Morgunblaðið - 11.02.1996, Blaðsíða 16

16 B SUNNUDAGUR 11. FEBRÚAR 1996
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
NATAN
★ ★★★★
GJÖRIÐ svo vel.
Hér kemur seint og um
síðir hin rétta, eigin-
lega gagnrýni, um-
fjöllun um kvikmynd-
ina Agnesi sem sýnd
er þessa dagana í
Laugarásbíói við
dræma aðsókn. Mynd-
in er sýnd á amerísk-
um hraða og allsendis
ónothæf sem fræðslu-
efni í skólum, skrum-
skæld og villandi þar
sem nöfn Agnesar,
Friðriks og Sigríðar
eru notuð óbreytt,
sömuleiðis dagsetn-
ingar og atburðarás að hluta til
sönn. Nema sýslumaðurinn. Hann
er bara kallaður sýslumaðurinn því
hefðu þeir Snorri Þórisson og Egill
Eðvarðsson nefnt hann með nafni
væri hægt að lögsækja þá fyrir
grófa aðför að minningu Blöndals,
hreina og klára lygi.
Natan má stafa afturábak og
áfram. Bíómyndina
Agnesi má þó aðeins
skoða á röngunni,
nema á einstöku stað
dúkkar upp sannleik-
ur. Öllu umturnað
þannig að ógerningur
er að greina hismið frá
kjarnanum. Þetta kalla
menn skáldskap í dag.
Taka sannsögulegt
efni og rangtúlka,
snúa upp á það og
vinda þannig að
skrattanum sé
skemmt. Um ókomna
tíð? Vatn á myllu
kölska. Það var engin
vatnsmylla í tíð Natans til dæmis.
Það er enginn skáldskapur að
klastra myllunni upp þegar það var
Guðmundur bróðir hans sem var
hugvitsmaðurinn. Ósmekkleg
rangtúlkun eins og með skallann á
Blöndal og óheflaða framkomu.
Hann sem var hárprúður og ann-
álaður fyrir stillingu, bindindi, hóf-
Natan má stafa afturá-
bak og áfram. Bíómynd-
ina Agnesi má þó aðeins
skoða á röngunni, nema
á einstöku stað dúkkar
upp sannleikur. Ingi-
björg Elín Sigur-
björnsdóttir fór að sjá
kvikmyndina Agnesi.
semi og réttsýni gagnvart yfír-
mönnum sem undirmönnum þannig
að sagt var að leitun yrði að jafn-
oka hans að honum gengnum.
Nei, tímans tönn vinnur á smá-
mennum, vinzar úr og upp úr
standa stórmenni sem þorðu, vildu
og gátu ekki annað en beitt hörð-
ustu refsingum því skálmöld var í
Húnavatnssýslu á sögutímanum;
ribbaldar, þjófar, illmenni og bijál-
aðar konur höguðu sér að vild.
Agnes var snartjúlluð. Klárt mál.
Friðrik var til að mynda stórhættu-
legur. Eitt sinn spurði hann Agn-
esi: „Hafið þið komið skeiðarvatni,
blásýru, ofan í Pétur?“ en Pétur
Jónsson var ungur smaladrengur,
baldinn reyndar, sem var heimilis-
maður á Illugastöðum. Pakkið
Agnes og Friðrik hikuðu ekki við
að rota hann og brenna inni alsak-
lausan. Pétur þessi hafði aldrei
gert þeim neitt, svo ekki var tilefn-
inu fyrir að fara. Skötuhjúin voru
hreint út sagt stórhættuleg öllu
umhverfinu, sveitinni, allri sýslunni
svona eins og Bonnie og Clyde.
í dag erum við í erfiðleikum með
fangelsi og refsingarúrræði, hvað
þá á sautjándu og átjándu öld þeg-
ar hús voru ekki einu sinni mann-
held. Og hvergi kom fram í mynd-
inni Agnesi að við íslendingar vor-
um undir danskri stjórn, konungs-
stjórn sem var hæstiréttur og dæmt
samkvæmt norskum lögum. Auka-
atriði kannski þegar litlir menn vilja
skálda svo mikið; gaman að leika
sér. Sérstaklega á kostnað annarra
enda held ég að nú megi loka fyrir
styrkveitingar.
Það var sem sagt ekki Björn
Auðunsson Blöndal sýslumaður
sem ákvað það að hálshöggva sak-
borninga og senda nokkra til betr-
unarvistar á Borgundarhólmi í
Danmörku. Fáir lifðu þá þrælkun
af og var hræðilega niðurlægjandi
og kvalafull ævi sem beið fanga
þar, bæði danskra barna og ógæfu-
fólks sem fannst á götum úti og
íslenzkra sakamanna. Smákrimma
sem stálu snæri eða öðru. Þetta
voru norsk og dönsk lög samkvæmt
þeim aldarhætti og hefur ekkert
með persónu viðkomandi sýslu-
manns að gera, nema vonandi fyrir
saklausa sveitunga að treysta á
VILTU EIGNAST næstum |IVÍ FULLKOMIÐ DANMERKURSAFN FYRIR
EINUNGIS 5.970 KRÓNUR? - ÓTRÚLEGT VERDHRUN! - SPARADU 30.430 KRÓNUR!
NÝJUNG - FRÁBÆR spennandi FRÍMERKJA FJÁRSJÓÐSLEIT í GULLNÁMU DANSKRA FRÍMERKJA SEM er á
ALLAN HÁTT EINSTÆÐ. Skráð heildarverðmæti frímerkja í pottinum er rúmlega 200 milljónir íslenskra króna
t.d. GÖMUL SJALDGÆF frímerki á borð við SKILDINGS frímerki, auraútgáfur, yfirprentanir, tímabundnar útgáf-
ur. SKRÁÐ VERÐ 1.000 - 2.000 - 3.000 krónur stykkið - jafnvel meira en 10.000 krónur stykkið.
TREYSTIRBU ÞÉR TIL AB B0R6A EINUNGIS 5 KR. FYRIR ÞESSIDÝRU FRÍMERKI?
Hér má sjá hluta hins EINSTÆÐA DANSKA frímerkjalagers þar sem meðal
annars eru FRÁBÆR ÓFLOKKUÐ frímerki - einungis HUGMYNDAFLUG þitt
setur þvi skorður hvaða VERÐMÆTI þú getur fundið. ÞÚSUNDIR frimerkja
með skráð verð upp á jafnvel 10.000 - 20.000 islenskar krónur stykkið.
Við erim að LOSA OKKUR við ALLT SAMAN - ÞVf GEFST ÞÉR KOSTUR A:
DANMARKS KYKLOPSAMLING með rúmlega 1.140 verðmaetum frímerkjum
(meirihluti ALLRA útgefinna). Skráð verð a.m.k. 50.000 krónur. VERÐ NÚ 5.970
KRÓNUR - VERÐ ÁÐUR 36.400 KRÓNUR - ÞÚ SPARAR 30.430 KRÓNUR.
„Ég fann hi6 SJALDGÆFA DANSKA 100 AURA APPELSÍNUGULT nr. S9x frá 1907 sem er
65.000 króna virói* fagnar HEPPINN FRlMERKJASAFNARI frá Jótlandi.
ATHI ÞÚ ÞARFT EINUNGIS AD DETTA I LUKKUPOTTINN MED EITT FRÍMERKI TIL AD ÞAD
BORGI ALLAN PAKKAN OG MEIRA TIL.
I þessari INDÆLU DÖNSKU FRlMERKJAPARADlS fmnurðu
nfjölda mjög verömætra frímerkja - ÓFLOKKUÐ FRÍMERKI
(þar sem meðal annars eru SJALDGÆF DÖNSK FRiMERKI
meö skráð verð upp á þúsundir króna - Þetta gæti hent þig
rétt eins og danska frímerkjasafnarann sem fann hiö sjald-
gæfa DANMÖRK 100 AURA APPELSÍNUGULT frá 1907 sem
er metið á 65.000 krónur. Þaö er auövitað ekki hægt aö segja
fyrir um hvort þú verðir jafn heppinn, en þú átt jafn MIKLA
möguleika. Óháö því hvort þú dettur jafn hressilega í LUKKU-
POTTINN eöa ekki þá færöu hundruö verömætra DANSKRA
frimerkja s.s. hótíöar- og minningarútgáfur - Rauði krossinn
- góögeröarmál - sérútgáfur - tímabundnar útgáfur o.fl.
Allt danska „kyklop“ safniö i STÓRU ALBÚMI meö öllu því
sém nefnt hefur veriö (+ margt annaö) - FLEIRI EN 1.140
spennandi dönsk frimerki meö skráö verö upp á aö minnsta
kosti 37.200 krónur (aö ógleymdu þvi sem þú gætir fengiö
þessu til viðbótar) + ef þú pantar INNAN 5 DAGA FÆRÐU
VEGLEGAN BONUSPAKKA með m.a. fullkomnu flugpósts-
setti, skráð verð 12.800 krðnur, SKRAÐ VERÐ SAMTALS
ER ÞVl 80.000 krönur - VERÐ AÐUR 38.400 krðnur - VERÐ
NÚ EINUNGIS 5.970 KRÓNUR - ÞÚ GRÆÐIR HVORKI MEIRA
NÉ MINNA EN 30.430 krónur - GERÐU MEIRIHATTAR
KAUP - Pantaöu nr. 337B í dag, þar sem upplagiö er takmark-
aö. Einungis eitt safn á kaupanda. Fullur skilaróttur.
VIÐ ÁBYRGJUMST AÐ ÞÚ
FÁIR hið sjaldgæfa
4RBS - ELSTA FRÍMERKI
DANMERKUR frá árinu
1851 sem kostar fró 3000-
26.000 krónur eftir litabrigö-
um (þú borgar einungis 5
krónur). Þetta SJALDGÆFA
frímerki er að finna í hinu
stóra DANMARK KYK-
LOPSAMLING sem ásamt
öðrum DÝRUM DÖNSKUM
frímerkjum fer lótt með að
borga upp allt safnið - AF-
GANGURINN er ÓKEYPIS.
PQNTUNARSEÐILL flfl VERBMÆT1 199.000 KRÖNUR 20.000 KRÖNA AUKABÓNUS
□ Sendið mér Nr. 337B - DANMARK KYKLOP SAML-
ING - STÓRT ALBÚM með RÚMLEGA 1.140 verð-
mætum frímerkjum + VEGLEGAN BÓNUSPAKKA
m. fultkomnu flugpóstssetti ókeypis. Listaverð
50.000 krónur - VERÐ ÁÐUR 36.400 KRÓNUR -
VERÐ NÚ EINUNGIS 5.970 KRÓNUR (+ 2 VEGLEG-
AR SKRÁR ÓKEYPIS).
□ Sendið mér Nr. 549B. ISLAND MAMMUT FRIMÆR-
KEPAKKE - GULLNÁMA með RÚMLEGA 5.500
spennandi frímerkjum fra ÍSLANDI, hinum Norður-
löndunum o.fl. Skráð verð þeirra er allt að 500-
1.000 krónur stykkið - ÞÚ borgar einungis 0,75
KRÓNUR STYKKIÐ. SKRÁÐ VERÐ 129.000 KRÓNUR
- VERÐ ÁÐUR KR. 67.000 - VERÐ NÚ EINUNGIS
3.980 KRÓNUR - SPARAÐU 63.020 KRÓNUR.
□ Sendið mér bæði SÉRTILBOÐIN NR. 337B OG 549B með 6.970 spenn-
andi frímerkjum með skráð verð upp á 179.000 krónur + AUKABONUS,
AÐ VERÐMÆTI 20.000 KRÓNUR - SEM ÞÝÐIR að skráð verð er sam-
tals 199.000 KRÓNUR - VERÐ EINUNGIS 5.970+3.980=9.950 KRÓNUR.
SPMMHI 1.171.013 KRðHIIR MEO ÍSLEHSKU SÉRTILBOH.
□ SENDIÐMÉRNR. 21B MASTODONT ISLAND
FRIMÆRKEKASSE með 50.000 spennandi frí-
merkjum frá ÍSLANDI og fleiri ríkjum.
□ Skráð verð 1.200.000 KRÓNUR - VERÐ EIN-
UNGIS 29.997 KRÓNUR - SEM ÞÝÐIR RISA-
AFSLÁTT upp á 1.170.003 KRÓNUR. Þú finnur
þetta sjaldgæfa frfmerki, listaverð 10.000
krónur eða samsvarandi frímerki með sama
verðgildi.
Ég vil greiOa á eftirfarandi hátt:
□ Með meðfylgjandi ávisun/reiðufé (ókeypis sending).
□ Með því að greiða inn á gíróreikning 80155-0 Reykjavík
(ókeypis sending eftir að greiðsla hefur borist).
□ Með póstkröfu - sendingarkostnaður bætist við verð.
VIÐ ERUM STÆRSTA FRÍMERKJAMIÐSTÖÐ NORÐURLANDA. EF ÞÚ ERT EKKI FULLKOMLEGA ÁNÆGÐUR FÆRÐU ENDURGREITT. Á MYNDUNUM MÁ SJÁ HLUTA
HINS STÓRA DANMERKUSAFNS SEM VIÐ ERUM NÚ AÐ LOSA OKKUR VIÐ OG DREIFT ER Á HIN SPENNANDI „KYKLOP" SÖFN.
Sendió pöntun bréflego til: NF - INIERNATIONAL A/S, DK-9800 HJ0RRING DANMARK. FAX. NR. 90 45 98 929093 - ollan sólorhringinn.
Nafn________
Heimilisfang
réttláta meðferð mála og refsingu
eftir atvikum.
„... Réttur var settur þennan
laugardag, 22. mars 1828, og
hófust þar með einhveijar lengstu
og umfangsmestu yfirheyrslur,
sem um getur í réttarsögu lands-
ins. Réttarhöldin stóðu yfir fram
í júlí. Alls voru 51 vitni, karlar,
konur og börn allt niður að 10
ára aldri, kölluð fyrir réttinn og
sum þeirra mörgum sinnum. Lífs-
ferill sumra vitnanna var rakinn
mjög nákvæmlega, þótt æviferill
þeirra kæmi morðmálinu ekkert
við. Allt var tínt til, þjófnaður á
kind, ístaði, ól, klút, vasahníf og
óþekkjanlegum kindaræflum úti
í haga, sem svangt fólk lagði sér
til munns.“
(Úr bókinni: Enginn má undan
líta - eftir Guðlaug Guðmunds-
son, 1974, bls. 81-82.)
Sanngjörn réttarhöld eru krafa
og forsenda dóms. Blöndal sýslu-
maður leitaði dyrum og dyngjum
að afsökun til handa þeim Agnesi
og Friðriki. Hún fannst ekki. Svo
einfalt er það, reynið sjálf. Leitið.
Vissulega og réttilega má aldrei
mann deyða en hvað átti að gera
við fólkið? Sjálfri þykir mér eftir
lestur bókarinnar að Friðrik hefði
átt að fá frelsi því hann var bara
nítján ára og orðinn sannkristinn
og góður drengur eftir vist hjá
góðu fólki. Friðrik var fórnarlamb,
illa upp alinn af móður sinni sem
hvatti hann til óknytta enda sjálf
send í þrælkun til Danmerkur.
Gleymum því.ekki að á þessum tím-
um voru viðurlög miklu strangari
og miskunnarlausari en í dag. En
sýslumaðurinn ákvað og setti ekki
lögin og þá refsidóma sem í gildi
voru í Danmörku á þessum árum.
Því í ósköpunum hafa kvikmynda-
gerðarmennirnir lagt allt kapp á að
sverta minningu þessa væna sýslu-
manns sem breytti Húnavatnssýslu
í blómlega og friðsæla sveit og fegra
Agnesi sem spillti ungmennunum
Friðriki og Sigríði til margra ódæð-
isverka, morða á þeim manni sem
þó hýsti þau og veitti þeim mat,
Natani, sem eflaust var í ástarsorg
eftir Skáld-Rósu. Miklu betra hefði
verið að fá sannsögulega mynd frek-
ar en þessa ómynd.'-
Stjörnugjöfin hér að ofan er tví-
ræð. Lesin réttsælis er hún mat á
frammistöðu aðal karlleikarans,
leiks á heimsmælikvarða nema
framsögnin var ekki fullkomin og
verst að Ævar Kvaran er allur
annars hefði hann getað skólað
hann til. Kormákur getur notað
filmuna í myndamöppu sína þegar
hann fer til Hollywood eins og
módelin gera. Sömuleiðis má gefa
margar stjörnur fyrir myndatökuna
sjálfa, sjónarhorn, litasamspil og
fleira hefði um þögla mynd verið
að ræða. Hefði ekkert hljóð truflað
myndskeiðin, fallegu húsgögnin og
veraldlegt prjál sem nostrað var
við upp á tíu. Jú, jú, þeir mega
eiga það. Sé stjörnugjöfin hins veg-
ar lesin rangsælis, það er frá hægri
til vinstri, sjá blásaklausir áhorf-
endur fimm stjörnur þegar þeir
ranka við sér úr rotinu eftir öll þau
kjaftshögg sem bíómyndin dengir
framan í fólkið í sætunum. Viljiði
sannanir?
Fyrsta kjaftshöggið er Dolby-
hljóðið, vel auglýst fyrir myndina.
Ding dong, dojojojojojjooong úr öll-
um áttum, óhljóð eins og kæmu
þau úr útvarpi frá dvalarheimilinu
í grenndinni, aftan úr sal frá vinstri
og hægri og guð veit hvaðan nema
ekki úr barka leikaranna nema
ógreinilega, ég heyrði ekki alltaf
orðaskil. Hefði bara verið hægt að
lækka í hljóðinu hefði kannski ver-
ið hægt að lifa sig inn í myndina.
Reynt að fara f smáferðalag, heyra
fuglakvak og dirrindí í fallegu
landslagi í mesta lagi.
Kjaftshögg (afsakið orðbragðið)
tvö: „Drullaðu þér þarna í burtu!“
öskraði sýslumaðurinn í upphafi
myndarinnar og henti manngarmi
niður tröppur. Svona talar enginn
sýslumaður og sízt Blöndal sem
frægur var fyrir stillingu sama á
hverju gekk og lýst sem hér segir
á tinskildi þeim sem negldur var á