Morgunblaðið - 30.06.1996, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 30. JÚNÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ
KUBUANNALL ISLENDINGS
\
./

mk m1. , ■

M
uLiuvivn
asa eso. 5
BYLTINGIN lifir enn — á veggspjöldunum að minnsta kosti.
Skyndikynni af
landi Kastrós
Það eru aðeins um 100 mílur sem skilja að
hina voldugu miðstöð kapítalismans, Banda-
ríkin, o g hið niðumídda og úrsérgengna
kommúnistaríki, Kúbu. Glúmur
Baldvinsson gerði þar stuttan stans á dög-
unum og segir frá því hvemig þetta síðasta
vígi heimskommúnismans í þessum hluta
veraldar kom honum fyrír sjónir.
AÐ ER stutt á milli hlát-
urs og gráturs; á milli
sólar, sands og gjálífis
undir alræði dollarans og
olíumengaðra öngstræta og hórlífs
í heimi verðlausrar gjaldmyntar
Fidels; á milli Miami Beach og
Havana, reyndar rétt rúmar 100
mílur.
Hin ósýnilega hönd er fjarri
góðu gamni í Kúbu, hvað þá hðnd
guðs. Á þessari eyju, sem er miklu
minni en ísland en hýsir 11 milljón-
ir manna, er það hið sýnilega hand-
afl einræðis, volæðis og miðstýr-
ingar sem ríkjum ræður; hönd
Kastrós.
Já, það eru aðeins um 100 mílur
sem skilja að hina voldugu miðstöð
kapítalismans og hið niðurnídda
og úrsérgengna kommúnistaríki.
Og um þessa 100 mílna leið hefur
yfir milljón Kúbveija ferðast á
spýtnabraki í leit að frelsinu. Sum-
ir komust heilir í höfn fyrirheitna
landsins, eiga dollara og ráða ríkj-
um, en aðrir urðu sjávarguðnum
að bráð eða fylgifiskum hans, hák-
örlunum, eða hvoru tveggja.
Sjálfur fór ég með flugvél frá
Miami til Kúbu, reyndar tveimur
því Bandaríkjastjórn hefur brugðið
fæti fyrir beint flug á milli ríkj-
anna eftir að Kastró lét skjóta nið-
ur tvær litlar amerískar flugvélar
í andkommúnískum erindum
tveimur vikum fyrir ferðalag mitt.
Mér var reyndar tjáð að Clinton
bannaði mér sem námsmanni í
Bandaríkjunum að fara til Kastrós,
en út vildi ek og eftir stutt stopp
á Bahamas flaug ég með 20 ára
gamalli rússneskri breiðþotu til
hinnar forboðnu eyju.
Og hvað sá ég? Ég sá spánsk-
ættaðar glæsihallir Havanaborgar
sem mega muna fífil sinn fegurri,
ég sá olíumyrkvuð öngstræti,
bensínlausar Lödur, Chevroletta
frá sjötta áratugnum, sem flestir
hafa staðið í stað þar sem þeir
voru yfirgefnir árið 1959, dollara-
þyrstar hórur, tannlausa karla,
óþrifna hungraða hunda, hag-
fræðimenntaða leigubílstjóra, bet-
landi strákgemlinga, kvenmanns-
holla túrista, spánska, ítalska,
kanadíska; hermenn með byssur
og löggur með kylfur. Kastró var
hvergi en húskarlar margir og
tómthúsmenn.
Ég sá engan Macdonalds, engan
Subway né Planet Hollywood og
engan Kana yfirleitt. í fyrstu var
ég fjarveru ameríska hamborgara-
kúltúrsins feginn. „Loksins laus
úr prísund ofneyslu og yfirborðs-
mennsku, hégóma og tilvistar-
kreppu. Hér var menning og
sjarmi, hugsaði ég, einhver dulúð
og dýpt. En Adam var ekki lengi
í Paradís. Ég viðurkenni að þremur
dögum síðar þráði ég ekkert heitar
en að komast heim í vestrænt ör-
yggið, stöðugleikann og þægileg-
heitin. Mig langaði í Big Mac.
Ég kom mér fyrir á glæsilegu
hóteli í miðjum gamla hluta Hav-
anabörgar, Hotel Inglaterra. Og
líkt og borgin sjálf var hótelið tígu-
legt hið ytra, forsalurinn ríkmann-
lega skreyttur vængjahurðum,
voldugum málverkum, útskornum
vegglistum og marmara undir
flygli píanóleikarans. Eftir að ég
steig upp á aðra hæð fór að halla
undan fæti og gamanið kárnaði.
Herbergið var þó með svölum, sem
á hverri stundu virtust á förum.
Heita vatnið kom aldrei og fæðið
bragðaðist einna helst eins og rot-
varnarefni.
Og þannig er Havana, hún opn-
ar þér gyllt hliðið sem er minnis-
varði fornrar frægðar og spánska
gullsins sem á einum tíma safnað-
ist saman á hafnarbakkanum. Þeg-
ar inn fyrir er komið verður lýðum
ljóst að gullið er farið eða grafið
og Lenín, Stalín og kameratar eru
ekki lengur hér til að ala á sjálfs-
blekkingunni. Havana er vitnis-
burður um mistök sem reynt er
að sópa undir teppi.
Ekki var ég fyrr stiginn út á
torg þegar mistökin helltust yfir
mig, umkringdu og umvöfðu í allri
sinni mynd. „Where are you from?
Do you speak English? Give me a
cigarette! Do you want me...?“
Öðruvísi mér áður brá. Ekki gat
ég slitið mig lausan fyrr en tíu
dollurum og ellefu sígarettum síð-
ar. Svo hrökklaðist ég aftur inn á
griðasvæðið er ber nafn hins forna
nýlenduveldis, Hotel Inglaterra,
fékk mér bjór og safnaði kröftum
fyrir næsta úthlaup.
Kannski ég skilji nú betur hvern-
ig Kananum og Bretanum leið er
þeir örkuðu um götur Reykjavíkur
stríðsáranna í flottum búningum
með dollara og tyggjó og konur á
hælunum. Þannig er það víst þegar
fyrsti heimurinn sækir þann þriðja
heim.
Allt í einu var ég Don Juan
Havana, guðs gjöf til kúbverskra
kvenna... að því er virtist. En þeg-
ar betur var að gáð var ég ekki
einn um það, líklega gilti það sama
um hveija einustu veru af karlkyni
sem hér var í heimsókn. Og þá fór
nú mestj ljóminn af þessu, að mér
fannst. í mér sáu konurnar gang-
andi dollara í leðurskóm frá Italíu
og hugsanlegan flugmiða aðra leið-
ina frá helvíti. Líkt og í Reykjavík
er Havana full af fólki sem vonar,
langar og dreymir nema hvað allt
virðist miklu ijarlægara og torsótt-
ara í hitasvækjunni undir olíuský-
inu.
Eitt kom mér, sér í lagi, spánskt
fyrir sjónir, nefnilega það að á
götunum hitti ég fjölda fólks sem
átti það sameiginlegt að vera
annaðhvort með sífellda fjörkippi
í andliti eða asmaköst. Nú er ég
enginn sérfræðingur um öndunar-
færi né taugakerfi manna en sá
grunur læðist að mér að þessir
óþægindi, alltént þau síðarnefndu,
hafi eitthvað með mengunina í
borginni að gera. Við höfnina fyrir
utan gömlu Havana spúir olíu-
vinnslustöð eldi og reykmekki yfir
borgina 24 klukkustundir á sólar-
Hin hliðin á höfuðborg Kúbu
Havana
- gimsteinn
byggingar-
listarinnar
Ég hef komið víða siðan Pearl
Harbor ... en ég sakna aðeins
einnar borgar. “ - Robert Red-
ford sem fjárhættuspilarinn
Jake Weil í kvikmyndinni Ha-
vana. -
AÐ ER mikil synd að
flestir Bandaríkjamenn
stimpli Havana sem
Beirút Karíbahafsins,
þunglamalegt og gleði-
snautt tákn um mislukkaða póli-
tíska byltingu Fídels Kastrós. Hið
rétta er að Havana er ,jú, dapur-
leg í bágindum sínum um sinn en
hún hefur ekki glatað tíguleika
sínum og aðdráttarafli. Þetta er
borg sem enn skartar óviðjafnan-
legri fegurð á mörgum strætunum,
á torgunum og í byggingum sem
byggðar voru löngu fyrir tíð Fídels
Kastrós. Þrátt fyrir fátæktina og
örbirgðina, hrörlegar og að hruni
komnar byggingamar og flagnaða
málninguna, úir enn og grúir af
stórfenglegum perlum bygginga-
listarinnar frá tímum landvinninga
Spánveija allt fram til sjötta ára-
tugar þessarar aldar er halla fór
undan fæti. Á stundum minnir
borgin á Flórens með sínar tignar-
legu hvelfingar og töfrandi ár-
bakka Feneyja. En að Havana
ÞESSI nýuppgerða íbúðarbygging á breiðstrætinu Prado glóir í sólskininu.
minni á Beirút? Af og frá! Hún er
miklu evrópskari en svo með breið-
strætin sín, stóru torgin og ótelj-
andi raðir súlnaganga. Meira að
segja París sjálf myndi stundum
blikna í sámanburðinum.
Engin borg í latnesku Ameríku
skartar jafn glæsilegu safni arki-
tektúrs frá 16., 17. og 18. öld.
Havana hlaut nafn sitt árið 1519
og við hönnun hennar var í einu
og öllu farið eftir „indíulögunum"
(Law of the Indies), sem sett voru
af Filigpi II Spánarkonungi árið
1573. Á grunni þess sem nú kall-
ast gamla Havana var áður hin
foma nýlenduborg sem með tíman-
um stækkaði og dafnaði, strætun-
um fjölgaði og þéttbyggðum lá-
greistum byggingum sem raðað
var saman á sérstaklega kerfis-
bundinn hátt, svona eins og á skák-
borðsreitum sem brotnir eru upp
með torgum með reglulegu milli-
bili. Allt skipulag borgarinnar
fylgdi nákvæmum lögmálum -
þess var vandlega gætt að sérhver
súlnagöng og svalir lægju í beinni
línu hver við aðra. Heimili vom oft
byggð í kringum innanhússgarða
sem í raun voru gróskumiklir
einkagarðar, vanalega með drykkj-
arbrannum.
Með tímanum þróaðist Havana
í róstusama sjávarborg með þröng-
um götum, nægilega breiðum þó
til að ríka fólkið gæti komist leiðar
sinnar í hestvögnum og fyrir stræt-
issalana að athafna sig og auglýsa
varning sinn. í gegnum aldirnar
sprattu hinar ýmsu tegundir arki-
tektúrs upp á götum hennar - allt
frá barokk og Art Noveau til már-
ískra stílbrigða og Art Deco.
Svo kaldhæðnislega sem það
kann að hljóma var Havana fyrir
tilstilli byltingarinnar þyrmt við
hömlulausum vexti háhýsa út um
allar heimsins trissur á sjöunda,
áttunda og níunda áratugnum, sem
afmáðu margar aldnar perlur