Morgunblaðið - 04.10.1996, Qupperneq 45

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 4. OKTÓBER 1996 45
AÐSENDAR GREINAR
20. ÁGÚST sl. birtist í Morgun-
blaðinu grein eftir Jón Tryggvason
um „cinematek“, sem er að mörgu
leyti ákafiega þörf hugvekja. Það
er full ástæða til að halda á ioft
þeirri hugmynd að í höfuðborginni
verði rekið kvikmyndahús sem hafi
önnur markmið en þau bíó sem
fyrir eru. Jón vill að slíkt kvik-
myndahús leggi áherslu á íslenskar
myndir annars vegar, en erlendar
gæðamyndir og er vissulega óhætt
að taka undir þær óskir.
á meðan undirritaður var for-
maður Sambands íslenskra kvik-
myndaframleiðenda kom þetta mál
talsvert upp á borð hjá stjórninni.
Það var kynnt ráðherra og fulltrú-
um kvikmyndasjóðs og verður að
segjast að áhuginn var sýnu meiri
hjá sjóðnum. Tvö kvikmyndahús
voru skoðuð, Tónabíó og Regnbog-
inn, í því augnamiði að festa kaup
á þeim, ennfremur var talsvert spáð
í þann íjárhagsgrundvöll sem fylgir
viðlíka rekstri. Þessar bollalegging-
ar enduðu reyndar á því að einn
stjórnarmanna keypti sjálfur Regn-
bogann! Við því var vitaskuld ekk-
ert annað að segja en að óska hon-
um til hamingju með fyrirtæki sem
virðist hafa gengið prýðilega allar
götur síðan.
I grein sinni kvartar Jón
Tryggvason sárlega undan skorti á
listrænum metnaði hjá kvikmynda-
húsunum og hefur enn ýmislegt til
síns máls — en þó ekki lengi því
að hann brátt beinir hann gagnrýni
sinni eingöngu að einu húsanna,
Háskólabíói, eins og þar sé að finna
hinn eina sanna sökudólg í málinu.
Samkeppni
Það er hörð sam-
keppni á milli kvik-
myndahúsa borgarinn-
ar og almennt séð er
ekkert undan því að
kvarta. Það bíó sem
m.a. er með stærsta sal
landsins getur ekki
annað en tekið virkan
þátt í þeirri samkeppni
eigi efnahagslegir end-
ar að ná saman. Kvik-
myndahúsin eru yfir-
leitt vel rekin fyrir-
tæki. Á bak við SAM-
bíóin er samheldin og
hörkudugleg fjöl-
skylda, enda þekkist ekkert annað
en vöxtur og framför á þeim bæ.
Regnboginn er hluti af víðtæku
dreifingarneti Skífunnar sem einn-
ig hefur vaxið og styrkst með árun-
um. Ætli kvikmyndahús á borð við
Háskólabíó að standast slíkum við-
skiptajöfrum snúning verður ekki
hjá því komist að reyna að flytja
inn þær myndir sem mesta aðsókn
fá. „Háskólabíó skyldi maður halda
að ætti að sýna lit, þar sem það
kennir sig við Háskólann ...“ segir
Jón. Bíóið sýnir reyndar lit. Það
villast a.m.k. ekki færri gæða-
myndir þangað inn en í hin bíóin.
Auk þeirra sparimynda sem bíóið
flytur sjálft inn eru kvikmyndavik-
ur ýmsar gjarnan haldnar þar,
ennfremur glyttir þar einstaka
sinnum í norræna myndir, sem
annars eru sjaldgæf sjón. Eigi að
skamma eitt bíó fyrir að standa
sig illa á listræna
markaðinum, þá ætti
Háskólabíó e.t.v. ekki
að vera hinn augljósi
spotspónn. Eða hvað?
Framhaldið af setn-
ingu Jóns er síðan hin
raunverulega ástæða
þess að ég sting hér
niður penna: „... en
ekkert bíó hefur
reynst kvikmynda-
gerðarmönnum
þyngra í taumi ...“
Nú veit ég ekkert um
þau vandræði sem
Háskólabíó kann að
hafa bakað Jóni
Tryggvasyni, ef ein-
hver eru, en sjálfur hef ég haft
viðskipti við bíóið og aldrei haft
undan neinu að kvarta. Þar var
vinsælasta mynd íslenskrar kvik-
myndasögu sýnd, Með allt á hreinu,
og lauk ekki fyrstu sýningarlotu
fyrr en 72.000 manns höfðu séð
myndina í þessum stærsta sal
landsins. Starfsfólk bíósins lagði
sig í framkróka við að gera smell
þennan sem mestan. Ennfremur
hefur alltaf verið tekið vel í að
endursýna myndina þegar eftir því
hefur verið leitað. Þegar við eig-
endurnir vildum rifta samningi um
myndbandadreifingu mörgum
árum síðar var orðið við því sam-
stundis og orðalaust. Ég man ekki
eftir öðru en lipurð í öllum þessum
viðskiptum.
Ákveðinn hópur kvikmynda-
gerðarmanna hefur reyndar lagt
sig í líma að hnýta í forstjóra Há-
skólabíós við öll hugsanleg tæki-
færi. Á meðan hann sat í stjórn
Norræna kvikmynda- og sjón-
varpssjóðsins var gengið svo langt
að klaga í umboðsmann Alþingis,
þótt það bæri reyndar lítinn ávöxt.
Á meðan vann maðurinnsitt verk
ef kostgæfni í sjóðnum, sótti þang-
að fé í íslenskar kvikmyndir og
einna mest fyrir þá sem hæst kvör-
uðu undan honum.
Sjónvarpsþátturinn um Há-
skólabíó er mál sem best er að
hafa sem fæst orð um. Það er ákaf-
lega loðið að segja að forstjórinn
hafi fengið stöðvað útsendinguna.
Það má vel vera að hann hafi kvart-
að, en hann ræður ekki dagskrá
Maðurinn vann sitt verk
af kostgæfni í sjóðnum,
-----------t---------------
segir Agúst Guð-
mundsson, og einna
mest fyrir þá, sem hæst
kvörtuðu undan honum.
Sjónvarpsins frekar en við ráðum
myndavalinu í bíóinu hans. Það var
Útvarpsráð sem tók þáttinn af dag-
skrá. Hver svo sem ástæðan var.
Nýja bíóið
Þetta greinarkorn má ekki skoða
sem svo að ég sætti mig fullkom-
lega við ástand kvikmyndadreifing-
ar á íslandi. Mig tekur það jafnsárt
og Jón Tryggvason að sjá ekki
ýmsar perlur kvikmyndalistarinnar.
Það breytir ekki þeirri staðreynd
að Hollywood er stöðugt að ná
stærri hluta heimsmarkaðarins
undir sig og það gildir ekki bara
hérna, heldur líka annars staðar í
Evrópu. Við þessu þarf að spyrna,
en það verður ekki gert með skæt-
ingi út í einn einstakan bíóstjóra.
Annars staðar á Norðurlöndum
fást opinberir styrkir til að greiða
niður sýningareintök, þýðingu og
textun á sérstökum gæðamyndum,
enda er úrvalið eftir því. Þetta þyk-
ir eðlilegt framlag til menningarinn-
ar. Hér verður þó að slá einn var-
nagla: Eigi að taka slíka styrki upp
hér á landi má ekki taka þá af ráð-
stöfunarfé Kvikmyndasjóðs sem
vitaskuld á allt að fara í fram-
leiðslu nýrra íslenskra mynda.
Hin leiðin er svo að koma upp
nýju kvikmyndahúsi sem helgi sig
göfugri iðju en þeirri að græða á
náunganum. Hugmyndin um „cin-
ematek" er vissulega þess virði að-r-
hafa í hámælum. En hvernig verður
best að þessu staðið?
Af grein Jóns má ráða að hann
hafi litla trú á að þær myndir beri
sig fjárhagslega sem hann vill sýna
í kvikmyndahúsi þjóðarinnar. Hann
reiknar með styrkjum einhvers
staðar frá og bendir sérstaklega á
Reykjavíkurborg. Væri ég pólitíkus
myndi ég hrökkva í baklás við slík
tíðindi. Er hér á ferðinni mál á
borð við íslensku óperuna? Eða tón-
Iistarhús?
Það verður einfaldlega að sýna
fram á að svona menningarstofnun
þurfi ekki að kosta nein býsn,
kannski ekki mikið meira en kvik-
myndahátíð annaðhvert ár. Áhugi~r
íslendinga á góðum kvikmyndum
er slíkur að það er grundvöllur fyr-
ir svona rekstri.
Það er tilvalið að blása til sam-
stöðu um málið. En þá verður líka
að sleppa skítkastinu, a.m.k. svona
rétt á meðan.
Höfundur er kvikmyndaleikstjóri.
Jón blæs tíl samstöðu
Ágúst
Guðmundsson
Kynþáttamis-
munun á Islandi
ÞAÐ hefur ekki farið
mikið fyrir umræðu um
kynþáttamismunun á
íslandi. Það er helst í
gegnum tíðina þegar
fréttir hafa borist er-
lendis frá um erjur og
ofbeldi, fréttir frá S-
Afríku, af Rodney King
og húsbrunum í Þýska-
landi. í heimi sívaxandi
samskipta og bættra
samgangna er þess þó
ekki að vænta að við
sleppum frekar en aðr-
ar þjóðir og ýmsir at-
buröir undanfarið gefa
vísbendingar um hvað
mögulega koma skal.
Kynþáttamismunun sem
rekstrarþáttur
Umfjöllunin um veitingastaðinn
Oðal og fleiri staði ýtir illilega við
manni. Ekki vegna þess að fordóm-
arnir séu til staðar, þeir þrífast hér
eins og annars staðar. Það er vegna
þess að þarna er kynþáttamismun-
un beitt nánast vísvitandi vegna
rekstrarsjónarmiða. Eitthvað sem
við könnumst svo sem við úr sög-
unni, helsta hindrunin gegn afnámi
þrælahalds var rekrstarhagsmunir
þeirra sem áttu og versluðu með
þræla. Kynþáttafordómar eins og
aðrir fordómar geta þrifist og dafn-
að án þess að koma í ljós ef ytri
aðstæður eru í lagi. Þannig hefur
það verið í Evrópu; þegar næg at-
vinna er til staðar gerist ekkert en
þegar sverfur að me_ð atvinnuleysi
upphefst ofbeldið. Á sama hátt,
þegar sverfur að í rekstri i harðri
baráttu veitingastaða, er gripið til
þess að útiloka einhvem hóp vegna
þess að „þessi hópur keypti ekki
neitt á barnum", eins og einn veit-
ingamaður sagði í viðtali við Helg-
arpóstinn. Fordómamir lauma sér
líka inn í það hvernig íjölmiðlar
fjalla um málin. Á dög-
unum stakk maður
annan með hnífi í Hlíð-
unum. Einhveijir
fjölmiðlar lögðu
áherslu á að þetta hefði
verið maður af tæ-
lenskum ættum eða af
asískum upprana. Það
er svona eins og að
segja þegar glæpur er
framinn, „glæpamað-
urinn er af vestfirskum
ættum“ eða eitthvað á
þá leið.
Skrifstofa
jafnréttismála
Hér er starfandi skrifstofa jafnrétt-
ismála. Af nafnsins hljóðan mætti
ætla að sú skrifstofa hefði afskipti
af allri mismunun. Svo er hins veg-
ar ekki. Hún starfar eftir ítarlegum
lögum sem ná eingöngu til jafnrétt-
is karla og kvenna. Samkvæmt
Stutt er á milli þjóð-
ernisrembings, segir
Kjartan Jónsson, og
kynþáttafordóma.
upplýsingum þar á bæ hefur það
einu sinni komið upp að einstakling-
ur kom og vildi leita réttar síns
vegna þess að hann taldi sér mis-
munað sökum litarháttar. Sá ein-
staklingur fór erindisleysu þar sem
sú skrifstofa sér ekki um slík mál.
Mér þykir þeir sem lögðu fram þessi
lög hafa sýnt skort á framsýni að
gera ekki ráð fyrir að setja þyrfti
ítarlegri lög um annað jafnrétti en
kynjajafnrétti. Það er allavega
tímabært að fara að skoða hvort
ekki eigi að breyta þeim lögum og
hvort sú skrifstofa geti ekki gegnt
stærra hlutverki. Þær konur sem
Kjartan Jónsson
hafa barist fyrir því að koma þess-
um lögum á og hafa fundið fyrir
mismunun í þjóðfélaginu ættu að
geta fundið samkennd með öðrum
sem er mismunað.
Samherjar veitingamanna
Því miður eiga þeir veitinga-
menn, sem hegða sér eins og hér
er lýst, talsverðan fjölda andans
samheija hér á íslandi. Fordómar,
eins og önnur fáfræði, þrífast ágæt-
lega í einangrun og stutt er á milli
þjóðernisrembings og kynþáttafor-
dóma. Ég hef þó það mikla trú á
mannfólkinu að ég held að það
muni þroskast frá svona framstæð-
um þankagangi. Þangað til munu
verða til kynþáttafordómar jafnt
sem aðrir fordómar. En við megum
aldrei samþykkja það þegar þeir
fara yfir strikið, hætta að verða
kynþáttafordómar og verða að kyn-
þáttamismunun.
Húmanistar
Húmanistahreyfingin á íslandi
hefur í hyggju að koma af stað
virkri umræðu um þessi mál og
koma saman einstaklingum og fé:
lagasamtökum sem áhuga hafa. í
stefnuyfírlýsingu húmanista segir
eftirfarandi: „Barátta fyrir rétti
minnihlutahópa er barátta fyrir
rétti allra manna.“ Það er kominn
tími til þess að vekja samvisku ís-
lenskrar þjóðar í þessum málum.
Höfundur er sölustjóri og
meðlimur í
Húmanistahreyfingunni.
Mikíá úrvd af
fdllegum
rúmfatnaði
Skóbvðrfiustig U Siml SM 4050 Reyktivtk.
FJARSTÝRÐIR BÍLSKÚRSHURDAOPNARAR
Höfum fengið nýja sendingu af hinum vönduðu,
þýsku Aperto bílskúrshurðaopnurum, sam-
þykktir af P&S. Verð aðeins kr. 22.938.
HIRÍM/
Bíldshöfóa 14, sími 567 4235.
Glæsilegt
málverkauppboð
í Gullhömrum, húsi iönaðarmanna-
félagsins, Hallveigarstíg 1, sunnudag-
inn 6. október kl. 20.30.
Sýning uppboðsverka í dag kl. 12-18,
laugardag og sunnudag kl. 14.00-18.00.
Antik-verslunin opin á sama tíma.
Vorum að taka inn nýjar vörur.
við Ingólfstorg,
I tv l sími 552 4211.
Gífurlegt úrval köflóttra
efna í barnakjóla,
akbútasaum, gardínur
og föndur.
cffiY Sendum í póstkröfu.
V/RKA
Mörkinni 3, s. 568 7477.
j;igiitjiS;itijii«i;iSijiiiiaj8gij