrirbæri og fjöldi kenninga til um
orsakirnar byggðar á sálrænum,
líffræðilegum og félagslegum þátt-
um. Ofbeldi er afbrigðileg hegðun
og um hana gildir eins og flest
mein sem fengist er við innan
læknisfræðinnar, að betra er heilt
en gróið. Mun vænlegra til árang-
urs er að fyrirbyggja að hegðunin
fái yfírhöfuð að þróast en að reyna
að ráða við ástand sem staðið hef-
ur í lengri tíma. Árásargjamri
hegðun ber að bregðast við strax
og hennar verður vart. Sjálfsagt
mál ætti að vera að vinna með
samskipti barna hvar sem þau
koma saman í hópum, svo sem í
leikskólum og grunnskólum. Ef
hegðun fær að versna hefur hún
fljótlega alvarlegar afleiðingar,
bæði fyrir einstaklinginn sjálfan
og aðra. Erfítt er fyrir foreldra að
ná tökum á uppeldi barna sinna
og fá einhveiju ráðið um hegðun
þeirra sem orðin em 15 ára, ef
barnið hefur ráðið sér að mestu
sjálft jafnvel allt frá 2-3 ára aldri.
Svipað er ástatt um hegðunartrufl-
anir almennt, erfítt eða ómögulegt
er að fá við þær ráðið áratug eftir
að þær birtast fyrst - því miður
er reglan sú að hegðunartruflanir
versna eftir fyrirfram þekktu
mynstri og með þeim versnar með-
ferðarárangurinn.
En hvað segja þær rannsóknir
sem benda til sterks sambands
milli óæskilegrar hegðunar í æsku
og andfélagslegrar hegðunar hjá
fullorðnum um orsakimar? Hvaða
þættir em það í lífí bama sem
tengjast aukinni hættu á árásar-
gjarnri hegðun? Þegar foreldra-
hlutverkinu er ekki sinnt á full-
nægjandi hátt, hegðunartruflanir
em ekki meðhöndlaðar, sjálfsmynd
barnsins er lág og þrot í skóla em
staðreynd, vitum við að töluverðar
líkur eru á því að bamið vaxi upp
til þátttöku í afbrotumj ofbeldi og
hvers kyns andfélagslegri hegðun.
Rannsóknir beinast nú að því víðs-
vegar í heiminum að finna út
hvemig og hvenær við getum grip-
ið inn í hegðunartmflanir með sem
minnstum tilkostnaði og sem mest-
um árangri.
Hegðunartruflanir með árásar-
hneigð getum við greint hjá böm-
um allt niður í forskólaaldur. Þeg-
ar slík hegðun er tíðari en almennt
gerist hjá bömum á sama aldri er
það hættumerki sem full ástæða
er til að vera vakandi fyrir. Því
miður era böm í fyrstu bekkjum
gmnnskólans ósjaldan þegar kom-
in með hegðun sem erfítt er að
ráða við. Skýringin er einkum sú
að það sem helst virðist hjálpa er
að vinna með barnið í gegnum
foreldrana. En þar sem foreldrar
þessara bama eru hlutfallslega
oftar en aðrir foreldrar ýmist óör-
uggir í hlutverki sínu eða af öðram
orsökum ráða ekki fyllilega við að
sinna því sem skyldi (ath. hvers
kyns álag á foreldra dregur úr
getu þeirra til að sinna bömum
sínum), þá er hér um vítahring að
ræða sem getur krafíst öflugra
stuðningsúrræða svo ijúfa megi
vítahringinn. Órói af hvaða orsök-
um sem er truflar þroska barna
og hefur gjarnan svipaðar afleið-
ingar og hegðunartmflanir þ.e.
lága sjálfsmynd, þrot í skóla, sam-
skiptaörðugleika, vinaleysi og
fleira. Ofvirkni er mjög algeng
orsök óróa og einbeitingarskorts
hjá bömum og er mikilvægt að
grípa snemma inn og fylgja málinu
vel eftir og a.m.k. þegar upp koma
ný vandamál.
Börn hafa ekki sterka málssvara
í samfélaginu. Þjónusta við börn
með hegðunartmflanir er í lág-
marki hér á landi, eins og gildir
um hvers kyns geðræn vandkvæði
barna. í kringum hvert mál bams
sem hefur vandkvæði sem koma
fram í erfíðri líðan, hegðun, sam-
skiptaörðugleikum, námsörðug-
leikum o.s.frv. þurfa að jafnaði að
koma margir fagaðilar. Fátt er
hægt að laga með tækjum eða lyfj-
um en skoða þarf ítárlega líf bams-
ins og síðan vinna að því að hafa
áhrif á þroska- og lífsskilyrði þess
í heild. Þessi þjónusta kostar fyrst
og fremst mannafla, en frá hendi
hins opinbera fær aðeins lítið brot
af þessum bömum hjálp meðan
hægt er að ná varanlegum ár-
angri. Eins og er bíða yfir 50 böm
eftir að komast í fyrsta viðtal á
Bama- og unglingageðdeild, en
flest hafa vandamál af því tagi sem
hér um ræðir. Bráðamál sem ekki
geta beðið úrlausnar taka starfs-
kraft stofnunarinnar svo til að
fullu, en í þeim er oftast um sjálfs-
vígshættu að ræða. Mikilvægt er
að almenningur átti sig á að fyrir
hönd bama sinna hafa foreldrar
engan skilgreindan rétt á þjónustu
á sviði bamageðlækninga. Lögin
segja aðeins að veita skuli þá bestu
heilbrigðisþjónustu sem tök eru á.
Meðan hið opinbera skuldbindur
sig ekki frekar til að sinna þörfum
barna, verður ekki unnið forvarn-
arstarf að nokkm gagni gegn
vímuefnamisnotkun, ofbeldi eða
annarri andfélagslegri hegðun.
VAIÆERÐUR BALDURSDÓTTIR,
yfirlæknir á Barna- og
unglingageðdeild.
Allt efni sem birtist f Morgunblaðinu og Lesbók verður framvegis varðveitt f
upplýsingasafni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt til að ráðstafa efninu það-
an, hvort sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu
efni til birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að lútandi.