Morgunblaðið - 18.09.1996, Blaðsíða 26

Morgunblaðið - 18.09.1996, Blaðsíða 26
26 MIÐVIKUDAGUR 18. SEPTEMBER 1996 MORGUNBLAÐIÐ 4- MORGUNBLAÐIÐ STOFNAÐ 1913 ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík. FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson. RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. FISKVINN SL AN OG TAPIÐ A IHEILD er sjávarútvegurinn nú rekinn með 0,5% tapi, en á sama tíma í fyrra var hagnaðurinn 4,5%. Fiskverð er frjálst, en mjög hátt, og hráefniskostnaður er um eða yfir 60% af kostn- aði fiskvinnslunnar. Samkvæmt mati Þjóðhagsstofnunar er botn- fiskvinnslan nú rekin með 8,5% tapi. Verst er staðan í frystingu þar sem tapið er 12,5% af tekjum. Samkvæmt mati Samtaka fiskvinnslustöðva svarar það til þess, að fiskvinnslan í landinu sé að tapa rúmum þremur milljörð- um króna á ári. Hjá þeim fyrirtækjum, sem vinna mikið af síld og loðnu, er hallinn líklega eitthvað minni en hjá hinum, sem eru með hreina botnfiskvinnslu. Þar er hallinn enn meiri eða 14 til 15%, að mati Samtaka fiskvinnslunnar. Þetta er alvarlegt ástand en útgerðin í landinu er nú rekin rétt yfir núllinu. Hins vegar eru útgerð og fiskvinnsla á sömu hendi í 61% fyrirtækja og samið er um hráefnisverð þar sem svo háttar tii. Ef það tekst ekki kemur til kasta úrskurðarnefndar. Algengt er, þegar útgerð er rekin sér, að hún selji á fiskmark- aði en það er líka töluvert mikið um það að hún semji við fisk- vinnslustöðvar. Þá hefur það einnig færzt í vöxt þegar útgerð og fiskvinnsla eru á sömu hendi að fiskur frá þeim fari um markað. Sérstaklega háttar svo til, ef upp hefur komið ágreining- ur. Allar eru þessar tölur meðaltalstölur og ljóst er að fjöldi fisk- vinnslufyrirtækja er rekinn með góðum og jafnvel miklum hagn- aði. Ársreikningar og milliuppgjör sjávarútvegsfyrirtækja eru til marks um það. Hins vegar eru það fiskvinnslustöðvarnar, sem reknar eru með tapi, sem lækka meðaltalið til muna. Sjötta hvert sjávarútvegsfyrirtæki rekur saman útgerð og fiskvinnslu. Talsmenn fiskvinnslunnar benda fyrst og fremst á hátt hráefn- isverð, sem skýringu á tapinu, og vilja fá það lækkað. Spyija má hvers vegna fiskvinnslufyrirtækin kaupa hráefnið á svo háu verði, að fyrirsjáanlegt er að vinnsla þess leiðir af sér taprekst- ur. Á meðan fyrirtækin sjá sér af einhveijum ástæðum hag í því hlýtur sá taprekstur að vera þeirra vandamál. Benda má á, að félagsmenn í Samtökum fiskvinnslunnar eru handhafar um 70 til 80% fiskveiðikvóta landsmanna. EVRÓPSK HÉRAÐSHYGGJA YFIRLÝSINGAR Umbertos Bossi, leiðtoga Norðursambands- ins á Ítalíu, um stofnun sjálfstæðs ríkis, „Padaníu“ í norður- hluta landsins, kunna að þykja hjákátlegar og sigling hans niður Pó í og með spaugileg. Þótt öfgakenndur máiflutningur Bossis njóti ekki stuðnings meirihluta ítala, ekki einu sinni í norðurhér- uðunum, er óánægja norðanmanna þó alvarlegt mál, sem ekki verður horft framhjá. Hún er raunar aðeins angi af hreyfingu, sem hefur vaxið ás- megin víða í Vestur-Evrópu á undanförnum árum. Einstakir landshlutar og héruð í hinum grónu ríkjum álfunnar — sem sum hver urðu til við samruna smærri ríkja á síðustu öld eða fyrr — hafa í vaxandi mæli látið í ljós óánægju með miðstjórnina og krafizt aukins sjálfstæðis og sjálfstjórnar. Þessar kröfur og hugmyndir, sem kalla mætti héraðs- eða svæðishyggju, eiga sér margvíslegar rætur. Þær tengjast í fyrsta lagi víðtækari lýðræðisvitund og kröfum borgaranna um þátt- töku í umræðum um mál, sem snerta daglegt líf þeirra og að ákvarðanir séu teknar á vettvangi eins nærri þeim sjálfum og unnt sé. I öðru lagi telja margir héraðshyggjuna tengjast nýjum gildum á borð við aukna umhverfisvitund og ábyrgð einstaklings- ins á umhverfi sínu og tengslum hans við það. í þriðja lagi hafa verið færð rök fyrir því að hið gamla, miðstýrða ríkisskipulag henti illa nýrri þróun í atvinnumálum, sem byggist meðal annars á hugviti, frumkvæði og sérhæfingu og á sér kannski fremur stað í litlum og meðalstórum fyrirtækjum en hinum þunglamalegu fjöldaframleiðslurisum þungaiðnaðarins. Héraðsstjórnir standa nær athafnamönnum á sérhveiju svæði, þekkja betur til boðleiða og upplýsingaflæðis og eru betur í stakk búnar til að styrkja t.d. svæðisbundin fyrirtækjanet, efla þekkingu og auka sérhæf- ingu. Síðast en ekki sízt á héraðshyggjan sér oft rætur í mismun- andi ríkidæmi héraða eða landshluta innan sama ríkis. Þannig háttar til að mynda til bæði á Ítalíu og í Belgíu; í báðum ríkjum segjast norðanmenn niðurgreiða velferðarkerfi suðurhlutans og gagnrýna miðstjórnina fyrir spillingu og óráðsíu. Þar sem efna- legur munur fer saman við þjóðernismun, líkt og í Belgíu, getur orðið úr sprengifim blanda. Sum Evrópuríki, til dæmis Spánn og Þýzkaland, hafa veitt einstökum héruðum æ meira vald yfir eigin málum og önnur íhuga að fylgja í kjölfarið. Segja má að ráðizt sé að þjóðríkinu í Evrópu bæði „neðan frá“ með því að sjálfstjórn héraða er auk- in, og „ofan frá“ eftir því sem fleiri hefðbundin verkefni ríkis- stjórna færast á yfirþjóðlegan vettvang Evrópusambandsins og annarra alþjóðastofnana. Athyglisvert verður að fylgjast með þróun þessara mála í Evrópu á næstu árum. Viðræður um byggingu álvers Columbia Ventures Corporation á Grundartanga Verði af byggingu álvers Columbia Ventures Corporation á Grundart- anga verður það bæði í Skilmannahreppi og Hvalfj arðarstrandar- hreppi. I samantekt Halls Þorsteinssonar kemur fram að Akranes- bær hefur hug á að fá hluta af opinberum gjöldum vegna álversins o g ætla bæjaryfirvöld að eiga viðræður við þing- menn Vesturlandskjör- dæmis um málið. fif* Deiliskipulag iðnaðarsvæðis við L0ÐFYRIRFYRIRHUGAÐAALVERKSMIÐJU Grundartanga Lóðamörk stækkun ISLENSKA JÁRNBLENDIFÉLAGIÐ stækkun I stækkun I □ kerskáli Borgarnes . . . Hvalfjarðar- Leirar- og strandar- Melahr. hreppur Akranes vwtækkað 1 nsvæði Innri- | Skilamanna- Akraneshreppur hreppur Raforkusamningur gæti legið fyrir í byrjun október GERT er ráð fyrir að væntanlegt álver Columbia Ventures rísi við hlið Járnblendiverksmiðjunnar á Grundartanga. REIKNAÐ er með að endan- legir samningar um bygg- ingu álvers Columbia Ventures Corporation á Grundartanga geti verið frágengnir fyrir næstu áramót, en samkvæmt heimildum Morgunblaðsins verður það væntanlega staðfest opinber- lega í byijun október að drög að raforkusamningi vegna álversins liggi fyrir. Náist endanlegir samn- ingar eins og allt útlit er fyrir á þessari stundu ættu jarðvegsfram- kvæmdir að geta hafist fljótlega eftir áramót ef tíðarfar leyfir, og aðrar byggingaframkvæmdir síðan í kjölfarið á útboðum vegna verk- þátta. Helga Jónsdóttir, stjórnar- formaður Landsvirkjunar, segist ekki eiga von á því að mjög langur dráttur verði á því að endanleg nið- urstaða liggi fyrir. „Svo lengi sem ekki slitnar upp úr þá erum við allt- af að vinna okkur nær niðurstöðu. Og það er líka ljóst að Columbia ieggur mikla áherslu á það að ná hlutum hratt," segir Helga. Að sögn Halldórs J. Kristjánsson- ar, ráðuneytisstjóra í iðnaðarráðu- neytinu, er hönnun bygginga álvers- ins langt á veg komin, en á þessari stundu er ekki ljóst hvenær útboð vegna byggingaframkvæmda gætu farið fram. Álverið sem Columbia Ventures Corporation hefur fest kaup á er frá Töging í Suður-Þýska- landi, og er þar eingöngu um að ræða ker og.kerbúnað, ytri og innri rafbúnað og hreinsivirki. Áætluð stækkun í 180 þúsund tonn Markaðsskrifstofa iðnaðarráðu- neytisins og Landsvirkjunar, MIL, sótti um starfsleyfi fyrir 60 þúsund tonna álver Columbia Aluminium Corporation á skipulögðu iðnaðar- svæði í Skilmannahreppi og Hval- fjarðarstrandarhreppi á Grundar- tanga í Iok síðasta árs, en eftir að ágreiningur sem upp kom um eignarhald á fyrirtækinu hafði verið leystur fyrr á þessu ári breyttist nafn þess í Columbia Ventures Corporation. í samræmi við frumskýrslu um umhverfismat, sem unnið var í fyrra að beiðni Columbia Aluminium Corporation, Grundartangahöfn og Landsvirkjun, féllst Skipulagsstjóri ríkisins á byggingu fyrsta áfanga álversins með 60 þúsund tonna árs- framleiðslu og síðan stækkun í allt að 180 þúsund tonna ársfram- leiðslu, ásamt hafnarmannvirkjum og háspennulínum. Andrés Svan- bjömsson, verkfræðingur hjá MIL, segir að þau gögn sem lágu til grundvallar umhverfismatinu hafi þegar tekið breytingum nú á meðan á forhönnun verksmiðjunnar stend- ur. „Þetta er allt saman á vinnslu- stigi og enginn áfangi í því ennþá,“ segir Andrés. Hann segir að reiknað sé með að 150 manns muni starfa við álverið verði af byggingu þess. Áætlað hafi verið að kostnaður við að setja álverið upp verði 150-175 milljónir dollara, en á þessari stundu sé ekki vitað hver endanlegur kostnaður verði. Verulegar tekjur af fasteignagjöldum Gert er ráð fyrir álveri Columbia Venture Corporation á skipulögðu iðnaðarsvæði í Skilmannahreppi og Hvalfjarðarstrandarhreppi á Grundartanga, austan við verk- smiðju íslenska járnblendifélagsins hf. Byggingarnar yrðu að mestu leyti innan Skilmannahrepps, en hluti þeirra innan Hvalfjarðar- strandarhrepps. Enn er ekkert farið að ræða skattamál vegna álversins, og að sögn Marinós Tryggvasonar, oddvita Skilmannahrepps, er óútklj- áð hvernig skatttekjur myndu skipt- ast milli hreppanna. Skilmannahreppur hefur haft verulegar tekjur af járnblendiverk- smiðjunni í gegnum tíðina, eftir að aðstöðugjöld voru lögð niður er ein- göngu um fasteignagjöld að ræða. Heildarfasteignagjöld í Skilmanna- hreppi á síðasta ári voru rúmlega 15,4 milljónir króna, og að sögn Marinós námu fasteignagjöldin frá járnblendiverksmiðjunni 13-14 milljónum króna. íbúar í hreppnum voru 128 talsins 1. desember síðast- liðinn, og námu tekjurnar af verk- smiðjunni því 101-109 þúsund krón- um á hvern íbúa. Verði af byggingu álvers á Grundartanga er ljóst að tekjur hreppsins muni enn aukast veru- lega, og sömuleiðis mun Hvalíjarð- arstrandarhreppur fá auknar tekjur. Þar voru 160 íbúar 1. desember og heildarfasteignagjöld í fyrra voru 9,3 milljónir króna. Gremja á Akranesi Samkvæmt heimildum Morgun- blaðsins er nokkur gremja í hugum ýmissa bæjarstjórnarmanna og fjöl- margra annarra íbúa á Akranesi ef álver verður reist á Grundartanga við óbreytta skipan sveitarstjórnar- mála í sveitarfélögunum sunnan Skarðsheiðar, en bæjarráð Akra- ness lýsti sig á sínum tíma sam- þykkt tillögu sem fram kom í árs- byrjun 1994 um að kosið verði um sameiningu Akraness, Innri-Akra- neshrepps og Skilmannahrepps. Samstarf er um fjölmörg málefni milli þessara sveitarfélaga og byggir það ekki síst á stærð Akra- ness og þjónustustigi þar. Auk þess starfa fjölmargir íbúar hreppanna á Akranesi. Horfa menn þar til þess að verið sé að færa mjög fá- mennu sveitarfélagi óeðlilega mikl- ar tekjur á sama tíma og á Akra- nesi þurfi að byggja upp að veru- legu leyti þjónustu fyrir álverið og þá sem komi til með að starfa í því. Þetta verði að taka með í reikn- inginn í samningum um byggingu álversins. Gísli Gíslason, bæjarstjóri á Akranesi, segir að í ljósi reynslunn- ar muni aukin umsvif á Grundart- anga óhjákvæmilega hafa veruleg áhrif á ýmsa þætti bæjarlífsins á Akranesi. Hann segir að fyrirhugað- ur sé fundur bæjaryfirvalda með þingmönnum Vesturlandskjördæm- is á næstu dögum um hvort móta megi stefnu til framtíðar um skipan mála, en að öðru leyti vill hann ekki tjá sig um málið á þessu stigi. Marinó Tryggvason sagði að ekk- ert hefði verið rætt í sín eyru um áhuga bæjarstjórnarmanna á Akra- nesi á því að fá til sín eitthvað af þeim gjöldum sem álverið kæmi til með að greiða. „Þeir hafa löngum viljað fá okkur en ég hef ekkert heyrt sérstaklega í sambandi við þetta,“ segir Marinó. Hann segist ekki telja að sameining sveitarfélaganna komi til greina á þessu stigi málsins, en hins vegar sé ómögulegt að segja til um hvað framtíðin kunni að bera í skauti sér. Ingibjörg Pálmadóttir, heil- brigðisráðherra og 1. þingmaður Vesturlands, segir að væntanlegur sé fundur þingmanna kjördæmisins með bæjaryfirvöldum á Akranesi um Ijárlög, og þótt slíkt hafi ekki verið sérstaklega boðað þá geti þessi mál komið þar til umræðu. „Þeir hafa ekki beðið um fund um það endilega bæjarstjórnin, enda er nú ekki komið svo langt með þetta álver. Það er ekkert klárt nema bara með rammann um orku- verðið, og hitt er svona á umræðu- grundvelli,“ segir Ingibjörg. Hún segir þó ljóst að ef af bygg- ingu álversins verði þá muni ýmis þjónusta í tengslum við það, t.d. hvað varðar heilsugæslu og skóla- mál, verða á Akranesi, og viðkom- andi sveitarstjórnir væntanlega koma sér saman um þau mál þegar málið væri komið á frekari grunn. „Þegar hún kemst á einhvern alvörugrundvöll þessi umræða þá setjast menn niður og finna flöt á málinu. Þetta er eitthvað sem menn verða að leysa sín á milli,“ segir Ingibjörg. MIÐVIKUDAGUR 18. SEPTEMBER 1996 2 7 Sótti um innflutningsleyfi fyrir strútaegg fyrir ári Segir yfirdýralækni sýna seinagang TORFI Áskelsson, bóndi í Syðra-Seli, sótti um leyfi til innflutnings á strúts- eggjum fyrir rúmu ári. Engin skýr svör hafa borist frá yfirdýralækni vegna þessa þrátt fyrir ítrekaðar fyrirspurnir. Guð- mundur Sigþórsson, skrifstofustjóri í landbúnaðarráðuneytinu, segir að yfirdýralæknir hafi athugað málið, en vel þurfi að gæta að heilbrigðis- eftirliti og meðferð á dýrunum þeg- ar verið sé að flytja inn nýja dýra- tegund. Atvinnuþróunarsjóður Suður- lands hefur undanfarið eitt og hálft ár unnið í umboði fyrir ónefnda bændur og aðra einstaklinga að athugun á strútainnflutningi. Þeir gera ráð fyrir að flytja inn 10-20 strúta í upphafi. Hver þeirra kostar um 750 þúsund krónur, en heildar- fjárfestingin 30-40 milljónir. Strút- arnir yrðu keyptir í Svíþjóð fyrir milligöngu Strútaræktunarsam- bandsins þar í landi. Fleiri hafa spurst fyrir um innflutning á strút- um hjá landbúnaðarráðuneytinu, meðal annars einstaklingar af Norðurlandi og Vestfjörðum. Engin alvarleg heilbrigðisvandamál Búnaðarsamband Suðurlands er í samstarfi við Atvinnuþróunarsjóð- inn að kanna hvaða kröfur heil- brigðisyfirvöld geri vegna innflutn- ingsins og hversu vel strútarnir henti íslenskum aðstæðum. Þor- steinn Ólafsson dýralæknir segir að frumathuganir bendi til þess að engin * . alvarleg heil- ) brigðisvanda- " mál fylgi strútunum. Þeir þola vel kulda en í roki og rigningu sé vandamál að koma þeim í skjól. Ólíkt dýr- um af norðlægum slóðum hópast þeir ekki saman og J i veita hver öðrum skjól. Það f þarf að sækja hvert ein- j/ stakt dýr og færa það -> inn í hús ef veður verður vont því ekki er hægt að smala þeim. Þorsteinn segir að kanna þurfi hvaða tegund strúta henti Islend- ingum best, til dæmis mæli Norð- menn og Danir með svonefndum emúum, en það er tegund af ætt strúta en nokkru minni og harðgerðari. Náttúruverndarráð hefur þegar skilað áliti um innflutn- ing á strútum og telur þá ekki til skaða fyrir íslenskt lífríki því ólíklegt sé að strútar þrífist villtir á landinu. Þó þurfi að kanna að- stæður hérna nákvæmlega vegna þess hversu frábrugðnar þær séu náttúrulegum heimkynnum strúta í sunnanverðri Afríku. Betra að flytja inn egg en fugla Torfi Áskelsson hefur líkt og Atvinnuþróunarsjóðurinn verið í sambandi við Strútaræktunarsam- bandið í Svíþjóð. Hann telur þó hyggilegra að flytja inn egg en fugla, því fullorðnir fuglar muni eiga erfitt með að venjast veðurfar- inu hér á landi. Torfi segir að Brynjólfur Sandholt yfirdýralæknir hafi Strútarækt er ört vaxandi búgrein í flestum löndum heims. Nú hefur áhuginn einnig bor- ist hingað til lands. Lengst eru áformin kom- in á Suðurlandi, þar sem hópur einstaklinga vill flytja inn strúta frá Svíþjóð í tilrauna- skyni. Helgi Þorsteinsson spurðist fyrir um framtíð strútaræktar á íslandi. Ýmsar staðreyndir um strúta • Strútar eru stærstir núiifandi fugla í heimi • Þeir eru 215 til 240 sm á hæð og vega 112 til 160 kg • Strútar verða 70 til 80 ára gamlir í náttúrulegu umhverfi • Kvendýrin verða fullþroska 20 mánaða gömul en karlarnir 30 mánaða • Kvendýrin geta verpt í allt að 30 ár • Að jafnaði verpa þau 30 tii 50 eggjum á ári en jafnvel allt að 100eggjum • Varptími er breytilegur eftir aðstæðum en á norðlægum slóðum er hann yfirleitt frá mars fram í september • Eggin eru 1V2 til 3 kg að þyngd • Nýfæddir strútsungar eru um 25 sm á hæð og 1 kg að þyngd • Ungarnir vaxa um 25 til 30 sm á mánuði fyrstu 6 mánuðina • Helstu afurðir sem strútar gefa af sár eru kjöt, leður og fjaðrir. Leðrið er um 40% af verðmætinu • Strútum er yfirleitt slátraö við 10 til 14 mánaða aldur Samanburður á búskap með nautgripi ug strúta Framleiðsla á kvendýr á ári Nautgripir Strútar Meðganga/útungunartími 280 dagar 42 dagar Afkvæmi á ári 1-2 20-50 Fóðurnýting 5:1 2:1 Dagar frá fæðingu tíl slátrunar 645 407 Kíló af kjöti 250 1.000 Fermetrar af leðri 2,8 26,0 bryddað upp á þeirri hugmynd í samtölum við sig að embættið tæki að sér að sjá um útungun strút- seggjanna í útungunarstöð sem til er á Hvanneyri, til þess að yfirvöld geti fylgst vel með eldinu allt frá upphafi. Torfi segist sjálfur geta komið upp útungarstöð og hafa lof- orð um stuðning til þess frá fjár- sterkum bændum. Hófst sem grín Matthías Eggertsson, ritstjóri búnaðarblaðsins Freys, segir að hugmyndir um strútaeldi á Islandi hafi upphafiega komið upp sem grín innan Bændasamtakanna. Hann telur litla von til að strúta- rækt muni reynast vel. „Ef menn eru að fara úr nautakjötsfram- leiðslu í þetta held ég að það sé leiðin úr öskunni í eldinn. Mér finnst ólíklegt að slagveðrið hér á landi henti þessum dýrum.“ Matthías bendir á að áður hafi komið upp hugmyndir um innflutn- ing á nýjum dýrategundum, til dæmis ákveðinni bifurtegund og- andartegund. „Kannski er ég orðinn of gamall og úrtölusamur, en þetta hefur gerst svo oft áður. Það næg- ir að nefna kollsteypur í loðdýra- rækt og erfiðleika í laxeldi.“ Ört vaxandi grein um allan heim Strútaeldi er ört vaxandi grein í landbúnaði um mestallan heim og hefur á síðustu árum meðal annars borist til Norðurlanda. Strútar eru stærstu núlifandt fuglar heims en þeir verða vel yfir tveir metrar á hæð og vega 112-160 kíló. Upprunaleg heimkynni þeirra eru í Afríku og þar hafa þeir verið aldir í um 150 ár. í Egyptalandi í fornöld voru strútsfjaðrir tákn rétt- lætis og sannleika en á 13. öld var farið að nota þær til skrauts á hjálmum evrópskra riddara. Á síð- ari öldum voru strútsfjaðrir notaðar í tískuföt og til að dusta ryk. Fjaðra- markaðurinn hrundi við upphaf heimsstyrjaldarinnar fyrri. Sumir segja reyndar að tilkoma bíla hafi verið banabiti fjaðranna,- vegna þess hversu óhentugt var að vera með þær á ferð. Eftir lok síðari heimsstyrjaldar tók markaðurinn við sér að nýju en þá var auk fjaðranna sóst eftir strútsleðri og kjöti. Fram á síðustu öld voru fjaðrir aðeins fengnar af villtum strútum sem voru veiddir en fyrir um 150 árum voru þeir teknir til ræktunar af bændum í Suður-Afríku. Fram j undir 1980 hafði Suður-Afríka nær einokunaraðstöðu á mark- aðnum, en glataði henni þegar við- skiptabann var sett á landið. Nú er strútarækt ört vaxandi grein víða um heim. í Bandaríkjunum er 1.500 strútum slátrað á mánuði en fram- leiðslan eykst hratt. Sænska strúta- ræktunarsambandið var stofnað árið 1994 og voru þá meðlimir fjórt- án en eru nú tvö hundruð. Gott leður og hollt kjöt Strútaræktin beinist enn sem komið er víðast að lífstrútum til eldis. Strútakjöt er dýrt, kostar til dæmis í heildsölu í Bandaríkjunum sem nemur 2.300-3.300 krónum. Líklegt má telja að verðið muni fara hratt lækkandi eftir því sem framleiðslan eykst því strútar eru á margan hátt ódýrir í ræktun. Fóðurnýting er góð, þeir þurfa ekki mikið rými og fjölga sér hratt. Kjötið þykir líkjast í bragði nauta- kjöti, en fitumagn og kólesteról- innihald er svipað og í öðru fugla- kjöti. Strútsleðrið þykir einnig gott og er meðal annars notað í tísku- vörur.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.