Morgunblaðið - 30.06.1996, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 30. JÚNÍ 1996 B 7
hring og gömlu Lödurnar og rúss-
nesku mótorhjólin með hliðarvögn-
unum virtust í engu afkastaminni.
Öreigar sameinaðir í Kúbu
Brátt tók mér að finnast vistin
dýr á Inglaterra (65$ nóttin). Ég
hitti fjölda fólks sem var búið og
boðið að veita mér „habitacion
particular“ eða svefnpláss í heima-
húsi. Á næstsíðasta degi heim-
sóknarinnar lét ég til leiðast að
kanna málið og fékk einn „boxing
champion" (margir ungir menn
ganga undir því orðasambandi) til
að lóðsa mig í heimahús nokkurt.
Þar var hátt til lofts en rökkvað
mjög því engir voru gluggarnir,
allavega ekki í sjónfæri. Á móti
mér tók húsfreyjan, læknirinn án
sjúklinga og hagfræðingurinn, eig-
inmaður hennar, án hagsældar.
Enn einn hagfræðingurinn, þá
vantar ekki á Kúbu, bara djobb.
Þetta voru öreigar í leit að salti í
grautinn sem ekki fékkst með
vinnu fyrir hið opinbera. Mér var
í kot vísað en borgaði gjaldið, 10
dollara fyrir næturgistingu (rétt
tæp mánaðarlaun hagfræðingsins)
og kúbukaffi að morgni. Báðir
töldum við okkur hafa gert góð
kaup.
Eftir hrun Sovétríkjanna og
leppríkja þeirra í Austur-Evrópu
hlupu margir til og fullyrtu að nú
væri kommúnisminn endanlega
tröllum gefinn. Flestir spáðu því
að með þessum óvæntu endalokum
í austri yrði klippt á líflínuna vest-
ur til Kúbu og þar með á lífdaga
kommúnistastjórnarinnar. En læri-
sveinninn skeggprúði, Fidel
Kastró, snýr ekki svo auðveldlega
baki við gamalli speki, þ.e. ævi-
starfi sínu. Og hann virðist lífseig-
ari en margan grunaði. Sá gamli
viðheldur heilsunni með líkams-
rækt, efnahaginum með túrista-
dollurum og síðast en ekki síst
lætur hann aldrei sjá sig á torgum
á meðal fólksins; fólksins sem hann
gerði byltingu fyrir.
Eitt markmið hinnar kommún-
ísku byltingar hefur heppnast í
Kúbu. Þar hafa öreigar sameinast.
Fidel lifir og heim vil ek.
Höfundur er MSc í alþjóðafræðum
frá London School of Economics
og námsmaður í University of
Miami.
í BAKGRUNNINUM er hvelf-
ing fyrrum ríkisþinghúss
Kúbu. Þetta er mjög vel gerð
eftirlíking af alríkisþinghúsi
Bandaríkjanna í Washington.
byggingalistarjnnar. Þetta má að
stærstum hluta þakka það að
Kastró lagði blátt bann við einkafj-
árfestingu strax eftir byltinguna
1959. Tíminn nam staðar í Havana
og eftir stendur óspjallað safn
borgararkitektúrs fjögurra alda.
En nú þegar Kúba berst í bökk-
um við að lækna þau efnahagslegu
mein sem á hana heija með túr-
isma og erlendri fjárfestingu ótt-
ast margir sem dást að fegurð
Havana - beggja vegna Flóijda-
sundsins — að hin fornu dýrmæti
sem þessi gimsteinn af borg
geymir vegi nú salt á brún algerr-
ar eyðileggingar.
FRAMHLIÐIN getur verið nógu snotur þótt viðhaldi sé ekki fyrir að fara .... en öðru máli gegnir iðulega um bakhliðina.
Kaup og
i • •• /
kjor í
kreppu
Afleiðingar hruns kommúnismans i
Austur-Evrópu á efnahagsmál Kúbu
KÚBA stendur á krossgöt-
um. Á árunum 1989 til
1993 dróst efnahags-
framleiðsla Kúbveija
saman um u.þ.b. 50 prósent og nær
allur sá efnahagslegi ávinningur
sem byltingin hafði í för með sér
hvarf á þessu tímabili. Efnahagur
Kúbu hefur frá upphafi byggðar
byggst að meginhluta til á fram-
leiðslu á sykri og annarri uppskeru
til útflutnings. Fyrir 1960 beindist
meginþorri þessa útflutnings til
Bandaríkjanna. Eftir byltinguna
færðust nær öll viðskipti Kúbu til
kommúnistaríkja Austur-Evrópu.
Hrun kommúnismans þar bitnaði,
þar af leiðandi, illþyrmilega á öllu
efnhagslífi eyjunnar.
Samkvæmt tölum frá Sameinuðu
þjóðunum var heildarþjóðarfram-
leiðsla (GNP) Kúbveija 20,9 billjón-
ir bandaríkjadala árið 1989, og hafði
vaxið um eitt prósentustig árlega
íjögur árin þar á undan. Heilsa at-
vinnulífs á Kúbu var svo háð komm-
únistablokkinni í austri að meira en
81 prósent af útflutningi hennar og
85 prósent af innflutningi fór um
þe^sa einu leið. Með hruni kommún-
ismans í þessum ríkjum minnkuðu
viðskipti Kúbveija við „kommerata"
sína niður í aðeins 7% af því sem
áður var.
Það er sama hvaða efnahagsvísi
er beitt, allir benda þeir til stórkost-
legs samdrátts á efnhagslífi Kúb-
verja. Viðskiptabann Bandaríkj-
anna, sem hrint var í framkvæmd
snemma á sjöunda áratugnum, er
enn í fullu gildi og það er fyrst nú
þegar Kúba siglir efnhagslegan
öldusjó sem það virðist koma við
kaunin á þjóðinni. Reyndar hefur
Bandaríkjaþing nýlega ákveðið að
herða enn á viðskiptaþvingunum í
garð Kúbu með setningu Helms-
Burton-laganna. Markmið þeirra er
m.a: „að neita hveijum þeim fram-
kvæmdastjóra eða hluthafa í fyrir-
tæki sem fjárfestir í eða kaupir
bandarískar eignir, sem teknar voru
eignarnámi af Kúbustjórn í kjölfar
byltingarinnar, um vegabréfsáritun
til Bandaríkjanna; að banna banda-
rískum fyrirtækjum að kaupa sykur
frá löndum sem keypt hafa sykur
frá Kúbu; að veita bandarískum
þegnum, sem misstu eignir sínar í
hendur stjórnarinnar í Kúbu við
byltinguna, rétt til að stefna sér-
hveiju fyrirtæki eða sérhveijum ein-
staklingi sem hefurtekjur af þessum
eignum.“ Ennfremur er í lögunum
ætlast til þess að Clinton forseti
beiti áhrifum Bandaríkjanna í Al-
þjóðabankanum og Alþjóðagjaldeyr-
issjóðnum til að koma í veg fyrir
aðstoð til Kúbu þaðan.
Erlent fjármagn
haldreipi Kastrós?
Viðbrögð ríkisstjómarinnar í Ha-
vana við efnahagskreppunni hafa
m.a. falist í því að gefa Kúbveijum
kost á að höndla dollara og kaupa
vörur í sérstökum verslunum sem
áður voru aðeins ætlaðar ferðamönn-
um. Að auki hefur almennum borg-
uram verið veitt takmarkað leyfi til
að stunda eigin viðskipti. En helsta
haldreipi Kastrós þessa stundina er
í erlendu fjármagni. Með þetta að
markmiði hefur kommúnistastjórnin
gert umbætur á fjárfestingalögum í
landinu til að laða að erlenda fjár-
festa, sér í lagi til þátttöku í óhefð-
bundnum atvinnugreinum (aðallega
í ferðaþjónustunni. 1 fyrstu kváðu
lögin á um að útlendingar gætu eign-
ast allt að 49 prósent í innlendum
fyrirtækjum en nýlega voru þau
rýmkuð þannig að nú má eignarhlut-
ur þeirra fara yfir 50 prósentin.
Björgunaraðgerðirnar virðast eitt-
hvað hafa hjálpað því efnhagur Kúbu
óx um lítil 0,7 prósent árið 1994.
En landið glímir enn við mjög alvar-
leg vandamál hvað varðar fram-
leiðslu, dreifíngu og atvinnumál.
Árið 1993 óx ferðaþjónusta á
Kúbu um meira en 25 prósent mið-
að við árið á undan hvað varðar
fjölda ferðamanna og heildartekjur.
Éin og hálf milljón ferðamanna
heimsótti Kúbu á árinu 1994, sem
þýddi 13,4 prósent aukningu frá
árinu 1993. Samkvæmt opinberum
tölum í Kúbu er áætlað að tekjur
vegna ferðamanna á árinu 1995
hafi numið einni billjón dollara sam-
anborið við 850 milljónir á árinu
1994. Ríkisstjórnin leitar nú logandi
ljósi að erlendu fjármagni og tækni
til að geta tekið við auknum fjölda
ferðamanna til eyjunnar og því eru
umtalsverð tækifæri til staðar fyrir
þau erlendu fyrirtæki sem geta afl-
að vöru og þjónustu fyrir þennan
ört vaxandi iðnað.
Ferðaþjónustan er nú í farar-
broddi þeirra atvinnugreina sem
afla Kúbu gjaldeyristekna. Eins og
áður sagði voru tekjurnar 850 millj-
ónir dollara árið 1994 eða 40 pró-
sent af heildargjaldeyristekjum
Kúbu. Samkvæmt opinberum tölum
kom sykurframleiðsla í öðru sæti
(38 prósent), þá nikkel (10 prósent)
og lækningalyf og líftæknifram-
leiðsla (5 prósent). Það sem ekki
kemur fram á opinbera listanum eru
peningasendingar kúbverskra fjöl-
skyldna erlendis en þær skipa í raun
þriðja eða annað sæti listans. Sam-
kvæmt ýmsum áætlunum námu
þessar sendingar allt frá 200 til 500
milljónum dollara.
Fjölmargir spá falli Kastrós í
náinni framtíð og m.a. með slíkar
væntingar í huga hafa margir er-
lendir fjárfestar beint sjónum sínum
til Kúbu með viðskipti í huga. Fram
að þessu hafa erlendir fjárfestar í
Kúbu aðallega komið frá Kanada,
Mexíkó, Spáni og Frakklandi en
einnig frá Bretlandi, Þýskalandi og
Hollandi. Og það er ýmislegt sem
laðar þá að. Kúba er stærsta eyjan
í Karíbahafinu og íbúar þar eru
óvenju vel menntaðir, jafnvel á evr-
ópskan mælikvarða. Eyjan er ná-
lægt Bandaríkjunum, sem býður
stóran og fjársterkan útflutnings-
markað. Þar er mikil þörf á almenn-
um neysluvörum og uppbygging
hnignandi efnahagskerfis er aðkall-
andi. Að auki má gera ráð fyrir,
þegar dagar Kastrós á eyjunni eru
taldir og þíða hefur komist á í sam-
skiptum Bandaríkjanna og Kúbu,
að ferðaþjónusta, námugröftur og
byggingariðnaður muni verða afar
fýsilegt fyrir erlenda fjárfesta.
En eins og fram hefur komið eru
vandamálin mörg í Kúbu. Segja má
að landið sameini alla þá verstu
þætti er einkenna vanþróuð og sós-
íalísk þjóðfélög. í samanburði við
hin fyrrum sósíalísku ríki í Austur-
Evrópu má með nokkurri vissu segja
að Kúba hafi rekið lestina hvað
efnahagsþáttinn varðar. Kúba er
t.d. langtum fátækust ef tekið er
mið af þjóðartekjum á mann. Þar
af leiðandi má búast við því að allir
þeir erfiðleikar sem fylgt hafa til--
raunum til umbóta í átt til markaðs-
kerfis í gömlu kommúnistaríkjunum
í austri muni standa Kúbu enn sterk-
ar fyrir þrifum.
Þrátt fyrir að stjórn Kúbu hafi
gert ýmsar tilslakanir undanfarið
til að laða að erlent fjármagn, verð-
ur að geta þess að kúbverski Komm-
únistaflokkurinn neitar, að minnsta
kosti opinberlega, að falla frá að-
ferðum marxískrar hugmyndafræði.
Kommúnistastjórnin treystir enn á
miðstýrðan áætlunarbúskap þrátt
fyrir hin augljósu vandræði sem hún
hefur ratað í.
Fidel Kastró hefur ítrekað staðfest
að grundvallaratriði byltingarinnar,
félagslegur jöfnuður og réttlát dreif-
ing gæða, séu enn í fullu gildi. Þetta
hljómar eins og hvert annað gjálfur
þegar hliðsjón er höfð af þeim nötur-
legu skilyrðum sem Kúbveijar þurfa
að búa við í dag - harðræði, skort
og hömlur - sem eiga sér engin for-
dæmi í Kúbu frá valdatöku Kastrós
eða í gervallri sögu eyjunnar.
Blað allra landsmanna!
- kjarm malsms!