Morgunblaðið - 12.02.1997, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 12. FEBRÚAR 1997 23
AÐSEIMDAR GREINAR
Sjónstöð íslands 10 ára
TOLFTA febrúar
fyrir tíu árum var stigið
heilladijúgt skref til
hagsbóta fyrir blinda
og sjónskerta hér á
landi en þann dag var
Sjónstöð Islands stofn-
uð.
Athuganir sýna að
fátt óttast menn meira
en blindu en hætt er
við að án sjónarinnar
myndu athafnir hins
daglega lífs veitast
okkur býsna torveldar.
Blinda hefur fylgt
mannkyninu frá örófi
alda. Orsakir hennar og
algengi hafa þó breyst
í tímans rás. Hlutskipti blindra hefur
batnað. Fyrr á öldum var hinn blindi
eingöngu þiggjandi, lítið betur settur
en dauður, eða eins og segir í Háva-
málum: „Blindur er betri; en brendur
sé; nýtur manngi nás.“ Þetta hefur
nú breyst þannig að í dag er hinn
blindi ekki aðeins virkur þátttak-
andi, heldur fullgildur meðlimur í
samfélagi okkar.
Breytingin hefur þó ekki orðið án
átaka og hafa margir lagt þar hönd
á plóginn. Fyrstan skal nefna Þór-
stein Bjarnason sem hófst handa við
að kenna blindum körfugerð árið
1923. Blindravinafélagið var siðan
stofnað árið 1932 og er það elsta
starfandi styrktarfélag fatlaðra hér
á landi. Það beitti sér meðal annars
fyrir kennslu blindra barna, bæði
bóklegri og verklegri.
Árið 1939 ákváðu blindir að taka
stjórn sinna mála í eigin hendur og
stofnuðu Blindrafélagið, samtök
blindra og sjónskertra á íslandi. Það
er reyndar fyrsta öryrkjafélag lands-
ins. Þessi þróun mála var ofur eðli-
leg, þar sem sjónskertir eru á öllum
aldri og því margir hveijir með fulla
starfsorku og vel í stakk búnir til
að takast á við eigin vandamál.
Með stofnun Blindrafélagsins
bundust sjónskertir sterkum böndum
og hafa með gífurlegum dugnaði
haft forgöngu um ýmis réttindamál
blindra. Hinsvegar var kannski
óraunhæft að ætlast tii þess að
áhugamannasamtök stæðu ein undir
öllum þeim kostnaði sem starfsem-
inni fylgdi. Því var það að samfélag-
ið tók við hluta hennar og bætti um
betur, enda er eitt af aðalsmerkjum
velferðarþjóðfélags að koma til að-
stoðar þeim einstaklingum sem
vegna fötlunar eru hjálpar þurfi.
Það var svo í desember 1982 að
þáverandi heilbrigðisráðherra skip-
aði nefnd, sem gera skyldi tillögur
um starfsemi sjónstöðvar og skipu-
lagningu sjónverndar í landinu, þar
með talið forvarnarstarf, úthlutun
hjálpartækja og hlutdeild hins opin-
bera í því. Frumkvæðið að þessu
átti prófessor Guð-
mundur Björnsson fyrr-
um yfirlæknir Augn-
deildar Landakotsspít-
ala og var Sjónstöð ís-
lands formlega stofnuð
12. febrúar 1987.
Lögum samkvæmt er
Sjónstöðinni ætlað að
annast hverskonar
þjónustu við sjónskerta,
svo sem sjúkdómsgrein-
ingu, mælingu og út-
hlutun sérhæfðra hjálp-
artækja, þjálfun og
hverskonar endurhæf-
ingu sem sjónskertir
þurfa á að halda. Stofn-
uninni er einnig ætlað
að halda skrá yfir alla þá landsmenn
sem sjónskertir eru.
Þessi 10 ár sem stöðin hefur starf-
að hefur hún sinnt um 2.100 ein-
staklingum. Um síðustu áramót voru
á lífi um 1.500 sjónskertir og blind-
Lífshættir nútíma-
mannsins, segir Guð-
mundur Viggósson,
gera æ meiri kröfur til
sjónarinnar.
ir einstaklingar hér á landi. Lang-
flestir þeirra eru aldraðir og er orsök
sjónskerðingar þeirra oftast hrörn-
unarsjúkdómar í augum. Ennþá er
í fæstum tilvikum hægt að bjóða upp
á lækningu en öllum má þó hjálpa
með sjónhjálpartækjum af ýmsum
gerðum ásamt kennslu í athöfnum
hins daglega lífs.
Lífshættir nútímamannsins gera
æ meiri kröfur til sjónarinnar. Segja
má að aldrei fyrr hafi sjónin skipt
manninn jafnmiklu máli og nú vegna
mikillar aukningar myndmáls og rit-
máls. Það er því þakkarvert að þörf-
um augnsjúklinga er vel sinnt með
greiðum aðgangi að fjölmennri og
ágætlega menntaðri augnlækna-
stétt, ásamt vel tækjum búinni augn-
deild.
Sjóndepra og blinda eru yfirleitt
lokastig ákveðinna augnsjúkdóma.
Rétt er því að tíunda hér lítillega
helstu blinduvaldandi sjúkdóma á
íslandi í dag, og geta helstu ráða,
sem tiitæk eru gegn þeim.
Langalgengasta orsök verulegrar
sjóndepru hér á landi er aldursrýrn-
un í miðgróf sjónu, það er gula blett-
inum, sem oft er ranglega nefnd
kölkun í augnbotni. Sjúkdómurinn
leggst nær eingöngu á roskið eða
gamalt fólk. Um áttrætt er til dæm-
is nær annar hver maður haldinn
honum að einhveiju leyti. Um 60%
allra skjólstæðinga Sjónstöðvarinnar
Guðmundur
Viggósson
eru sjónskertir af hennar völdum.
Skemmdin verður nær eingöngu á
því svæði sjónu þar sem sjónskerpa
er að jafnaði mest. Þess vegna veld-
ur hún fyrst og fremst lestrarörðug-
leikum, jafnt á bók sem texta á
tölvu- eða sjónvarpsskjá. Á hinn
bóginn helst sjónin til hliðanna,
þannig að þeir sem haldnir eru þess-
um sjúkdómi verða ekki alblindir.
Hliðarsjónin nægir í flestum tilvikum
sem ratsjón, þ.e.a.s. menn geta farið
hjálparlaust um sitt nánasta um-
hverfi og jafnvel víðar við góð skil-
yrði. í flestum tilvikum kemur þessi
hrörnun hægt og sígandi á mörgum
árum, en þó getur fylgt henni bjúg-
ur og blæðing inn á augnbotninn
með snöggri sjónskerðingu. Um or-
sakir er annars lítið vitað. Oftast
má þó hjálpa þessu fólki mikið með
allskonar stækkunarbúnaði til lestr-
ar og góðri lýsingu.
Næstalgengasta orsök sjónskerð-
ingar á Islandi er hægfara gláka.
Þessi illvígi sjúkdómur sem til
skamms tíma var langalgengasti
blinduvaldandi sjúkdómur á íslandi
og hefur um aldaraðir blindað fleiri
íslendinga en nokkur annar sjúk-
dómur. Algengi hennar hefur þó
minnkað jafnt og þétt á síðari árum.
Nú eru t.d. aðeins um 7% skjólstæð-
inga Sjónstöðvarinnar sjónskertir af
hennar völdum. Gláka leiðir alltaf
til alblindu ef ekkert er að gert.
Glákublindu er ekki hægt að bæta
með nokkrum ráðum, en með öflugu
forvarnarstarfi má uppgötva og
meðhöndla sjúkdóminn á byijunar-
stigum og koma þannig í veg fyrir
blindu. Á þessu sviði forvarna hafa
íslenskir augnlæknar, með dyggri
aðstoð líknarfélaga, lyft Grettistaki
með vel skipulagðri glákuleit og
augnlækningaferðum um landið,
enda hefur dregið stórlega úr blindu
af völdum gláku.
Af öðrum orsökum sjónskerðingar
má nefna meðfædda augngalla.
Vanskapnaður á augum er reyndar
algengasta orsök blindu meðal barna
í okkar heimshluta. Á íslandi eru
nú um 70 blind eða verulega sjón-
skert börn, sem svarar til þess að
árlega fæðist um 4 blind börn. Blinda
meðal barna er alltaf mjög alvarlegt
mál, þar sem þau eiga að jafnaði
langt líf fyrir höndum og eftir er
allur undirbúningur ævistarfsins.
Sjaldnast er unnt að koma í veg
fyrir þessa meðfæddu galla, þó örar
framfarir á sviði erfðatækni gefi
fyrirheit um lækningu í framtíð-
inni. Helsta viðfangsefni Sjónstöðv-
ar hvað börnunum viðkemur er að
veita aðstoð með skólanám og síðar
að hjálpa þeim að hasla sér völl í
atvinnulífinu, því með viðeigandi
hjálpartækjum og hæfingu má gera
flestum kleift að leggja stund á fjöl-
breytta atvinnustarfsemi.
Álþekkt er að sykursýki sem
staðið hefur iengi geti valdið alvar-
legum augnskemmdum. Eftir að
farið var að nota insúlín, hafa lífs-
líkur sykursjúkra stóraukist en þar
með einnig líkurnar á augnskemmd-
um. Er nú svo komið að blinda af
völdum sykursýki er orðin algeng-
asta orsök blindu meðal fólks, á
aldrinum 25-65 ára, í hinum vest-
ræna heimi. Sem betur fer má að
miklu leyti halda augnskemmdum
vegna sykursýki í skefjum með við-
eigandi meðferð, ef henni er beitt
nógu tímanlega. íslendingum hefur
reyndar staðið til boða öflug og vel
skipulögð sykursýkismeðferð á
augndeild Landakotsspítala á und-
anförnum árum, enda er sykursýk-
isblinda hér mun minna vandamál
en í flestum öðrum vestrænum lönd-
um.
Hlutskipti blindra og sjónskertra
hefur aldrei verið auðvelt. Þó má
með sanni segja að iífsskilyrði
þeirra séu á allan hátt auðveldari á
íslandi nú en nokkurn tíma fyrr.
Er það ekki síst vegna þeirra mögu-
leika sem tækninýjungar og aukinn
skilningur hafa ieitt af sér. Líklegt
er að áframhaldandi bylting verði á
sviði sjónhjálpartækja á næstu árum
ekki síst vegna örra framfara á sviði
rafeindatækni. Má í því sambandi
nefna t.d. stækkunarforrit í tölvur,
sem stækkað getur eftir þörfum á
skjáinn það sem lesa þarf. Einnig
geta alblindir fengið talgervil, sem
er einskonar forrit sem lesið getur í
heyranda hljóði það sem á tölvuskjá
er ritað. Nú þegar er hægt að fá t.d.
Morgunblaðið og símaskrána á tölvu-
tæku formi. Með nettengingu tölva
má segja að sjónskertum opnist sýn
út í hinn stóra heim.
Sjónstöð íslands sinnir öllum
þeim sem augnlæknar meta sem
sjónskerta samkvæmt alþjóðlegum
reglum. Starfsfólk stöðvarinnar
metur þörf fólks fyrir hin mismun-
andi hjálpartæki og kennir notkun
þeirra. Hjálpartækin eru eign stöðv-
arinnar og lánuð fólki endurgjalds-
laust. Þá stendur stöðin fyrir nám-
skeiðum í athöfnum hins daglega
lífs og umferli fyrir ákveðna hópa
sjónskertra. Starfsfólk stöðvarinnar
liðsinnir einnig fólki á landsbyggð-
inni með ferðum um landið. Við
stöðina er starfrækt augnsmíða-
stofa þar sem fólki sem misst hefur
auga stendur til boða að fá gervi-
augu. Sjónstöðin sér einnig um end-
urgreiðslur vegna gleraugnakaupa
til ákveðinna sjúklingahópa.
100 ár eru nú liðin síðan augn-
lækningar voru fyrst stundaðar hér
á landi, þá reyndar sem fyrsta sér-
grein innan læknisfræðinnar. Þótt
vel hafi tekist til með blinduvarnir
hjá okkur á undanförnum árum má
aldrei slaka á, því ennþá er margt
ógert og einn blindur maður er ein-
um of mikið. Sumir halda að fá-
menn þjóð, sem við íslendingar,
geti lítið lagt til málanna. En í raun
og veru erum við að mörgu leyti
óvenju vel í stakk búnir til rann-
sókna á ýmsum blinduvaldandi
sjúkdómum og gætum þar lagt
þungt lóð á vogarskálina til hags-
bóta fyrir allt mannkyn.
Síðastliðið vor var með framlög-
um Kvennadeildar Reykjavíkur-
deildar Rauða kross íslands,
Blindrafélagsins og Blindravinafé-
lagsins og Augnlæknafélags íslands
stofnaður Sjónverndarsjóður ís-
lands í tengslum við Sjónstöðina.
Tilgangur hans er að stuðla að
rannsóknum og þróunarstarfi á
sviði sjónverndarmála. Skal tilgangi
sjóðsins náð með því að veita úr
sjóðnum fé tii rannsókna á sjón og
augum með sérstöku tilliti til
blinduvaldandi sjúkdóma og til þró-
unar sjónverndarmála á íslandi.
Vonandi verður Sjónverndarsjóð-
ur íslands sú lyftistöng fyrir skiln-
ing okkar á blinduvaldandi sjúk-
dómum, sem við öll væntum.
HSfundur eryfirlæknir
SjónstSðvar Islands.
Finndu þér fyrirmynd
Þú skalt komast að því
hvað þjálfarinn þinn
hefur gert til að ná árangri.
Faxafeni • Langarima • Skipholti
Safnaðu 5 hojlráóum og þú færó 1000 kr.
afslátt af þriggja mánaóa kortum í Mætti
og Gatorade brúsa og duft frá Sól hf.
Ittjgar
umbúðir
SAMA GOÐA SINNEPIÐ!
ÐMPALr DÆHi
• • --*ag

rm:mi |
«SK.SBRj STÆ8K SESSf
Hið vinsæla UG
sinnep hefur nú fengið
nýjar umbúðir.
UG sinnepið sem kitlað
hefur bragðlauka
íslendinga verður eftir
sem áður fáanlegt í
öllum helstu verslunum
undir hinu nýja nafni
'Ehkeif hoyðán 'Káíuidv