Morgunblaðið - 24.03.1996, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. MARZ 1996 B 7
MANNLIFSSTRAUMAR
DANS/ Hvað er nútímadans?
Ukaminn segir
alltafsatt
TÁKNMÁL er tjáningarform sem býr yfir þeim eiginleika að geta tjáð
hugsanir og tilfinningar á fullkominn hátt. Nútímadans byggir á svipuðum
grundvelli. Hann er táknmál líkamans og kemur til skila þeim hugsunum
og tilfinningum sem danshöfundur vill koma á framfæri. Táknin eru ólík
eftir því hver semur dansinn og boðskapur danshöfunda getur verið mis-
jafn, allt frá tjáningu djúpra tilfinninga til pólitískrar ádeilu.
Nútímadans varð til í Bandaríkj-
unum og Evrópu á þessari öld.
Upphaf nútímadansins liggur í hinni
módernísku hugsun sem kom fram
á sjónarsviðið í bókmenntum og list-
um rétt fyrir alda-
mótin síðustu.
Módernismi beindi
spjótum sínum
gegn formfestu og
hefðatryggð þjóð-
félagsins. í kjölfar
mikilla breytinga í
félags- og efna-
hagslífi Vestur-
landabúa urðu miklar breytingar á
sviði myndlistar, tónlistar, bygging-
arlistar, bókmennta og danslistar.
Listamenn aðhylltust nýjungar en
höfnuðu hefðbundnum leiðum. Þeir
lögðu áherslu á hið náttúrulega og
tjáningu tilfinninga. Meðal þeirra
voru dansarar sem voru orðnir leiðir
á formfestu hins klassíska balletts.
Hann hafði byggst á svipuðum regl-
um og tækni í um þijúhundruð ár
en nú var krafa um nýjungar. Und-
ir yfirborðinu kraumuðu hugmyndir
sem biðu þess að kollvarpa hefðinni.
I Evrópu um aldamótin síðustu
var ballett hámenningarlegt fyrir-
bæri sem naut virðingar meðal al-
mennings. í Bandaríkjunum hafði
ballett hins vegar aldrei náð fótfestu
þó að gestir frá Evrópu hefðu ferð-
ast um og sýnt listina. Þar var dans
aðallega sýndur í fjölleikahúsum
ásamt öðrum skemmtiatiðum svo
sem loftfimleikum, grínþáttum og
söng. Sýningarnar nutu lítillar virð-
ingar í þjóðfélaginu og sökum þess
var dans ekki hátt skrifaður hjá
Bandaríkjamönnum. Dansstúlkur
voru flestar úr lágstétt og því miður
voru það ekki gæði dansins sem
fengu menn til að klappa og brosa
heldur fáklæddir fótleggir og
snoppufríð andlit.
En breytingar voru að ryðja sér
rúms og auk módemisma voru
kvennahreyfingar að myndast á þess-
um tíma. Konur fóru í auknum mæli
út á vinnumarkaðinn og klæðnaður
þeirra varð fijálslegri. Það var því
engin tilviljun að flestir frumkvöðlar
nútímadans voru kvenkyns. Fyrst
þeirra var hin bandaríska Isadora
Duncan. Hún var fyrst til að tjá til-
finningar sínar með dansi óháð regl-
um hins klassíska balletts og er hún
oft nefnd „móðir nútímadansins".
Hún dansaði af innlifun og tilfínningu
og lagði áherslu á að hreyfíngarnar
væru náttúrulegar en ekki þvingað-
ar. Hún ferðaðist víða um heim og
dansaði fyrir stóra sem smáa áhorf-
endahópa. Með dansi sínum og
klæðaburði hneykslaði hún Banda-
ríkjamenn en heillaði Evrópu og hafði
mikil áhrif á danshöfunda til dæmis
í Rússlandi. Þess má geta að fyrir
tveimur vikum var frumsýndur í
Kænugarði ballettinn „Isadora Dunc-
an“, og fjallar um líf hennar sem var
viðburðaríkt í meira lagi.
Það voru fleiri konur en Isadora
Duncan að velta fyrir sér nýstárleg-
um tjáningarmöguleikum dans. í
Þýskalandi í fyrri heimsstyijöldinni
voru mikil dauðsföll, eymd og sorg.
Kona að nafni Mary Wigman varð
fyrir miklum áhrifum af þjóðfélags-
ástandinu og tjáði tilfinningar sínar
með dansi. Tilfínningarnar voru reiði
og sorg, og með tjáningu þeirra urðu
til dansverk um ljótleika og ömurleika
lífsins. Dansverk hennar voru þung-
lyndisleg, algerlega á skjön við hefð-
bundin ballettverk, þar sem allt var
fallegt og gott. Hún notaði trumbur
sem tónlist og grófar grímur til að
undirstrika ljótleikann. Takmark
hennar var að fá áhorfendur til að
hugsa, vakna til lífsins um dapurleika
þjóðfélagsins, í stað þess að svífa um
á rósrauðu skýi hins rómantíska bal-
letts.
Nokkrum árum síðar en hin þýska
Mary Wigman, var hin bandaríska
Martha Graham upptekin af tján-
ingu tilfinninga með dansi. Hún
hafði orðið fyrir áhrifum frá föður
sínum sem var sálfræðingur. Hann
sagði að líkami hennar segði alltaf
satt, jafnvel þótt hún reyndi að ljúga.
Með þessa kenningu að leiðarljósi
hóf Martha Graham áratuga langan
feril sem dansari, danshöfundur,
kenningasmiður og kennari. Með
hreyfingum vildi hún gera „landslag
sálarinnar" sýnilegt og líkaminn var
hennar tæki til að tjá sínar dýpstu
tiifinningar. Hreyfingarnar sem hún
notaði voru sérstakar og ólíkar öllu
sem áður hafði sést í dansi. Miðja
líkamans, magi og mjaðmir, var
uppspretta allra hreyfínga. Með því
að kreppa vöðva miðjunnar
(„contraction") og sleppa svo („re-
lease") myndaðist kraftur sem var
nothæfur til að framkvæma ýmsar
hreyfingar, mögulegar sem ómögu-
legar. Fæturnir snéru beint fram,
ólíkt balletttækni þar sem þeir snúa
út. Öllum fótabúnaði var kastað til
að ná sem bestu sambandi við jörð-
ina, sem hún taldi uppsprettu mikils
krafts. Samband dansara og jarðar
var andstætt sambandi þeirra í
klassískri balletttækni. Þar eru
kvendansarar á táskóm til þess með-
al annars að forðast aðdráttarafl
jarðar. Martha Graham dansaði og
kenndi nemendum sínum þennan
sérstæða dansstíl. Á sama tíma
höfðu aðrir dansarar einnig verið að
móta sinn eigin stíl. Þeirra á meðal
voru Doris Humphrey, Charles
Weidman og Hanya Holm. Hvert
þeirra hafði sína eigin hugmynd um
hvernig beita skyldi líkamanum, en
öll áttu þau það sameiginlegt að
móta nýja dansstefnu sem var hvorki
klassískur ballett né einhæf lappa-
sýning. Öll vildu þau koma dansinum
á hærri stall og fá hann metinn sem
menningarlega listgrein. Eina skil-
yrðið sem þau settu sér var að skapa
eitthvað nýtt og öðruvísi, að nota
líkamann á nýjan hátt. Allar dyr
stóðu þeim opnar nema sú sem leiddi
aftur til fortíðar. í dag er nútíma-
dans samansafn af mismunandi
dansstílum sem mótast hafa í gegn-
um árin, en allir eru þeir sprottnir
frá frumkvöðlum nútímadansins.
eftir Rögnu
Söru Jónsdóttur
UTSÖLUSTAÐIR:
Reykjavík:
Árbæjarapótek, Hraunbæ 102b; Brá, Laugavegi 66; Gjafa- og
snyrtivörubúðin, Sigahlið 45-47; Gullbrá, Nóatuni 17, Grafarvogsapótek,
Hverafold 5: Snyrtivöruverslunin Glæsibæ, Álfheimum 74; Hagkaup
Kringlunni, Hagkaup Skeifunni; Háaleitisapótek, Háaleitisbraut 68; Hygea,
Kringlunni; Hygea, Austurstræti; Laugarnesapótek, Kirkjuteigi 21;
Laugavegsapótek, Laugavegi 16; Rakarastofa Austurbæjar, Laugavegi 178.
Landið:
Amaró, Akureyri; Apótek ísafjarðar, ísafirði; Apótek Ólafsvíkur, Ólafsvík;
Apótek Stykkishólms, Stykkishólmi; Bjarg, Akranesi; Kaupfélag Borgfirðinga,
Borgarnesi; Kaupfélag Skagfirðinga.Sauðárkróki. Hafnarapótek, Höfn;
Hagkaup Akureyri; Miðbær, Vestmannaeyjum; Rangárapótek, Hellu og
Hvolsvelli; Smart, Keflavík; Selfossapótek, Selfossi; Stjörnuapótek, Akureyri.
DRAKKAR
NOIR
GLÆSILEGT TILBOÐ
Kaupauki - Fallegur gjafakassi með
50 ml ilmglasi.
75 ml balm að verðmæti
kr. 1.650 fylgir með í kaupunum.
TÁKMÁRKÁÐ MÁGN