Morgunblaðið - 04.10.1996, Qupperneq 34

34 FÖSTUDAGUR 4. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Á götum bæjarins
ÓSKAR Árnason rakari. 1946. MorgunDiao./Asa.s
MYNPLIST
R á d h ú s R c y k j a v í k u r
TEIKNINGAR
Halldór Pétursson. Oj)ið kl. 10-19
virka daga og kl. 12-18 um helgar
til 9. október; aðg;uigur ókeypis.
SKOPMYNDIR af hetjum dag-
legrar tilveru, stjórnmála- og menn-
ingarlífs hafa að líkindum fylgt
myndlistinni frá fyrstu tíð, og áttu
sennilega eitt sitt fyrsta blómaskeið
í Englandi á 18. öld fyrir tilstilli
Williams Hogarth og fleiri meistara.
Það er sennilega á engan hallað ef
því er haldið fram að Halldór Péturs-
son (1916-77) hafi verið einn ást-
sælasti listamaðurinn sem við ís-
lendingar höfum eignast á þessu
sviði, og myndir hans hafa margar
hveijar orðið klassískar í vitund
þjóðarinnar.
Meðal verka hans á þessu sviði
má nefna íjölda skemmtilegra bóka-
skreytinga, umfjöllun um heims-
meistaraeinvígið í skák, og síðast
en ekki síst myndir af sérstæðu fólki
sem setti svip á sína samtíð, bæði
þekkta einstaklinga sem almúga-
menn. Þessar myndir hafa lítið sést
í seinni tíð, og því gefst nú kærkom-
ið tækifæri til að rifja upp kynni við
þær á þessari sýningu í Ráðhúsi
Reykjavíkur.
Sýningin hefur hlotið yfirskriftina
„... Menn, sem settu svip á bæinn“,
og er haldin í tilefni 80 ára afmælis
listamannsins, sem lést langt fyrir
aldur fram. Eins og nafnið ber með
sér er um að ræða skopmyndir Hall-
dórs af einstaklingum, sem voru
áberandi í Reykjavík síns tíma. Við
skoðun þeirra læðist ósjálfrátt að sá
grunur, að menn hafi verið svip-
meiri á árum áður og aðsópsmiklir
á götu, en í seinni tíð hafi sérkenni
þurrkast út í meðalmennsku - enda
helst minnst á einstaklinga í fjölmiðl-
um nú eftir því hvaða kaffihús og
barir eru sóttir af hveijum.
Það hefur verið eitt helsta ein-
kenni persónumynda Halldórs með
hversu einföldum dráttum hann gat
skapað sérstæðar og ljóslifandi lýs-
ingar af hveijum og einum sem hann
teiknaði. Þessi einfaldleiki er áber-
andi í myndunum hér; persónuein-
kenni í vaxtarlagi, göngulagi, and-
litsdráttum og öllu fasi eru nýtt til
að gefa viðkomandi sterkan svip,
sem er þó ætíð hlýlegur og jákvæður
fremur en gagnrýninn eða fráhrind-
andi. Þetta sést í hverri myndinni á
fætur annarri, og nægir að benda á
teikningarnar af Kjarval, Sigfúsi
Daðasyni, Oddi sterka af Skaganum
og Steini Steinarr sem dæmi þessa.
Einnig er þessi sýning vel til þess
fallin að minna á hversu snemma
Halldór hafði fundið og fullkomnað
þann stíl, sem honum hentaði. Elstu
myndirnar hér eru frá 1939, en þá
er listamaðurinn aðeins rúmlega tví-
tugur; sú persónusköpun sem þar
kemur fram er jafn fullmótuð og
skörp og má sjá af myndum sem
eru gerðar tæpum tveimur áratugum
síðar.
Flestar fyrirmyndirnar hafa verið
gripnar á göngu um götur bæjarins,
ýmist í miklum asa eða á hægu rölti;
sumir standa þó líkt og utanveltu
og fylgjast með mannlífinu. Þessi
myndröð af áberandi fólki í Reykja-
vík er þannig nokkur þverskurður
af því sem gat borið fyrir augu veg-
farenda á götum bæjarins um miðja
öldina, áður en einstaklingurinn tók
að hverfa í fjöldann og þar með
missa persónueinkenni sín.
Myndirnar eru í eigu Reykja-
víkurborgar, og er það vel; hins
vegar hefði að ósekju mátt gera
betur við þær í uppsetningu og
umbúnaði, sem er næsta fátæklegur
í þetta skiptið. Er full ástæða til
að hvetja til stærri og veigameiri
sýningar á verkum Halldórs, þar
sem fleiri þættir í listsköpun hans
fengju notið sín; er ekki að efa að
slíkt yfirlit kæmi mörgum, einkum
af yngri kynslóð, skemmtilega á
óvart.
Eiríkur Þorláksson
Finnagald-
ur og
Hriflinga
í tilefni af sjötíu og fimm ára af-
mæli Hermanns Pálssonar hafa
nokkrir ættingjar
ákveðið að gefa
út bókina Finna-
galdur og Hrifl-
inga, ævintýri
um norræna
fræðimennsku,
sem hann skráði
sér til gamans á
liðnum vetri,
segir í fréttatil-
kynningu sem Morgunblaðinu hef-
ur borist.
Fram kemur að í eftirmála bók-
arinnar sé að finna ritgerðina
Handan við Hriflingu sem fjalli um
ævintýrið af ýmsum sjónarhólum.
Bókin verður 140-150 blaðsíður
að stærð og verður prentuð hjá
Ásprent á Akureyri, en það er
bókaútgáfan á Hofi sem gefur
bókina út.
Einnig segir: „Hugmyndin er að
Finnagaldur og Hriflinga komi út
rétt fyrir jólin og verði einungis
seld áskrifendum og bókasöfnum
en ekki til sölu í verslunum.
Áskriftarverð með vsk. er kr.
2.250. Ef einhver eintök ganga
ekki út, verða þau geymd í bókaút-
gáfunni á Hofi. Bókin verður af-
greidd til áskrifenda með gíróseðli
eða á annan hátt. Fremst í bókinni
verða skráð nöfn þeirra áskrifenda
sem vilja láta skrá sig þar og geta
þeir sem áhuga hafa og ekki hefur
verið haft samband við leitað til
Gísla Pálssonar, Hofí.“
hans og vinir
Sjónþing
Hafsteins og
Birgis á bók
UMRÆÐUR á Sjónþingum mynd-
Hafsteins Aust-
Andréssonar sem
fram fóru í Menn-
ingarmiðstöðinni
Gerðubergi í vor,
eru nú komnar út
á prenti. Áður
hefur Gerðuberg
gefíð út sams kon-
ar kver um Braga
Ásgeirsson og
Ragnheiði Jóns-
dóttur.
Sjónþingum
Gerðubergs er
ætlað að veita
persónulega inn-
sýn í feril þekktra
íslenskra sam-
tímalistamanna
með það fyrir
augum að end-
urskoða framlag
þeirra og rifja upp
farinn veg. A
Sjónþingum gefst
fólki kostur á að kynnast manninum
á bakvið verkin, viðhorfum hans,
áhrifavöldum og lífshlaupi. Jafn-
framt því að sitja fyrir svörum
tveggja spyrla og taka við fyrirspurn-
um úr sal sýnir listamaðurinn lit-
skyggnur af verkum sínum. Sjón-
þingunum er fylgt úr hlaði með
tveimur sýningum. Á fyrstu og ann-
arri hæð Gerðubergs gefur að líta
sýnishorn af ýmsu því sem listamað-
urinn hefur fengist við í gegnum tíð-
ina. Að Sjónþinginu loknu opnar svo
sýning á nýjum verkum eftir hann í
Sjónarhóli á Hverfísgötu 12.
Þegar Sjónþing Hafsteins Aust-
manns fór fram í maí sl. voru liðin
nákvæmlega 40 ár frá því hann hélt
sína fyrstu einkasýningu I Lista-
mannaskálanum við Austurvöll. Haf-
steinn er talinn dæmigerður fulltrúi
afstraktlistar og Birgir hugmynda-
listarinnar.
Hvert Sjónþing er gefíð út í hund-
rað árituðum og tölusettum eintökum.
listarmannanna
manns og Birgis
Hafsteinn
Austmann
Birgir
Andrésson
BÖKMENNTIR
Náttúrufrædi
ÍSFYGLA
eftir Sigurð Ægisson. 158 bls. Grenj-
aðarstaður. 1996.
ÞESSI fuglabók séra Sigurðar
Ægissonar kemur ekki í stað annarra
slíkra en stendur þó prýðilega fyrir
sínu. Höfundur er áhugamaður og
skrifar fyrir áhugamenn. Þættirnir,
sem eru allir svipaðir að lengd, eru
gagnorðir en eigi að síður ítarlegir.
Nokkuð er um endurtekningar. Kveð-
ur höfundur þær til komnar með vit-
und og vilja þar eð skoða verði hvem
þátt sem sérstaka heild — út af fyrir
sig. Auk þess að lýsa útliti fuglanna
er þama getið um varplönd, fæðuval,
útbreiðslu og fleira sem fuglavinir
láta sig varða; ennfremur er greint
frá sögnum og þjóðtrú sem fuglum
tengist. Það auðveldar notkun bókar-
innar að þáttunum er skipað í staf-
rófsröð en ekki eftir skyldleika teg-
Vandað fræðirit
undanna eins og venjan
hefur verið.
Við íslendingar iifum
svo mikið í og með nátt-
úrunni að okkur er
gjarnt að horfa framhjá
fuglalífinu sem sjálf-
sögðum hluta lífríkisins.
Lestur bókar þessarar
færir manni heim sann-
inn um að einnig hið
sjálfsagða getur verið
merkilegt og skoðunar-
vert. Náttúran er líka
sífelldum breytingum
undirorpin; þar er alltaf
eitthvað nýtt á ferðinni.
Nýjar tegundir hafa
numið hér land eins og jaðrakan og
stari. Þá berst hingað árlega fjöldi
tegunda sem reyna að setjast hér að
en tekst báglega eða ekki. Aðrar teg-
undir hafa hopað og em
orðnar næsta sjaldséðar
svo sem haftyrðill,
keldusvín og þórehani.
Haftyrðillinn er raunar
orðinn svo fágætur að
ráðherraheimild þarf til
að nálgast hann.
Athyglisvert er
hversu manngert um-
hverfí hefur haft áhrif á
fuglalífíð. Mávum og
svartbak hefur t.d. stór-
ijölgað með aukinni út-
gerð og úrgangi frá fisk-
vinnslu. Grágæsum hef-
ur fjöigað með aukinni
ræktun. Áðumefndur
stari nýtir sér matarúrgang sem til
fellur í borg og bæ og fjölgar sér svo
sumum þykir nóg um. Varla að furða
að hann »er af ýmsum talinn vera
Séra Sigurður
Ægisson
orðinn liðflestur allra fugla í heimi,«
að höfundur segir. Þar á móti hefur
þrengt að fuglum sem aðlagast illa
mannlegu umhverfi eða jafnvel fælast
það. Steindepillinn er t.d. orðinn sjald-
séðari en forðum, enda »styggur fugl
og varkár« samkvæmt orðum höfund-
ar.
Texti séra Sigurðar Ægissonar er
látlaus en þægilegur aflestrar. Heiti
bókarinnar vekur þó vafasöm hug-
myndatengsl. Hvergi skal í efa dreg-
in umhyggja höfundar fyrir lífríkinu.
En hann sparar sér að predika, vit-
andi að raunveruleg náttúruvernd
felst í góðri umgengni og skapandi
starfí en ekki í ádeiluskeytum til ein-
hverra óskilgreindra sjórnvalda sem
aldrei má þó nefna.
Svarthvítar teikningar Jóns Bald-
urs Hlíðberg mega teljast bókarekraut
fremur en stuðningsefni því litlausar
myndir ná skammt til að lýsa íslensku
fuglalífi. Hönnun og útlit er með
ágætum. Og litprentaðar fyrirsagnir
gefa bókinni viðhafnarsvip.
Erlendur Jónsson
Halldór kveður Tríó Reykjavíkur
TONLIST
llafnarborg
KAMMERTÓNLIST
Flytjendur Halldór Haraldsson,
Guðný Guðmundsdóttir, Gunnar
Kvaran. Sunnudagur 29. september
1996.
VEGNA anna sem skólastjóri Tón-
listarskólans í Reykjavík hefur Hall-
dór tekið þá ákvörðun að hætta sem
píanóleikari Tríós Reykjavíkur. Hall-
dór er upphafsmaður að stofnun trí-
ósins, hefur leikið með tríóinu nær
því óslitið frá upphafí og því hlýtur
þessi ákvörðun að hafa verið honum
erfið. En enginn má við margnum
og eitthvað verður stundum undan
að láta. Ekki fer þó hjá því að mað-
ur sakni Halldórs, hann hefur jú
skapað leikstíl tríósins að miklu leyti,
hann hefur verið eins konar festa í
leik hópsins, það er einfaldlega hlut-
verk píanistans að halda utan um
hljóminn, nokkuð sem ekki öllum er
gefið þar sem skapmiklir einleikarar
eiga í hlut. En Halldór er ákaflega
öruggur kammermúsikker, sem aldr-
ei hefur bilað og stíl hefur hann og
persónuleika sem lýsti í gegnum leik
hópsins, stærð sem maður kemur til
með að sakna.
Vonandi setur Halldór þó píanóleik
sinn ekki bak við lás og slá, til þess
er hann of gáfaður og spennandi
hljóðfæraleikari. Kannske er maður
ekki alltaf fyllilega sammála honum
um meðferð, en stíll og skoðanir hans,
þegar hann situr við píanóið, eru
byggð á gáfum og miklum „studer-
ingurn" sem aldrei verða leiðigjamar,
í mótsögn við marga þá sem við hljóð-
færið sitja og ekkert hafa að segja.
Efnisskrá tónleikanna í Hafnar-
borg voru tvö Tríó, það fyrra Erki-
hertogatríóið eftir L.v. Beethoven,
sem hann tileinkaði fyrrverandi nem-
anda sínum og síðar velgjörð-
armanni. Heil sjö ár var sá nemandi
Beethovens, sem bendir til að B.
hafí verið sæmilegur kennari og átt
fleira til í sálartetri sínu en skap-
vonskuna, sem fræg var. Ekki er
einfalt að fá sterkan heildarsvip á
þetta langa Tríó og strax reynir fyrsti
þátturinn verulega á flytjer.duma í
næstum Schubertiskri lengd og
endalausum fléttum. Tempóið var
fallegt en dálítið varfæmislegt.
Skertsóið er venjuleg Vínar-gletta og
þar fannst mér vanta nokkuð á skarp-
ar Vínar-klassískar útlínur. Annar
þátturinn, Andante Cantabile, var
mjög fallega spilaður og sorg og sökn-
uður þáttarins fór ekki framhjá fjöl-
mörgum áheyrendum tónleikanna, og
attacca héldu þau áfram inn í loka-
þáttinn og þótt ekki væri alltaf alveg
hreint intonerað lýsti af þættinum.
Síðara verk tónleikanna var Tríóið
op. 67 nr. 2 eftir Schostakowitsch.
Verk þessa höfundar virðast liggja
vel fyrir skapheitum þremenningun-
um og hér máttu þau taka á öllu
sínu. Gjarnan má stilla verkinu upp
sem einskonar prógram-músík, eins
og kynning Gunnars á verkinu gaf
til kynna og víst gæti fyrsti þátturinn
boðað váleg tíðindi í sínum hörkulega
ryðma og flasolett-tónum sellósins í
upphafi og aftur síðar. Annar þáttur-
inn villtur glæsileiki í sínum vand-
meðfarna og flókna ryðma, og var
að þessu sinni glæsilega fluttur, síð-
an hinn stórbrotni Largo-kafli þar
sem strokhljóðfærin tvö fléttast sam-
an gegn hamrandi píanóinu eins og
úr allt öðram heimi og var þessi
þáttur einnig mjög sannfærandi
fluttur. Síðasti þátturinn er ekkert
annað en samansafn rússneskra
dansa og þjóðlaga, þar sem hljóðfær-
in keppa um hvern sverð-og kósakka-
dansinn á fætur öðram, vinnubrögð
sem ekki era sjaldgæf hjá meistara
Schostakowitsch og hafa lítið með
ógnartíma Stalíns-tímabilsins að
gera. Heiður og þökk sé Halldóri
fyrir vinnuna sem hann hefur lagt
Tríói Reykjavíkur og fróðlegt verður
að kynnast nýjum skipherra.
Ragnar Björnsson.
Tónlistarumsögn þessi er
endurbirt þarsem mistök urðu
við birtingu hennar í Morgun-
blaðinu ígær.