Morgunblaðið - 03.04.1996, Page 28
28 MIÐVIKUDAGUR 3. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 3. APRÍL 1996 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
TÖFRAL AU SNIR
ERU EKKITIL
ATVINNUMÁL voru efst á baugi er leiðtogar Evrópusam-
bandsins komu saman til fundar á Ítalíu fyrir helgi vegna
upphafs ríkjaráðstefnu ESB. í fyrradag komu svo ráðherrar
atvinnu- og efnahagsmála sjö helstu iðnríkja heims saman til
fundar í Lille í Frakklandi, gagngert til að ræða atvinnumálin.
Atvinnuleysi hefur um árabil verið eitt alvarlegasta þjóðfé-
lagsvandamál Vesturlanda. í ríkjum Evrópusambandsins er
atvinnuleysi að meðaltali ellefu prósent þó verulegur munur
sé á atvinnustigi í einstökum aðildarríkjum. í Bandaríkjunum
er atvinnuleysi helmingi minna eða um 5,5% og þar er jafn-
framt mjög sjaldgæft að einstaklingar séu atvinnulausir um
langt skeið líkt og tíðkast í Evrópu.
Þessi mikli munur hefur vakið upp spurningar um hvort
skýringuna sé að finna í hagkerfum ríkjanna. Evrópuríkin
hafa byggt upp umfangsmikil velferðarkerfi sem tryggja fólki
félagslegt öryggi þó svo að það sé án atvinnu. Á hinn bóginn
eru evrópsku velferðarkerfin þung byrði á efnahag viðkom-
andi ríkja og draga jafnframt að mati margra sérfræðinga
úr hvatanum til að verða sér úti um atvinnu. Hagkerfi Bret-
lands og Bandaríkjanna einkennast hins vegar af mun minna
atvinnuöryggi en í öðrum vestrænum ríkjum. Á móti er vinnu-
markaðurinn sveigjanlegri og atvinnuleysi minna.
Jacques Chirac Frakklandsforseti lagði í ræðu á Lille-fund-
inum til að fundin yrði einhvers konar þriðja leið milli hins
sveigjanlega vinnumarkaðar engilsaxnesku ríkjanna og hins
verndaða vinnumarkaðar meginlandsins og tók yfirmaður
Alþjóðavinnumálastofnunarinnar undir þær hugmyndir.
Breyta bæri velferðarkerfum til að þau ýttu undir atvinnuleit
en ekki mætti fórna réttindum launþega.
Þetta er forvitnileg hugmynd en að sama skapi má velta
því fyrir sér hvað í henni felst. Aðstæður og hefðir á vinnu-
markaði eru mjög mismunandi milli ríkja og engin ein allsher-
jarlausn á atvinnuleysisvandanum til er hentar öllum.
Það er hins vegar Ijóst að ekki næst raunverulegur árangur
í baráttunni gegn atvinnuleysi nema sveigjanleiki og hag-
kvæmni í efnahagslífinu verði aukin. Vandinn verður ekki
leystur á ráðherrafundum heldur með arðbærri nýsköpun í
atvinnulífi viðkomandi ríkja. Aukin framleiðni, hagvöxtur og
frelsi í milliríkjaviðskiptum eru forsendur þess að atvinnulaus-
um á Vesturlöndum fækki verulega.
Það mun óhjákvæmilega krefjast uppstokkunar á hinum
dýru og þunglamalegu ríkisbáknum Evrópuríkja. Chirac hefur
þó líklega rétt fyrir sér að því leyti að varla muni nást sátt
um slíka uppstokkun nema hið félagslega öryggi, sem hin
evrópska þjóðfélagsgerð tuttugustu aldarinnar byggir á, verði
tryggt í einhverri mynd.
FLEIRIFERÐAMENN
FLEIRI erlendir ferðamenn komu hingað til lands í janúar,
febrúar og marz á þessu ári en á sama tíma í fyrra og
nemur fjölgunin um 7%, að því er fram kom í frétt í Morgun-
blaðinu í seinustu viku.
Umtalsverður árangur hefur náðst á síðustu árum í mark-
aðssetningu íslands sem ferðamannalands og ferðamanna-
straumurinn hefur farið vaxandi ár frá ári. Margir spá því að
á næstu öld verði ferðaþjónustan orðin næstmikilvægasta
atvinnugrein íslendinga, á eftir sjávarútvegi.
Magnús Oddsson ferðamálastjóri bendir í viðtali við Morg-
unblaðið á að flugfélög bjóði nú flugferðir fyrir fleira fólk til
landsins en áður, meira gistirými sé í boði og fleira til afþrey-
ingar. Talsvert hefur því verið fjárfest til þess að gera ísland
að fýsilegri kosti fyrir ferðamenn. „Við megum ekki við öðru
en eðlilegri aukningu næstu árin til að standa undir aukinni
fjárfestingu,“ segir Magnús. „Árangur hefur náðst í því að
ná hingað gestum utan háannatíma en það breytir ekki því
að við þurfum að fá fleiri gesti yfir sumartímann.“ Ferðamála-
stjóri bætir við að miða eigi við að minnsta kosti 6% fjölgun
ferðamanna á ári, til þess að halda í við áætlanir samkeppnis-
landa.
Að fleiru er þó að hyggja í þessum efnum. Þannig er Flug-
stöð Leifs Eiríkssonar á Keflavíkurflugvelli orðin of lítil til
þess að anna aukinni flugumferð á háannatíma sumarsins.
Mikilvægt er að áform um stækkun flugstöðvarinnar nái fram
að ganga, þannig að áfram sé hægt að veita erlendum ferða-
mönnum sæmandi viðtökur á fyrsta áfangastað þeirra á Is-
landi. Fjárfesting í stækkun flugstöðvarinnar mun skila sér
tii iengri tíma litið í auknum tekjum af ferðamönnum.
Jafnframt þarf að hraða mótun heildstæðrar ferðamála-
stefnu, sem þarf að fela í sér markmið á mörgum sviðum, til
dæmis varðandi uppbyggfngu samgöngukerfis, vernd um-
hverfisins, aðstöðu á ferðamannastöðum og gjaldtöku af ferða-
mönnum. Öflugri ferðamannaiðnað þarf að byggja upp með
fyrirhyggju og með langtímasjónarmið í huga.
RÍKJARÁÐSTEFNA EVRÓPUSAMBANDSINS
AFSTAÐA ESB-RÍKJA TIL BREYTINGA
Jákvæð A Afstaða ekki skýr ■ Neikvæð
Aukinn samruni • • • • • • • • • • • A A A ■ • •
Fjölgun aðildarríkja sem fyrst • • • • A A • A A A A • • • • • •
Yfirþjóðleg þriðja stoð • • • • • • • • • A A • A ■ ■ • •
Atvinnumálakafli f sáttmálanum A A • • A A • • • ■ • • • • ■ • •
Sterkari nálægðarregla • A A ■ A A • ■ A • ■ ■ • • • • •
Opnari ákvarðanataka A • A A A A • • A ■ ■ • • • A • •
Sterkara Evrópuþing ■ • A ■ iil ■ • •
Sameiginleg ákvörðun með EÞ í fleiri máium A A ■ • •
Meirihlutaákvörðun í ráðherraráði sé regian A A ■ • •
Breytt atkvæðavægi í ráðinu • A ■ ■ • • ■ ■ ■ • ■ ■ ■ ■ • • A
Tvöfaldur meirihluti í ráðherraráði • • A • • • A A A • A A A A • • A
Einn fulltrúi á ríki í framkvæmdastjórn A • • • A A • • • ■ • • • • A •
Sveigjanlegur samruni ■ • ■ A A A • • •
Meirihlutaákvarðanir í utanríkismálum • • • • • • A A 1 • ■ • A ■ ■ • •
Samruni ESB og VES • • • • • • ■ ■ • • • A ■ ■ ■ • •
Umræðuefnin
ljós en niðurstað-
an jafnfjarlæg
Umræðuefnin á ríkjaráðstefnu Evrópusam-
bandsins liggja nú fyrir, þótt erfitt sé að spá
um niðurstöðuna. Olafur Þ. Stephensen hef-
ur kynnt sér samningsumboðið, sem leiðtogar
ESB-ríkjanna hafa látið samningamönnum
sínum á ráðstefnunni í té.
LEIÐTOGAFUNDUR Evrópu-
sambandsins, sem haldinn '
var í Tórínó á Ítalíu á föstu-
dag, samþykkti umboð til
samningamanna aðildarríkjanna á
ríkjaráðstefnunni, sem á að endur-
skoða stofnsáttmála bandalagsins.
Fátt er hægt að ráða af samningsum-
boðinu um niðurstöðu ríkjaráðstefn-
unnar og hún er jafnfjarlæg og áður,
enda eru skoðanir skiptar um mörg
mikilvæg mál, eins og sjá má í yfirlit-
inu hér á síðunni. Nú liggur hins veg-
ar ljóst fyrir hvaða hlutar stofnsátt-
málans verða teknir til endurskoðun-
ar, en um það hefur verið togazt nokk-
uð á undanfarin misseri.
EMU-áformin ekki endurskoðuð
í inngangi samningsumboðsins er
ítrekað að Evrópusambandið muni
standa við áformin um gildistöku efna-
hags- og myntbandalags (EMU) árið
1999. Ætlunin er því ekki að ráðstefn-
an ræði breytingar á tímasetningu
myntbandalagsins eða þeim skilyrð-
um, sem sett eru fyrir þátttöku í því.
Fleira, sem sum aðildarríkin vildu
að yrði í samningsumboðinu, er ekki
að finna þar. Þannig er ekki að sjá
nein merki þess að Bretar hafi fengið
samþykktar kröfur sínar um end-
urskoðun á ýmsum ákvæðum í sjáv-
arútvegsstefnu ESB, og mun hún því
væntanlega bíða til aldamóta. Ekkert
er heldur minnzt á breytingar á skipan
forsætis ráðherraráðsins, en sum
stærri aðildarríkin vildu fá fram breyt-
ingar, sem tryggðu að forsætið yrði
ekki mörg ár í röð í höndum smá-
ríkja, sem hefðu takmarkaða getu til
stefnumótunar í stærri málum.
Breytingar á
dómsmálasamstarfi
I fyrsta kafla samningsumboðsins
minna leiðtogarnir samningamenn
sína á þá staðreynd, að Evrópusam-
starfið eigi að snúast um hagsmuni
borgara aðildarríkjanna og að styrkja
beri réttindi þeirra. Þannig þurfi til
dæmis að vernda borgarana fyrir
hugsanlegum óæskilegum áhrifum
fijálsra flutninga fólks, vöru, fjár-
magns og þjónustu, sem gildi innan
sambandsins. Oflugra eftirlit á ytri
landamærum ESB muni stuðla að'
þessu, en fleira þurfi að koma til. Þar
er einkum átt við umbætur á samstarf-
inu í hinni svokölluðu „þriðju stoð“
Evrópusambandsins, sem snýst um
dóms-, lögreglu- og innan-
ríkismál. Samstarfið hefur
ekki náð sér á strik, ekki
sízt vegna þess að þar er
krafizt samhljóða samþykk-
is í öllum málum og hinar
yfirþjóðlegu stofnanir sam-
bandsins, framkvæmdastjórnin, dóm-
stóllinn og þingið, hafa þar minni áhrif
en í öðrum málum, sem undir Evrópu-
sambandið heyra.
Leiðtogamir slá engu föstu um það
hvað taka beri til bragðs, heldur veita
samningamönnum sínum almennt
umboð til að reyna að gera ESB betur
i stakk búið til að takast á við stefnu-
mótun í þessum efnum. Móta þurfi
skilvirka og samræmda stefnu hvað
varðar innflytjendur, veitingu pólitísks
hælis og vegabréfsáritana. Þetta hefur
Evrópusambandinu enn ekki tekizt,
og það er ástæða þess að sum aðildar-
ríkin tóku sig saman og gerðu Scheng-
en-samkomulagið, í stað þess að bíða
eftir að öll ríkin næðu saman. Þá segja
leiðtogarnir að þurfi að „koma á hreint
ólíkum sjónarmiðum" um hlutverk
Evrópuþingsins og Evrópudómstólsins
í lögreglu- og innanríkismálum, en
aðildarríkin hafa deilt innbyrðis t.d.
um það hvort Evrópudómstóllinn eigi
að hafa lögsögu í málum, sem varða
Europol, stofnunina sem «r vísir að
samevrópsku lögregluliði.
Sérkafli um atvinnumál?
Önnur aðferð til að færa ESB nær
almenningi er að mati leiðtoganna að
taka á atvinnumálunum. Sum aðildar-
ríkin, til dæmis þau norrænu, vilja að
sérstökum kafla um atvinnumál verði
bætt við stofnsáttmála bandalagsins.
Stefnan í atvinnumálum er sem stend-
ur á könnu hvers ríkis fyrir sig og
mjög ólík sjónarmið eru uppi um það
hvemig eigi að leysa at-
vinnuleysisvandann. Hins
vegar er atvinnubrestur
vandamál í öllum ríkjum
ESB og þau vilja gjaman
gefa borgurunum til kynna
að þau beri hag þeirra í
þessu efni fyrir brjósti. Niðurstaðan
verður sennilega eingöngu táknrænar
yfirlýsingar og fáir búast við að ný
atvinnumálastefna líti dagsins ljós.
I samningsumboðinu er ákvæði um
að ríkjaráðstefnan eigi að skoða hvort
fijáls samkeppni samræmist sjónar-
miðum um jafnan aðgang borgaranna
að ýmissi opinberri þjónustu. Frakk-
land og fleiri aðildarríki, sem eru
mátulega hrifin af hinum fijálsu mark-
aðsöflum, eru hlynnt því að ákveðin
opinber fyrirtæki, sérstaklega þau sem
em „náttúruleg einokunarfyrirtæki“
að þeirra mati, verði undanþegin sam-
keppni, en framkvæmdastjóm ESB
hefur óspart nýtt sér ákvæði í Rómar-
sáttmálanum til að innleiða fijálsa
samkeppni t.d. í síma- og fjarskipta-
málum.
Skilvirkari umhverfisstefna
og meiri „nálægð"
Samningamönnunum er falið að
finna leiðir til þess að gera umhverf-
ismálastefnu sambandsins skilvirkari.
Flestir telja að eina leiðin til þess sé
að fjölga meirihlutaatkvæðagreiðslum
í málum, sem varða aðgerðir til vernd-
ar umhverfinu, en Bretland stendur
fast gegn Ijölgun meirihlutaatkvæða-
greiðslna.
Loks ber ríkjaráðstefnunni að
tryggja betri framkvæmd nálægðar-
reglunnar svokölluðu, sem sett var inn
í Maastricht-samninginn, um að
ákvarðanir skuli teknar á viðeigandi
stjórnstigi, og helzt sem næst borg-
urunum. Nálægðarregian hefur verið
túlkuð með ólíkum hætti; sum aðild-
arríkin líta á hana sem tæki til að
beijast gegn óþörfum lögum og regl-
um frá Evrópusambandinu, en önnur
telja að hún gangi út á skynsamlega
verkaskiptingu. A meðan ekkert sam-
komulag er um túlkun reglunnar,
breytir hún litlu um starfsemi Evrópu-
sambandsins. Búast má við að viðkom-
andi ákvæði verði umskrifuð, en það
er annað mál hvort það breytir ein-
hveiju.
Völd Evrópuþingsins
sennilega aukin
1 öðrum hluta samningsumboðsins,
sem Ijallar um stofnanir Evrópusam-*
bandsins, er lagt til að löggjafarstarf
ESB verði gert skilvirkara, einfaldara
og gagnsærra, en nú geta tillögur til
nýrrar Evrópulöggjafar farið 22 mis-
munandi leiðir í gegnum kerfíð. Ríkj-
aráðstefnan á að kanna möguleika á
að Evrópuþingið taki sameiginlega
ákvörðun með ráðherraráðinu í fleiri
máium en nú er, en slíkt þýðir í raun
að þingið hefur neitunarvald og að
samningaviðræður milli þess og ráð-
herraráðsins um breytingar á löggjöf-
inni verða að fara fram, til þess að
ný löggjöf nái fram að ganga. Sum
aðildarríkin styðja það að þingið fái
þetta neitunarvald í öllum málum, þar
sem ráðherraráðið tekur ákvarðanir
með skilyrtum meirihluta.
Jafnframt á að taka hlutverk og
skipan þingsins almennt til endurskoð-
unar. Deilt er um það hversu stórt
hlutverk þingsins eigi að vera, en bú-
ast iná við að það fái aukið vægi,
enda hefur það nú þegar fengið nægi-
leg völd til að geta gert ríkisstjórnum
ESB-ríkjanna ýmsa skráveifu, verði
ekki komið til móts við kröfur þess.
Þá mun ráðstefnan skoða hvort, og
með hvaða hætti, þjóðþing aðildarríkj-
anna geti tekið þátt í störfum Evrópu-
sambandsins. Hugmyndir um útfærslu
á þessu eru afar óljósar. Ein þeirra
gerir ráð fyrir éinhvers konar efri
deild Evrópuþingsins, þar sem fulltrú-
ar þjóðþinganna sitji.
Rætt um tvöfaldan
meirihluta
Leiðtogar ESB-ríkjanna telja að
auka verði skilvirkni ráðherraráðsins
— það er raunar algert skilyrði þess
að hægt sé að taka ný að-
ildarríki inn í sambandið.
Samningamennirnir eiga
að skoða hvort Ijölga beri
meirihlutaatkvæðagreiðsl-
um. Mörg aðildarríkin telja
að það eigi að heyra til
undantekninga að samhljóða sam-
þykki þurfi í ráðinu. Samningamönn-
unum ber jafnframt að skoða at-
kvæðavægið og hversu stór sá skilyrti
meirihluti eigi að vera, sem þurfi til
að taka ákvörðun. Eins og nú háttar
til, hafa smærri ríki ESB miklu meira
vægi í ráðherraráðinu en þau stóru,
miðað við mannfjölda. Þannig getur
bandalag lítilla ríkja með samtals 50
milljónir íbúa haft stór ríki með 320
milljónir íbúa undir í atkvæðagreiðsl-
um í ráðinu. Stóru ríkin vilja breyta
þessu. Líkleg málamiðlun er að tekin
verði upp regla um „tvöfaldan meiri-
hluta“, þ.e. að bæði meirihluti aðildar-
ríkjanna og meirihluti íbúa ESB standi
að baki lögmætri ákvörðun í ráðinu.
Togazt á um
framkvæmdastj órnarmenn
Þá er í samningsumboðinu kveðið á
um að auka þurfi skilvirkni fram-
kvæmdastjórnar ESB og horfa þurfi
til „samsetningar“ og „umboðs“
stjórnarinnar. Orðalagið gefur engar
vísbendingar um hver stefnan sé. Ljóst
má vera að framkvæmdastjórnin verð-
ur orðin helzt til fjölskipuð í 27 ríkja
bandalagi, verði núverandi reglur um
einn fulltrúa frá hveiju landi og tvo
frá þeim stærri áfram í gildi. Smærri
ríkin vilja að þau stóru afsali sér öðr-
um fulltrúanum, en þau haldi sjálf
sínum fulltrúa — þrátt fyrir að sam-
kvæmt orðanna hljóðan eigi fram-
kvæmdastjórnarmenn ekki að taka við
fyrirmælum frá heimalandi sínu, líta
ríkin á setu fulltrúa sinna í fram-
kvæmdastjórninni sem tryggingu fyrir
að tekið sé tillit til sjónarmiða þeirra
við gerð tillagna að nýjum lögum og
reglum, en framkvæmdastjórnin hefur
ein frumkvæði að nýrri löggjöf. Stærri
ríkin vilja hins vegar fækka í fram-
kvæmdastjórninni og að sjálf haldi þau
einum fulltrúa en litlu ríkin skiptist
á. Osennilegt er að fámennari ríkin
gefi eftir í þessari deilu. Líklegt má
telja að breytingar á framkvæmda-
stjórninni verði í samningaviðræðun-
um tengdar saman við breytingar á
atkvæðavægi í ráðherraráðinu.
Ríkjaráðstefnan á að skoða hvernig
endurbæta megi starf Evrópudóm-
stólsins og endurskoðendanefndar
ESB. Bretar vilja takmarka völd dóm-
stólsins verulega, en ósennilegt er að
þeir hljóti þar stuðning annarra aðild-
arríkja.
„Tveggja hraða Evrópa“?
Lykilatriði í samningsumboðinu er
hins vegar ákvæði um að ríkjaráð-
stefnan eigi að athuga „hvort og
hvernig eigi að taka upp reglur, ann-
aðhvort almenns eðlis eða um sérstök
svið, til þess að gera ákveðnum hópi
aðildarríkja að þróa með sér aukið
samstarf", án þess þó að snúið verði
til baka á braut aukins samruna.
Lausn af þessu tagi getur bæði hentað
samrunasinnunum og þeim, sem eru
tregari í taumi. Hins vegar er hætta
á að hún verði flókin og erfið í fram-
kvæmd. Tvímælalaust verður fróðlegt
að sjá hvað samningamenn ESB-ríkj-
anna finna út úr þessu atriði.
Skilvirkari utanríkisstefna
I þriðja kafla samningsumboðsins,
sem fjallar um utanríkismál, ræða leið-
togarnir þörfina á því að ESB geri sig
gildandi á alþjóðavettvangi og að póli-
tísk vigt sambandsins sé í samræmi
við efnahagslegt afl þess. I Maastric-
ht-sáttmálanum var kveðið á um sam-
eiginlega utanríkis- og öryggismála-
stefnu sambandsins, sem með tíman-
um gæti leitt til sameiginlegra varna.
Leiðtogarnir segja að til þess að ná
þessu markmiði þurfí m.a. að tryggja
að ákvarðanir séu teknar með skilvirk-
ari og hraðari hætti og að utanríkis-
málasamstarfið fái nægar fjárveiting-
ar. Þá á ríkjaráðstefnan að athuga
hvort setja eigi á fót nýtt embætti
yfirmanns utanríkismála hjá Evrópu-
sambandinu, sem yrði andlit og rödd
sambandsins út á við.
Talið er líklegt að samstaða náist
um að setja þetta nýja embætti á fót,
auk þess sem ESB myndi setja á stofn
eigin greiningar- og skipulagsdeild í
utanríkismálum. Hins vegar stendur
Bretland í vegi fyrir því að
teknar verði upp meirihluta-
ákvarðanir í utanríkismál-
um.
Ríkjaráðstefnan mun
sömuleiðis „skilgreina betur
sambandið við Vestur-Evr-
ópusambandið". Mörg aðildarríki eru
hlynnt því að VES renni saman við
Evrópusambandið og verði raunveru-
legur varnarmálaarmur þess. Bretland
leggst hins vegar gegn slíku og það
gera líka hlutlausu ríkin Svíþjóð, Aust-
urríki og írland.
Að síðustu kemur fram í samnings-
umboðinu að samningamennirnir eigi
að ijúka störfum ráðstefnunnar á
u.þ.b. einu ári.
Óljósar hug-
myndir um
þátttöku
þjóðþinga
Sum ríki fái
að þróa með
sér nánara
samstarf
Garðar Cortes syngur í Otello í nýju finnsku óperunni
NÝJA finnska óperan í Helsinki.
Islenskur mári
og finnskir svanir
NÝJA óperuhúsið í Helsinki,
sem vígt var fyrir um
tveimur árum vakti miklar
deilur á sínum tíma, því
byggingin varð miklu dýrari en áætlað
hafði verið, enda alkunna, þegar um
byggingar af þessu tagi er að ræða.
En Finnar þurfa ekki að sjá eftir að
búa vel að þjóðaróperunni og ballettin-
um. Balletthefðina hafa þeir varðveitt
vel líkt og voldugi granninn í austri
og þá eru tónlistarmenn heldur ekki
af verri endanum. En meðal gesta þar
er Garðar okkar Cortes sem síðast
söng þar í Otello.
Rennt sér niður
tilfinningaskalann
Ópera Verdis um márann og hetj-
una Otello hefur allt sem góða óperu
má prýða. Tónlistin_er falleg og sagan
firna áhrifamikil. Á nokkrum tímum
rúllar áhorfandinn í gegnum allan til-
finningaskalann, svartasta hatur,
blinda afbrýðisemi og skilyrðislausa
ást. Sviðið í finnsku óperunni er svo
stórt að það er rúmt á hallartröppun-
um í Feneyjum, þar sem borgarar
horfa á fley Otellos beijast við nátt-
úruöflin. Hér er ekkert verið með neitt
nútímaflipp, heldur sögutíma haldið í
sviðssetningu og búningum Mark
Váisánen.
Jagó í flutningi Jukka Rasilainen
nær strax tökum á áhorfendum og
áhrifin gerðu ekki annað en að auk-
ast þegar leið á sýninguna. Síðan birt-
ist fjallmyndarlegar Otello á sviðinu.
Fræðilega séð skiptir stærðin kannski
ekki öllu máli, en mikið lifandis skelf-
ing er nú samt gaman að sjá myndar-
legan Otello. Burtséð frá fagurfræð-
inni eru áhrifin enn meiri þegar þessi
mikli maður er einlæglega ástfanginn
og síðan sallaður niður af óstjórnlegri
afbrýðisemi sinni og verður eins og
leir í höndum nöðrunnar Jagós.
Leikstjórinn András Mikó hefur
greinilega þá stefnu að söngvararnir
eigi að hreyfa sig sem minnst. Mér
fannst Garðar því ekki njóta sín eins
vel og hann gerði í íslensku uppfærsl-
unni, þar sem hreyfingar voru notaðar
til að undirstrika kynngimagn tónlist-
ar og texta. Fyrir vikið var öll sýning-
in fremur þung, en Garðar þó léttast-
ur. Honum og Desdemónu var kannski
ekki stíað í sundur af leikstjóranum,
en fengu ekki mikið að vera hvort
utan í öðru og það dregur úr ástar-
sögu verksins. Kirsti Tiihonen söng
hlutverk Desdemónu stórfallega og
Nýja finnska óperan
í Helsinki hýsir bæði
ballett og óperu. Sig-
rún Davíðsdóttir sá
Otello þar með okkar
eigin Garðari Cortes
og sýningu á Svana-
vatninu, sem undir-
strikar hvílíkt veldi
Finnar eru í ballett.
samspil þeirra Garðars og söngur var
með ágætum.
Þá var ekki síður áhrifamikið að
sjá Garðar heltekinn afbrýðisemi, þeg-
ar Jagó er búinn að ná tökum á hon-
um. Arían þegar hann kallar á blóð
og hefnd smaug í merg og bein. Kór-
inn var kröftugur og samstilltur og
sama var að segja um hljómsveitina,
sem á stundum jaðraði við að vera í
sterkara lagi, en það er nú því miður
nánast gegnumgangandi með óperu-
hljómsveitir. Á tónsprotanum hélt
Maurizio Barbacini, sem er íslending-
um góðkunnur, meðal annars sem
fomvinur og undirleikari
Kristjáns Jóhannssonar fyrir
margt löngu.
Hinn ögn afturþungi svip-
ur á sýningunni hlýtur að
skrifast á reikning leikstjór-
ans. Það var eins og hún
næði aldrei að smella ,öll
saman, renna í heild, sem
hrifi áhorfandann með sér, þrátt fyrir
firna góða spretti söngvaranna og þá
ekki síst tilþrif Garðars. Og frammi-
staða hans verður ekki rýrari þegar
haft er í huga að það er ekki á færi
nema fárra söngvara að ráða við þetta
viðamikla hlutverk...
Fallegir svanir
Það er ekki á færi margra ballett-
flokka í heiminum að takast á við
Svanavatnið, ævintýrið um prinsinn,
sem hrífst af stúlku í álögum og er
sjálfur næstum orðinn undir í átökum
við galdramanninn, dansað við him-
neska tónlist Tjækofskís. Hin klass-
íska uppfærsla var samin fyrir rúmri
öld af Rússanum Marius Petipa og
er til í ýmsum útgáfum. í þetta skipt-
ið útgáfa Vladimir Bourmeister frá
1960. Ballettinn krefst ekki aðeins
góðra sólódansara, heldur frábærlega
þjálfaðs og fjölmenns hóps dansara.
Svanastúlkurnar voru hvorki fleiri né
færri en 24 og það er ekki síst í krafti
ótrúlega fallegs ’og samstæðs hóps,
bæði í útliti og hreyfingum, sem kvöld-
ið á Svanavatninu situr svo mjög eftir
í huganum. Flokkurinn er sjaldgæf-
lega sterkur í heild sinni.
En til að lyfta sýningunni og gera
hana að sérstakri reynslu þurfa sóló-
dansararnir að vera holdtekning ævin-
týrsins, átaka hins góða og illa, ástar
og haturs. Að venju var hlutverk
Odette svanaprinsessunnar og Odile
dóttur galdramannsins illa dansað af
sömu dansmeynni, Kirsi Aromaa. Hún
er ekki aðeins dansari af guðs náð,
heldur hefur til að bera þessa sterku
útgeislun, kraft og skap, sem gerir
góðan dansara að frábærum túlkanda.
Siegfried prins í túlkun Timo Kokkon-
en stóðst henni ekki alveg snúning.
Hann er áferðarfallegur dansari, en
vantaði þann dýrslega kraft sem skap-
ar góðan karldansara, þótt hann
stykki af krafti og dansaði af mikilli
nákvæmni og fágun.
Rúmenar eiga sér sterka leikhús-
hefð og þaðan kemur sviðsmynda- og
ljósahönnuðurinn Petrika Ionesco.
Sviðsmyndin er firna falleg á að líta
og myndar heitlandi ramma um æv-
intýrið á sviðinu, því þar
fer saman natúralískur
stíll með glettnu ívafi.
Svanavatnið liggur í hall-
arrústum og með ljósum
er skapað fallegt og áhrif-
amikið skýjafar, sem und-
irstrikar dapurleg örlög
stúlknanna í svanaálögum.
Veislan í þriðja þætti fer fram í höll-
inni, sem nú hefur á sér stórskorið
og öldungis óhátíðlegt ævintýrasnið.
Búningar Önnu Kontek eru ekki að-
eins fallegir, heldur undirstrika hið
óvænta í sviðsmyndinni, hafa klassískt
yfirbragð, en efnisval og tilþrif þeirra
draga úr venjulegum hátíðieik.
Finnsku dansararnir hafa á sér
rússneskt yfírbragð og hvers er betra
hægt að óska sér fyrir ballettdansara
en að líkjast þessu stórveldi dansins.
En það er léttara yfir þeim en Rúss-
unum að því leyti að hefðin íþyngii
þeim ekki, heldur ber þá áfram í átí
að ferskri tjáningu.
Áhorfandinn
rúllar í gegn-
um allan
tilfinninga-
skalann