Morgunblaðið - 08.11.1996, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FÖSTUDAGUR 8. NÓVEMBER 1996 39

►
i
i
Í
i
I
i
I
)
I
i
I
I
I
Eitt sinn vék hann að What Happ-
ened in History eftir V. Gordon
Childe, að upp fyrir mér rifjaðist
nær aldarfjórðungi síðar (en úr
þeirri bók hafði ég móttekið „diff-
usionisma" sem sjálfsagðan hlut).
Og ýmislegt sem fram vatt í bresku
þjóðlífi, varð honum að umræðu-
efni.
Leiklist lagði Einar Pálsson að-
eins fyrir sig í nokkur ár, þótt vel
yrði ágengt á því sviði. Sneri hann
sér að rekstri Málaskólans Mímis.
Á sjötta áratugnum og fram á hinn
sjöunda bar fundum okkar Einars
öðru hverju saman, en miklu sjaldn-
ar en áður, og þá oftast á förnum
vegi eða á samkomum. Snemma
árs 1969 flutti ég fjögur erindi í
Norræna húsinu um útlistun kunnra
fræðimanna á upphafi siðmenning-
ar (síðar út gefin í bókarformi).
Ræddi Einar erindin við mig, en
gaf ekki í skyn, að hann hefði
skyggnst miklu dýpra í þeim efnum.
Síðar á því ári birti Einar fyrstu
bók sína um Rætur íslenskrar
menningar, Baksvið Njálu, en í
hinni síðustu þeira, Kristnitökunni
og Kirkju Páturs í Skálholti skýrði
hann frá tildrögum athugana sinna:
„í stríðslok 1945 byijaði ég að
velta alvarlega fyrir mér máli goð-
sagna. Mér fannst túlkun á því
máli vafasöm og kennsla í goða-
fræði barnaleg... Hef ég verið
með hugann við þetta æ síðan. Um
1950 þóttist ég hafa brotið tiltekna
múra, og árið 1957 hafði ég upp-
götvað margs konar notkun tákn-
máls í fornum ritum, sem áður hafði
ekki verið á bent. Eitt af því, sem
ég sá snemma var, að túlkun á
helstu fornritum íslendinga eins og
Njálu, Eglu og Hrafnkötlu byggðist
jafnan á yfirborðsmerkingu máls.
Fundust margs konar blæbrigði í
efniviðnum, sem fræðimenn höfðu
ekki gert ráð fyrir áður. Á þessum
tíma hafði ég ekki kynnt mér þá
miðaldaritun, er allergóría nefndist
og var því óviðbúinn flestu er ég
fann... Eitt af því er tiltölulega
snemma skaut upp kollinum var,
að tölur og hlutföll voru gífurlega
mikilvægt atriði í launsögu Njálu.
Kom þetta eigi síst á óvart vegna
þess, að augljóslega voru tölur
„hugsanir"; í þeim voru fólgnar
djúpar merkingar. Hefur síðar kom-
ið í ljós, að svo var þessu einnig
farið annars staðar í evrópskri mið-
aldaritun." (Bls. 80-81).
Að út kominni annarri bók Ein-
ars Pálssonar um Rætur íslenskrar
menningar virtist ýmsum, að í meg-
inatriðum hlyti að verða fallist á
niðurstöður hans, um staðsetningar
og táknmál. Svo fór þó, að bókin
vakti andmæli. Ástæðna þess mun
ekki langt að leita: Svo mjög sem
íslendingasögurnar efldu þjóðarvit-
und landsmanna á síðari hluta 19.
aldar og fyrstu áratugi þessarar,
litu margir landsmenn þær sem
helgidóm fremur en gullna grein
evrópskra bókmennta. - Úti í Evr-
ópu höfðu nokkrir fræðimenn um
líkt leyti og Einar Pálsson eða litlu
síðar hafið áþekkar athuganir stað-
setninga og hlutfalla sem hann. Við
nokkra þeirra skiptist hann á bréf-
um. Rannsóknir hans áttu evrópsk-
an vettvang.
Á áttunda og níunda áratugnum
reyndum við nokkrir að vekja máls
á bókum Einars Pálssonar í ritdóm-
um (oft sömdum í fljótheitum). Og
sjálfur greindi hann frá niðurstöð-
um sínum í blaðagreinum og fyrir-
lestrum. Snemma árs 1994 efndi
Félagsvísindadeild Háskóla íslands
til ráðstefnu um kenningar Einars
(að nokkru fyrir forgöngu séra
Kolbeins Þorleifssonar). Þótt enn
sæti þær andbyrs, orkar varla leng-
ur tvímælis, að á síðari hluta 20.
aldar hafi hann lagt öðrum meira
fram til íslenskra fornfræða. - Ég
tel mér það gæfu að hafa í hálfan
sjötta áratug átt vináttu manns,
sem á stundum var haldinn snilldar-
anda.
Haraldur Jóhannsson.
1
I
Ég var hér í London er ég frétti
lát þitt og get því ekki fylgt þér til
grafar, en hugurinn leitar til þín,
kæri vinur. Fáein kveðju- og þakk-
lætisorð vil ég þó hripa niður.
Við áttum samleið í Menntaskól-
anum í Reykjavík á stríðsárunum
og stafar enn frá þeim tíma miklum
dýrðarljóma sem yljar um hjarta-
rætur. Samfylgd okkar þar, þegar
við báðir reyndum að verða að
mönnum, hefur orðið mér mjög
dýrmæt sakir þess hversu auðvelt
þú áttir ætíð með að gefa af sjálfum
þér.
Forysta þln í bekknum sem
Inspector Scholae var mjög farsæl
alla tíð og við sambekkingar þínir
studdum þig af mikilli virðingu og
þakklæti. Öll vandamál bekkjarins
leystir þú.
Þegar stúdentsprófinu var náð
og við flýttum okkur í allar áttir út
í lífið var betra en ekki veganestið
úr Menntaskólaum og raunkennsla
þín I mannlegum samskiptum.
Þú kallaðir okkur saman á fimm
ára fresti til að ekki slitnuðu þau
bönd er bundust í skólanum. Á þess-
ar samkomur komu skólasystkinin
með maka sína. Fyrir utan gleði
og söng og upprifjun gamalla at-
burða var einn þáttur á þessum
samkomum að þínu frumkvæði,
fallegur, _ áhrifaríkur og eftirminni-
legur. Á hverri samkomu var
minnst á sérstakan hátt þeirra
skólasystkina sem fallið höfðu í
valinn. Nú er röðin komin að þér.
Næst verður þín minnst.
Að skilnaði vil ég þakka þér og
flytja þér kveðju mína og Rögnu.
Samúðarkveðjur til Bessíar og
allra þeirra sem standa þér næst.
Ingi R. Helgason.
Ég kynntist Einari Pálssyni í
Málaskólanum Mími. Þá var hann
byijaður að kanna þau fræði land-
námsmanna sem síðar urðu megin
viðfangsefni hans. Við settum
stundum á langar viðræður um
þetta efni og þótt ég I fyrstu fyndi
lítinn botn I þessari speki, skyldist
mér smám saman að þarna var um
að ræða nýjan skilning á þekkingu
og siðum meðal þeirra sem stýrðu
landnámi hér forðum tíð. Einar var
ólatur að gefa mér bækur sínar er
við hittumst og síðar er ég leigði
af honum húsnæði, greiddi ég hon-
um ekki leiguna án þess að fá fyrir-
lestur og bók í kaupbæti. í stuttu
máli taldi Einar sig hafa komist að
því og I byijun fyrir tilviljun, að þau
merku fræði sem m.a. tengdust
byggingu hinna miklu pýramída og
flestir héldu löngu glötuð og reynd-
ar aldrei þekkt hér norður í barbarí-
inu, hefðu ekki aðeins verið tiltæk
stjómendum landnámsins heldur
ráðið mestu um hvernig til tókst.
Skipulagt landnám eins og hér á
fáa sína líka og engin skýring
finnanleg nema þessi. Landnáms-
menn bjuggu yfír fágætri þekkingu
sem varla var ættuð frá Noregi eða
öðrum nærliggjandi löndum. Hug-
myndir þær sem Einar varði dijúg-
um hluta starfsævinnar til að setja
fram og útskýra, varpa ekki aðeins
nýju ljósi yfir landnámið hér, þær
gera sögu okkar og bókmenntaarf
stórum merkari en ella, því þá er
ekki aðeins um okkar sögu að ræða
heldur fræði sem miklu réðu I sögu
mannkynsins. Hafi þessi fræði
varðveist hér og haft varanleg áhrif
á byggð og sögu löngu eftir að þau
voru glötuð annars staðar, eru það
svo stór tíðindi að flest verður frem-
ur smátt í samanburðinum.
Ekki treysti ég mér til að kveða
upp stóran dóm I þessu máli, en svo
stór hugmynd verðskuldar stóra
skoðendur og eflaust koma þeir sem
geta litið upp úr smælkinu. Viðræð-
ur mínar við Einar höfðu áhrif á
mig og svonefndar lífsskoðanir mín-
ar og ýttu m.a. undir stofnun Ása-
trúarfélagsins, en fyrst og fremst
er ég þakklátur fyrir að fá að kynn-
ast þeim lítilláta höfðingja sem Ein-
ar Pálsson var.
Jón frá Pálmholti.
Með Einari Pálssyni er horfinn
af sjónarsviðinu einn litríkasti og
traustasti vinur sem ég var svo
lánssamur að eignast þá er við
stunduðum nám saman ( MR og
urðum samstúdentar í lok stríðsins
vorið 1945.
Góður kunningsskapur tókst
fljótlega með okkur Einari er ég
hóf nám í MR og þróaðist brátt
í djúpstæða og heilbrigða vináttu.
Einar var, eins og hann átti kyn
til, gæddur einkar jákvæðum per-
sónutöfrum og var brátt valinn
til forystu meðal skólafélaganna.
Hann var kjörinn inspector scolae
og sjálfkjörinn foringi okkar sam-
stúdentanna allar götur síðan.
Þannig undirbjó hann og stjórnaði
með sinni léttu lund og skörungs-
skap öllum þeim stúdentsafmæl-
um árgangsins sem á eftir komu.
Nú síðast á 50 ára stúdentsaf-
mæli þó hann væri þá orðinn sjúk-
ur maður.
Það var eftirtektarvert hve annt
honum var alla tíð um velferð allra
skólasystkina sinna. Var hann þá
boðinn og búinn að rétta út hjálpar-
hönd til þeirra sem hann frétti að
á þurftu að halda. Slíkur drengur
var hann alla ævi. Góðlátleg glettni
og hnyttin tilsvör voru eftirminni-
legir þættir í skapgerð Einars. Það
leiddist engum í návist hans. Einar
kom víða við í lífshlaupi sínu. Að
loknu námi í „Royal Ácademy of
Arts“ í London gerðist hann mikil-
virkur sem leikari og leikstjóri í
Leikfélagi Reykjavíkur um árabil.
Var ánægjulegt að fylgjast með
því starfi hans. Seinna keypti hann
svo Málaskólann Mími og rak þann
skóla af miklum myndarskap um
langt árabil. Öll hans störf voru
unnin af frábærri samviskusemi og
myndugleik sem voru honum svo
eðlisleg.
Árið 1963 kom svo út fyrsta bók
Einars, „Spekin og sparifötin", sem
vekur mikla athygli fyrir snilldar-
lega frásögn og stíl í einkar töfr-
andi ferðalýsingum. Einars mun
lengi minnst sem mikilsvirks rithöf-
undar og fræðimanns en ég ætla
að aðrir muni um það fjalla nú
þegar hann er horfinn sjónum okk-
ar.
Einar var svo lánsamur að eign-
ast styrkan og elskulegan lífsföru-
naut er hann kvæntist sómakon-
unni Birgitte Laxdal sem bjó hon-
um mikið menningarheimili og var
hans stoð og stytta gegnum stund-
um stormasamt líf. Til þeirra var
gott að leita á góðum stundum lífs-
ins. Fágætt menningarheimili.
Þau eignuðust 3 mannvænleg
börn og eru 2 þeirra á lífi, synirnir
Páll og Þorsteinn. Missir dótturinn-
ar Inger var þeim mikið áfall og
hennar sárt saknað.
Eftir að heilsu Einars tók að
hraka fyrir allmörgum árum kom
vel í Ijós hvílík mannkostakona
Bessí var en hún annaðist hann í
löngu og ströngu sjúkdómsstríði
af einskærri alúð. Göfuglyndi henn-
ar er einstakt.
Eftirlifandi skólasystkini Einars
senda Bessí og öðrum ástvinum
hans hugheilar samúðarkveðjur.
Kjartan Gunnarsson.
Kveðja úr Kattholti
Nú er skarð fyrir skildi í stjóm
Kattavinafélags íslands, þar sem
traustur stjómarmaður er fallinn
frá.
Einar Pálsson gaf kost á sér í
stjórn félagsins á aðalfundi 1993
og lagði eftir það krafta sína f að
stuðla að framgangi þess. Hann
reyndi að virkja félagsmenn til
dáða og náði þar nokkmm ár-
angri. Við í stjórninni fundum
kraftinn, sem fylgdi honum meðan
heilsan leyfði. Hann bar hag dýr-
anna mjög fyrir bijósti og fylgdist
vel með því sem var að gerast í
Kattholti.
Með þessum línum viljum við
koma á framfæri innilegu þakklæti
fyrir allt, sem Einar Pálsson gerði
fyrir Kattavinafélag íslands og um
leið flytja fjölskyldu hans hugheilar
samúðarkveðjur.
Minningin lifir.
Sljórn Kattavina-
félags íslands.
• Fleiri minningargreinar um
EinarPálsson bíða birtingar og
munu birtast í blaðinu næstu
daga.
SAMÚELÍNA PÉTURSDÓTTIR
frá Firöi,
andaðist í Sjúkrahúsi Akraness miðvikudaginn 6. þ.m.
Kristín Þorsteinsdóttir.
t
Ástkær faðir okkar, afi og langafi,
RAGNAR JÓNSSON,
Hlaðhömrum,
Mosfellsbæ,
áðurtil heimilis
íLaufvangi 1, Hafnarfirði,
andaðist í Sjúkrahúsi Reykjavikur þriðju-
daginn 5. nóvember.
Anna Jóna Ragnarsdóttir,
Jóhanna Ragnarsdóttir, EinarS. Björnsson,
Guðný Ragnarsdóttir, Guðbergur Magnússon,
Jón Ragnarsson, Ingveldur Kartsdóttir,
Helgi Ragnarsson, Halldóra Magnúsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Okkar elskaði,
ÓTTAR SIGURJÓN,
Stekkum,
Sandvíkurhreppi,
sem lést af slysförum 2. nóvember sl.,
verður jarðsettur frá Selfosskirkju laug-
ardaginn 9. nóvember kl. 13.30.
Þeim, sem vilja minnnast hans, er bent
á björgunarsveitir í Árnessýslu.
Margrét Helga Steindórsdóttir, Guðmundur Lárusson,
Lárus Guðmundsson, Guðrún Rut Sigmarsdóttir,
Steindór Guðmundsson, Ólöf Ósk Magnúsdóttir,
Vignir Andri Guðmundsson.
t
Faðir okkar, tengdafaðir og afi,
SIGURÐUR ÓLASON,
Öldugötu 3,
lést í Landspítalanum miðvikudaginn
6. nóvember.
Útförin fer fram frá Fossvogskapellu
fimmtudaginn 14. nóvember kl. 13.30.
Sigríður Sigurðardóttir, Bent Rasmussen,
Kristín Sigurðardóttir, Jón Baldvin Pálsson,
Þóra Sigurðardóttir, Sumarliði fsleifsson,
Steingrímur Óli Siguröarson
og barnabörn.
t
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar,
tengdafaðir og afi,
ÞÓRHALLUR SIGURJÓNSSON
heildsali,
Hrauntungu 43,
Kópavogi,
verður jarðsunginn frá Digraneskirkju
mánudaginn 11. nóvember kl. 15.00.
Sigriður Pétursdóttir,
Ragna Gústafsdóttir, Þorsteinn Ingvarsson,
Guðlaug Sigrfður Þórhallsdóttir, Valur Júlfusson,
Lilja Ólöf Þórhallsdóttir, Valgeir Jakobsson
og barnabörn.
t
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar,
tengdafaðir, afi og langafi,
PÁLL EYDAL JÓNSSON
frá Garðstöðum,
Ásharmi 59,
Vestmannaeyjum,
sem lést í Sjúkrahúsi Vestmanna-
eyja sunnudaginn 27. október, verður
jarðsunginn frá Landakirkju í Vest-
mannaeyjum laugardaginn 9. nóvember
kl. 14.00.
Ragnheiður Valdórsdóttir,
Borgþór Eydal Pálsson, Októvfa Andersen,
Guðrún Pálsdóttir, Reynir Árnason,
Bjarney Pálsdóttir, ívar Gunnarsson,
barnabörn og barnabarnabörn.