Morgunblaðið - 07.01.1996, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
f
Undanfarin þrjú ár hafa um 200 íslendingar
flutt til Hanstholm. Þó atvinnuleysið í Dan-
mörku sé um 10 prósent er samt hægt að
fá vinnu þar. En hvað er það sem laðar land-
ann til þessa litla sjávarþorps, eru það bara
launin, hvemig er lífíð þar og hvað bíður
þar? Sigrún Davíðsdóttir heimsótti íslensku
nýlenduna í Hanstholm og svipaðist um þar.
UM ALDIR hefur verið stund-
uð útgerð frá vesturströnd
Jótlands. Bærinn Hanst-
holm er brostinn draumur
stjórnmálamanna um
skipulagðanr útgerðarbæ,
sem átti að laða að um 25 þúsund
manns, eftir að ný höfn var opnuð
þar 1967. En íbúarnir í nýja út-
gerðarbænum urðu aldrei nema
þijú þúsund. Eins og annars stað-
ar hefur útgerð og fiskvinnsla átt
í erfíðleikum, en þama er líka að
finna vel rekin og stöndug fyrir-
tæki, sem tekist hefur að aðlaga
sig aðstæðum.
Skipulag eða ofskipulag?
Hanstholm hét áður Hansted
og þar var rekin útgerð í smáum
stíl fram að seinni heimsstyijöld-
inni. Eftir að Þjóðveijar hertóku
Danmörku lokuðu þeir svæðinu
af og íbúarnir voru neyddir til að
flytja. Síðan hófu Þjóðveijar gríð-
armiklar framkvæmdir þar og
reistu á stuttum tíma eitt mesta
hernaðarvirki Evrópu. Meðal ann-
ars komu þeir fyrir fjórum fall-
byssum sem stjórnað var frá neð-
anjarðarmannvirkjum, er teygðu
sig margar hæðir niður í jörðina.
Þeir byggðu sjúkrahús, leikhús og
kvikmyndahús, er skáru sig úr
gömlu hvítu húsunum með Nes-
stofusniði. Reisulegar múrsteins-
byggingar eru enn nýttar.
En einnig í Danmörku er rekin
byggðastefna. Drífandi menn á
Jótlandi höfðu lengi látið sig
dreyma stóra drauma um mikinn
útgerðarbæ á vesturströndinni.
Árið 1967 voru stórfengleg hafn-
armannvirki vígð í Hanstholm að
viðstöddum Danakonungi og öðr-
um stórmennum. Fyrst eftir að
BÆRINN var skipulagður frá grunni. íbúðahverfin eru með einsleitum blæ og verslunar- og þjón-
ustumiðstöðin (t.h.) hýsir verslanir, banka, grillstað og annað sem þurfa þykir.
höfnin var vígð 1967 dreif að fólk,
en íbúarnir urðu aldrei mikið fleiri
en þau þijú þúsund sem nú búa
þar. Upp úr 1970 var meðalaldur
bæjarbúa sextán ár, en nú eru
flestir þar á sextugs aldri. Bærinn
kallaðist Klondyke Jótlands eftir
bandaríska gullgrafarabænum,
því þarna voru uppgangstímar og
mikla vinnu að fá. Bæjarbragurinn
bar þess merki að flestir voru að-
fluttir og hópurinn sundurleitur.
Bæjarskipulagið ber merki
tískukenninga sjöunda áratugsins,
þegar best þótti að skipta bæjum
upp. íbúðarhverfi með litlum lóð-
um í einum stað, innkaupamið-
stöðvar í öðrum og iðnaðar- og
atvinnuhúsnæði í þeim þriðja og
þannig er Hanstholm. Hólar og
bakkar bæjarins gætu verið fallegt
bæjarstæði. íbúðahverfinu var
hins vegar komið fyrir í lægð.
Útsýnið er garður nágrannans,
kannski til að fá skjól, því þarna
er nokkuð veðrasamt á danskan
mælikvarða. íslendingarnir sakna
líka útsýnis.
íbúðarhverfið er lokað umferð,
tengt með göngustígum og börnin
komast gangandi eða hjólandi í
skólann án þess að fara nokkurn
tímann út á götu. „Hér er heldur
Af hverfu flytja blend-
iroar tll Hansthilm?
EGAR um 200 íslendingar hafa
flutt frá ýmsum litlum byggð-
arlögum á Jslandi á aðeins
þremur árum virðist ástæða til að
spyija hvers vegna svo sé. Hvað
er það sem fær heilu fjölskyldurnar
til að taka sig upp og flytja búferl-
um sisona? „Það segir kannski eng-
inn hreint út af hveiju hann flyt-
ur“, segir einn hinn brottfluttu.
Ævintýraþrá, löngun til að prófa
eitthvað nýtt, og af hveiju þá ekki
alveg eins Hanstholm og Reykjavík,
hörð lífsbarátta og lífsgæðakapp-
hlaup, atvinnuleysi, skuldir eða per-
sónulega vandamál . . . Allt getur
þetta verið ástæða eða sambland
af þessu. En svarið segir ekki að-
eins til um landið, sem fólk flytur
til, heldur bregður það upp mynd
af landinu, sem flutt er frá.
Af hverju einmitt Hanstholm?
Af samtölum við íslensku íbúana
í Hanstholm má ráða að bærinn
hafi oft orðið fyrir valinu af því
menn höfðu heyrt af öðrum löndum
þar. Orðsporið hófst, þegar íslend-
ingur sem þar bjó auglýsti húsið
sitt til sölu á íslandi og nefndi í
auglýsingunni að þarna væri næg
vinna. Enginn efi er á að mörgum
finnst það þægileg tilhugsun að
flytja þangað sem landinn er fyrir.
Færeyingar hafa haft svipaðan
háttinn á og í Hirtshals er nú stór
Færeyinganýlenda. Flestir íslensku
útflytjendanna hafa annaðhvort
iðnmenntun eða litla menntun, en
mikla reynslu af að starfa í fiski.
Þá er það kostur að flytja til Hanst-
holm, því þar eru mörg fiskvinnslu-
fyrirtæki.
Enn er fólk svo nýkomið á stað-
inn að það er varla farið að horfa
í aðrar áttir, en af samræðum við
fólk mátti marka að margir gætu
hugsað sér að fara annað, þegar
þeir hefðu náð málinu og ef vinna
fengist. Aðrir hafa hugsað sér að
vinna um hríð og fara svo jafnvel
í eitthvert nám, því það er góður
möguleiki, ekki síst fyrir fólk, sem
annars er af skólaaldri. Annars
væri Hanstholm kjörinn staður, því
þar fengi fólk vinnu, þar sem það
kynni til verka. Hvar íslendingarnir
verða eftir fimm eða tíu ár er því
enn óljóst.
Ævintýraþrá og hillingar
Fréttir hafa borist til íslands frá
Hanstholm um að margir íslending-
anna hafi flutt vegna skuldabasls
og vesens heima. Af yfirbragði Is-
lendinganýlendunnar er þó vart
hægt að draga þær ályktanir að
það sé útbreidd ástæða. Langsam-
lega flestir hafa komið með fé með
sér og fest kaup á húsnæði. Þeir
þykja hið besta vinnuafl, svo varla
er mikið um vandræðafólk í hópn-
um, þó alltaf sé misjafn sauður í
mörgu fé.
Margir nefna ævintýraþrá og
löngun til að breyta til. Langflestir
koma frá byggðarlögum utan
Reykjavíkur og vegalengdir eru ein-
faldlega orðnar þannig að það þyk-
ir ekki meira að flytja til Hanstholm
en Reykjavíkur. Einn íslensku land-
nemanna í Hanstholm hafði á orði
að það þyrfti lítið áræði til að flytja
þangað, miðað við það áræði sem
Ameríkufararnir hefðu sýnt á sín-
um tíma. Það fælist varla nokkur
áhætta í Hanstholmför. Þegar börn-
in þurfa að _ sækja menntun um
langan veg á íslandi er það kostnað-
arsamt. Einn íslenski viðmælandinn
á strák í iðnnámi í bæ í grennd-
inni. Strákurinn er í heimavist, sem
kostar 900 danskar krónur eða rétt
um tíu þúsund íslenskar á mánuði.
„Og þegar ég er með um 100 krón-
ur danskar á tímann og fæ um
sextíu krónur af þeim eftir skatt,
þá er þetta ekki stórt dæmi,“ segir
faðirinn.
Áhættan er kannski lítil, miðað
við Ameríkuævintýrið fyrir einni
öld. En það þarf vilja til að takast
á við nýjar aðstæður. Þó vinna fá-
ist, barnapössun, menntun fyrir
börnin, sumarfrí og fleiri gæði þá
er það gífurlegt álag á einstaklinga
og fjölskyldur að koma sér fyrir,
ekki síst þegar það gerist innan
sömu ijölskyldu að sumir kunna við
sig og aðrir ekki. Og gömul vanda-
mál að heiman flytja með, því mað-
ur skilur ekki sjálfan sig og sálar-
tetrið eftir og kaupir sér nýtt.
Það veitist heldur ekki öllum
auðvelt að vera útlendingur. „Eg
sá lífið hérna í hillingum, áður en
við fluttum", segir ein konan og
þó hún hafi aldrei verið atvinnulaus
heima er afkoman hér mun betri.
En ijárhagsafkoman er ekki allt.
„Peningarnir eru hér, en lífið er á
Islandi. Ég færi heim eins og skot,
ef ég fengi sömu laun heima og
hér.“
Heldur meiri
ráðstöfunartekjur fyrir minni
vinnu
Flestum hinna brottfluttu kemur
saman um að þeir hafi meira milli
handanna á nýja staðnum. Ekki
aðeins vegna þess að launin eru
hærri, heldur einnig af því að verð-
lag sé heldur lægra og peningarnir
nýtist betur. Líka af því að Islend-
ingarnir fara ósjálfrátt að taka
Dani sér til fyrirmyndar í nýtni og
sparsemi.
Mesti munurinn er að í Hanst-
holm nást sömu eða heldur hærri
laun og heima fyrir, en bara með
miklu skemmri vinnutíma. Sjö tíma
vinnudagur er nýtunda fyrir nánast
alla íslendingana og eins það að
ekki er unnið nema fimm daga vik-
unnar. Þar við bætist fimm vikna
sumarfrí. Heima var sumarfrí
fræðileg stærð á pappír, sem freist-
andi var að vinna af sér. Hér kem-
ur hvorki til greina yfirvinna né að
sleppa sumarfríinu. Þeir sem flytja
vita af laununum og vinnuskilyrð-
um og enginn vafi er á að þessi
atriði vega þungt. En það er unnið
á fullu þá sjö tíma sem unnið er.