Morgunblaðið - 19.06.1996, Blaðsíða 40

40 MIÐVIKUDAGUR 19. JÚNÍ 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Töffari 35cm
Silkítré 190cm
Handmálaður
pappavasi
H:40 cm
Bastsópur;
Handunnin
spænsk stytta
H:35cm
Bakpoki
Bastkarfa
með |
mynd
Afrískt
handunni^
andlit /
Bastkistur frá kr.
láwMiMiiiiiliniii
færðu öðruvísi
gjafavörur
BddshðfSa 20 -112 Reykjavík - Sfml 587 1410
Virðisaukaskattur
og rekstrarafkoma
bókaútgáfu
AÐ UNDANFÖRNU
hafa orðið nokkrar um-
ræður um skýrslu sem
unnin var í fjármála-
ráðuneytinu og ég lagði
fram á Alþingi að beiðni
nokkurra alþingis-
manna um áhrif álagn-
ingar 14% virðisauka-
skatts á íslenskar bæk-
ur, blöð og tímarit. Þessi
umræða hefur því miður
nokkuð einkennst af lítt
rökstuddum fullyrðing-
um um efni og niður-
stöður þessarar skýrslu.
Þess vegna er nauðsyn-
legt að koma á fram-
færi nokkrum athuga-
semdum.
Virðisaukaskattur hagstæðari
en söluskattur
í upphafi er rétt að minna á að
14% virðisaukaskattur á bækur er
mun hagstæðari kostur fyrir bóka-
útgefendur en 25% söluskattur, sem
lagður var á bækur fram til ársins
1990. Þetta stafar af því að sam-
kvæmt virðisaukaskattskerfinu er
heimilt að draga frá álögðum skatti
svokallaðan innskatt, þ.e. virðis-
aukaskatt sem greiddur hefur verið
af ýmsum rekstrarvörum og öðrum
aðföngum. Þessi frádráttur var hins
vegar ekki heimill í söluskatts-
kerfinu og fyrirtækin þurftu því sjálf
að bera skattinn eða velta honum
út í verðlagið. Auk þess er skatthlut-
fallið lægra, þ.e. 14% í stað 25%.
Núgildandi virðisaukaskattur er því
miklu hagstæðari en gamla sölu-
skattskerfið. Þetta er mjög mikil-
vægt að hafa í huga þegar rætt er
um skattlagningu bóka, en mörgum
hættir til að líta framhjá þessu atr-
iði.
Víðtækar
skattalækkanir
fyrirtækja
Þá er nauðsjmlegt að
rifja það upp að álagn-
ing 14% virðisauka-
skatts á bækur var hluti
af víðtækum skattkerf-
isbreytingum þar sem
undanþágum frá virðis-
aukaskatti var fækkað
og stofninn þar með
breikkaður auk þess
sem tekin var ákvörðun
um að skattleggja til-
teknar vörur og þjón-
ustu í lægra skatthlut-
falli. Ennfremur var um
svipað leyti ákveðin
veruleg lækkun á tekjuskatti lögaðila,
úr 45% í 33%, og aðstöðugjald sem
lagt var á veltu fyrirtækja var afnum-
ið. Það er því í reynd marklaust að
fjalla einungis um einn tiltekinn þátt
þessara kerfisbreytinga því að þær
tengjast og voru liður í því að bæta
rekstrarumhverfi atvinnulífsins. Áhrif
þessara aðgerða hafa glöggt komið
fram í betri afkomu fyrirtækja að
undanfömu, en það hefur aftur skilað
sér í minna atvinnuleysi og auknum
kaupmætti launafólks í landinu. Ekki
er að efa að bóka-, blaða- og tímari-
taútgáfa hefur notið góðs af þessum
aðgerðum líkt og aðrar atvinnugreinar.
Áhrif virðisaukaskatts
vandmetin
f skýrslu fjármálaráðuneytisins er
ítrekað tekið fram að erfitt sé að
draga víðtækar ályktanir af talnaefn-
inu um áhrif virðisaukaskatts á af-
komu einstakra greina. Upplýsingar
úr atvinnuvegaskýrslum Þjóðhags-
stofnunar gefa ekki færi á ná-
kvæmri greiningu og skoðun á af-
Ég tel þó nauðsynlegt á
þessu stigi, segir Frið-
rik Sophusson, að
árétta og ítreka þau at-
riði sem fram koma í
skýrslu ráðuneytisins.
komu einstakra fyrirtækja. Auk þess
er nánast útilokað að greina sérstak-
lega áhrif virðisaukaskatts frá ýms-
um öðrum atriðum, svo sem áhrifum
erfiðs efnahagsástands og breyting-
um á rekstrarumhverfi fyrirtækja
meðal annars í kjölfar þess að raun-
vextir urðu jákvæðir. Þá hefur stór-
aukið framboð á margvíslegu afþrey-
ingarefni síðustu árin leitt til aukinn-
ar og harðnandi samkeppni bóka-
og tímaritaútgáfu við aðrar tegundir
afþreyingar. Öll þessi atriði hafa
áhrif á afkomu þessara greina.
Það gefur augaleið að álagning
skatts á aðila sem ekki hefur verið
skattlagður áður hlýtur annaðhvort
að koma fram í verðlagningu eða
afkomu hans. Dæmið er þó ekki svo
einfalt í þessu tilviki, því að frá sept-
ember 1990 til júní 1993 ríkti sú
sérstaka staða að ekki var greiddur
virðisaukaskattur af íslenskum bók-
um, en heimilt var að draga frá inn-
skattinn. Samanburður við þetta
tímabil orkar því vægast sagt tví-
mælis og eðlilegra er að bera stöð-
una nú saman við ástandið þegar
söluskattskerfið var við lýði.
Athugasemdir Hagfræði-
stofnunar
Að beiðni Félags íslenskra bóka-
útgefenda hefur Hagfræðistofnun
Friðrik
Sophusson
-------------------------------------- c
Háskóla íslands tekið saman álits-
gerð þar sem fjallað er sérstaklega (
um einstök efnisatriði í skýrslu fjár-
málaráðuneytisins. Þar kennir
ýmissa grasa. Að nokkru er tekið
undir þá fyrirvara sem gerðir eru í
skýrslu ráðuneytisins um að varast
beri að draga ályktanir af fyrirliggj-
andi talnaefni, en einnig eru gerðar
athugasemdir við aðra þætti, eink-
um þá er lúta að aðferðafræði o.fl.
Ég tel ekki ástæðu til að fjalla efn-
islega um þessar athugasemdir að (
sinni, en mun óska eftir sameigin- |
legum fundi fulltrúa Hagfræði-
stofnunar og ráðuneytisins þar sem
farið verður yfir einstök atriði máls-
ins.
Ég tel þó ilauðsynlegt á þessu
stigi að árétta og ítreka þau atriði
sem fram koma í skýrslu ráðuneytis-
ins. Ekki verður fallist á að aðferða-
fræðinni sé ábótavant eða að gögn
hafi verið borin saman á villandi '
hátt, enda eru fullyrðingar um slíkt |
ekki rökstuddar í álitsgerð Hag-
fræðistofnunar. Það vekur reyndar
furðu, að eftir að höfundar álits-
gerðar Hagfræðistofnunar hafa í
reynd tekið undir ábendingar ráðu-
neytisins um að erfitt sé að draga
ályktanir af fyrirliggjandi talnaefni,
skuli þeir treysta sér til að fullyrða
að „niðurstaða“ ráðuneytisins sé
röng!
Helstu niðurstöður
Það liggur í augum uppi að breyt-
ing á skattlagningu hlýtur að hafa
áhrif á rekstrarskilyrði fyrirtækja.
Varðandi álagningu virðisaukaskatts
á bækur þarf þó jafnframt að hafa
önnur atriði í huga. í fyrsta lagi er
14% virðisaukaskattur hagstæðari
kostur en 25% söluskattur sem lagð-
ur var á bækur fram til ársins 1990.
í öðru lagi var álagning virðisauka-
skatts á bóka-, blaða- og tímari-
taútgáfu liður í víðtækum skattkerf-
isbreytingum, meðal annars um-
fangsmiklum skattalækkunum á fyr-
irtæki, sem þessar atvinnugreinar
njóta einnig góðs af. í þriðja lagi eru
erfitt að meta áhrif virðisaukaskatts
sérstaklega og greina þau frá öðrum
atriðum, svo sem erfiðu árferði í þjóð-
arbúskapnum, aukinni samkeppni
um afþreyingarefni og öðru því sem
hefur áhrif á rekstrarafkomu grein-
arinnar.
Höfundur er fjármálaráðberra.
Sem almennur borgan þessa þjóð-
félags vil ég bæta nokkrum athuga-
semdum við þessa afar tímabæru
viðbót við fyrri skrif Morgunblaðsins
um þessi efni.
í fyrsta lagi, - hvað verður um
þessa kvótaaukningu í þorski, ef hún
verður gefin núverandi kvótahöfum,
eins og verið hefur?
Dijúgstór hluti hans færi á hendur
manna, sem virkilega þurfa á honum
að halda. Útgerðarmaður, sem
stundar sínar fiskveiðar og hefur 100
tonna þorskkvóta fengi 15 eða 20
tonna viðbót eða annar, sem hefur
400 tonn, fengi 60-80 tonn til við-
bótar og þeim veitti svo sannarlega
ekki af, enda hafa þeir ekki að neinu
sjó fynr það eitt að eiga kvotann og
selja hann leiguliðunum. Þéssi skipan
er jafnsiðlaus nú eins og meðferð
stórbænda var á leiguliðum fyrr á
öldum og öldungis af sama tagi.
Þess vegna á ekki einungis að
heimta auðlindarleigu af þeim aukna
þorskkvóta, sem nú stendur til að
úthluta eins og Mbl. virðist gera ráð
fyrir. Það á að bjóða allan þennan
kvóta út, svo að allir geti setið við
sama borð til að kaupa hann við því
verði, sem hver og einn treystir sér
til. Þá er hið eina sanngjarna, -
markaðslögmálið, látið ráða því, hver
fær og hver ekki. Leiguliðunum gefst
færi á að brjótast út úr ánauð sinni,
- hver eftir sinni getu og kaupa sér
kvóta á skaplegra verði frá almenn-
ingi, en þeim býðst frá stórútgerð-
inni. Og stórútgerðirnar verða ekki
fítaðar með kvóta, sem þær mundu
einungis nýta til sölu og þar með til
að auka hagnað sinn út á fyrirhöfn
og kostnað annarra manna.
En í öðru lagi er meira blóð í
kúnni. Fréttir hafa verið fluttar af
því, að engin hlutabréf á verðbréfa-
mörkuðum hafi hækkað annað eins
og bréf stóru útgerðarfélaganna.
Það á að bjóða allan
þennan kvóta út, segir
Jón Sigurðsson, svo að
allir geti setið við sama
borð til að kaupa hann
við því verði, sem hver
og einn treystir sér til.
Hvers vegna skyldi það vera? Það
er vegna þess, að menn sjá fyrir
væntanlega ókeypis úthlutun kvóta
til þessara félaga, sem nemur tugum
og hundruðum milljóna króna í hlut
hvers eftir aðstæðum. Útgerðarmenn
hafa í viðskiptum sín í milli verðlagt
þennan viðbótarkvóta einhvers stað-
ar á bilinu 15-20 milljarða í sölu,
eða í námunda við 3 milljarða í ár-
lega leigu. Það er því ekkert að
undra, að svo höfðinglegar gjafir
hækki hlutabréf kvótaeigendanna.
Það er vel, að útgerðir, sem vel eru
reknar hafi góðan hagnað. Það er
hins vegar æði fölsk afkoma, ef hún
byggist á gjöfum frá þjóðinni, - eig-
anda auðlindarinnar, sem síðan eru
seldar leiguliðum til að búa hagnaðinn
til. Þessi hagnaður á ekki heima hjá
þessum útgerðum, heldur hjá þjóð-
inni. Þess vegna á að bjóða út kvótann.
Það er svo nöturleg og kaldhæðn-
isleg hlið á þessu máli, að á þessum
sömu vikum, sem verið er að gera
því skóna að gefa útgerðunum millj-
arða verðmæti án endurgjalds með
tuga þúsunda tonna af þorskkvóta,
sem leiðir til 50% verðhækkana
hlutabréfa i útgerðarfyrirtækjum á
fáeinum mánuðum, er verið að af-
greiða frumvarp í þinginu, sem færir
söluhagnað og arð af þessum sömu
hlutabréfum úr 42-47% skatti í 10%.
Verðmæti í eigu þjóðarinnar allrar
eru notuð til að hækka verðmæti
verðbréfaeignar manna og jafn-
framt, að verðmætishækkunin verði
skattlítil. Það er ekki að undra, að
launþegar með sín 42% í jaðarskatt,
sem í reynd er yfir 60% fyrir þá
flesta, finni sig hlunnfarna.
En meginatriðið, sem hér er lögð
áhersla á, er auðlindarleigan. Útboð
viðbótarþorsksins, sem nú gefst færi
á er lausn, sem almenningur í land-
inu getur sætt sig við, ef marka má
skoðanakannanir. Stjórnmálamenn,
sem vilja fremur sinna sérhagsmun-
um stórútgerðanna, taka mikla
áhættu og eiga vonandi eftir að súpa
seyðið af framferði sínu, þegar and-
staðan gegn stefnunni, sem þjónar
fyrst og fremst sægreifunum, hefur
fundið sér farveg.
Höfundur er lögfræðingur.
í þágu almennings,
eða sérhagsmuna
MORGUNBLAÐIÐ
hefur í Reykjavíkurbréfi
2. júní birt pistil um
úthlutun viðbótarþorsk-
kvótans, sem nú er ráð-
gerður. Þar er lögð
þung og réttmæt
áhersla á, að af þessum
viðbótarkvóta eigi að
taka gjald, sem væri
upphaf að almennri
auðlindarleigu til eig-
enda auðlindarinnar frá
þeim, sem nýta hana.
Krafan um þetta er
sanngirnis- og réttlæti-
skrafa, sem skoðanak-
annanir hafa sýnt, að
næstum tveir af hverj-
um þremur kjósendum styðja.
Jón
Sigurðsson
öðru að hverfa með sín
atvinnutæki.
Verulegur hluti kvót-
ans færi hins vegar á
hendur stórútgerða og
raunar fleiri aðila, sem
sjá sér bestan hag í að
veiða þennan þorsk alls
ekki, heldur selja hann
dýrum dómum smáút-
vegsmönnum, sem eru
eins og leiguliðar þess-
ara lénsherra, - hafa
sáralítið upp úr að
þræla í þeirra þágu. Á
yfirstandandi fiskveið-
iári hefur það verið að
gerast í stórum stíl, að
eigendur kvótans hafa
verið að fá fullt verð þorsksins úr