Morgunblaðið - 16.04.1998, Blaðsíða 18

18 FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 1998
MORGUNBLAÐIÐ
L
LANDSBANKINN
skattaskuldir eigi hann ekki fyrir
þeim? Nei, hann er látinn bera
ábyrgð og honum er refsað ef hann
stendur ekki við sitt. Og fólk krefst
með réttu þess sama af þeim sem
treyst hefur verið tfl trúnaðarstarfa í
þjóðfélaginu og fá fyrir það himinhá
laun, starfskjör og fríðindi sem fólk-
ið, líka það sem hundelt er af kerf-
inu, þarf að greiða fyrir. Herra for-
seti, gömul kona hringdi í mig í gær-
kvöldi og sagði: ég hef hreinlega
ekkert sofið vegna þessa máls, þetta
er grátlegt, búum við virkilega í
svona spilltu samfélagi? Orð þessar-
ar konu eru spegill þjóðarinnar í
þessu máli. Fólk vfll ekki svona þjóð-
félag, það gerir kröfu um allsherjar
hreingerningu í íslensku samfélagi.
Fólki gersamlega ofbýður og nú,
herra forseti, eftir þessa svörtu
skýrslu mun fólk verða hamslaust af
bræði. Þessi svarta skýrsla mun
hvfla eins og skuggi yfír þjóðinni,
eins og skuggi yfir þjóðinni, herra
forseti, þar tfl leikregium samfélag-
ins hefur verið breytt og við höfum
búið fólkinu þjóðfélag siðgæðis í stað
siðspillingar."
Hefiir bankaráðið
hreinan skjöld?
„En, herra forseti, nægir það til
þess að endurreisa trúnað milli
bankans og fólksins að bankastjór-
amir þrír sögðu af sér? Nei, því að
gallinn er sá að fjöldi fólks trúir ekki
að bankaráðið hafí hreinan skjöld í
málinu. Bankaráðið segir að Ríkis-
endurskoðun telji það hafa rækt
hlutverk sitt sem eftirlitsaðila með
fullkomlega eðlilegum hætti. Þetta
er algjörlega rangt. Enga slíka yfír-
lýsingu er að finna í skýrslu Ríkis-
endurskoðunar. Það er líka hlálegt
að lesa í greinargerð bankaráðsins,
sem er hreinn kattarþvottur, herra
forseti, þar sem þeir reyna að hvít-
þvo sig þegar bankaráðið segir að
nokkrar fjárhæðir hjá tveim banka-
stjórum hafí ekki verið skýrðar, við
erum þó að tala um margar milljónir.
Því hefði verið hreinlegra að ganga
hreint tii verks og að bankaráðið
hefði einnig sagt af sér.
Greinargerð bankaráðsins þarf
líka að ræða í sérstakri umræðu og
ég furða mig á því, herra forseti, ég
furða mig á því að ráðherra verji hér
bankaráðið í þessari umræðu.
Bankaráðið á að hafa eftirlit með
rekstri bankans, þar með talið risnu
og ferðalögum. Hvemig gat 20C
milljóna króna risna og ferðalög á
tæpum fímm ámm farið framhjá
bankaráðinu sem eftirlit á að hafa
með rekstri bankans? Sá bankaráðið
virkflega ekkert athugavert við það
að nærri 400 ferðir vora farnar til út-
landa á taepum fímm árum? Sem
samsvarar því að nærri fjórða hvern
dag allt árið um kring var einhver á
vegum bankans erlendis. Sá
bankaráðið ekkert athugavert við
það að ferðalög og risna eru að með-
altali um 40 milljónir króna sem
samsvarar mánaðarlaunum 550
verkakvenna? Hvernig skflgreinir
ráðherra hlutverk bankaráðsins þar
sem segir í lögum að bankaráðið eigi
að hafa eftirlit með rekstri bankans?
Hvernig skilgreinir ráðherrann það?
Fellur ekki undir reksturinn risna
og ferðalög eða hvað? Var virkilega
ekkert stoppað við þessar háu tölur
hjá bankaráðinu? Hvað með innra
eftirlit bankans, hver ber ábyrgð á
því ef innra eftirlit bankans hefur
verið í molum? Eg spyr ráðherrann:
er það ekki bankaráðið?
Hvað segir ráðherrann um um-
mæli Sverris Hermannssonar að
bankaráðið sjálft hafí hafíð og stund-
að þessi viðskipti við Sverri en sjálf-
ur hafi hann verið gerður að kokki
og veislustjóra? Ég óska þess að ráð-
herra staðreyni þessi ummæli því
þau snúa að ábyrgð bankaráðsins í
þessu máli. Síðan, herra forseti, það
sem snýr að löggjafarþingi þjóðar-
innar, greinilega vísvitandi rangar
upplýsingar; ég játa að menn
blekktu, segir einn bankastjórinn.
Löggjafarþing þjóðarinnar hefur
verið lítilsvirt og smánað. Því hefur
verið gefið langt nef. Hvemig, herra
forseti, ætlar forsætisnefnd og allur
þingheimur að endurheimta stöðu
sína og styrk gagnvart fram-
kvæmdavaldinu? Við því verðum við
að bregðast. Forysta hæstvirts for-
seta er þar mikilvæg og ég beini ósk-
um um það til virðulegs forseta um
fjölmörg mál sem liggja fyrir þing-
inu sem verða að fá efnislega um-
fjöllun og afgreiðslu hér á Alþingi.
Svör við fyrirspumum frá þing-
mönnum eru á ábyrgð ráðherra, ráð-
herrann er ábyrgur gagnvart þing-
inu, ekki embættismennirnir, í því
efni getur ráðhemann ekki skotið sér
bakvið undirmenn eða aðra. Ég spyr
ráðherra: hver er hans ábyrgð í
þessu máli, telur ráðherra líkt og í
öðrum löndum að ráðherra eigi sjálf-
ur að axla ábyrgðina? Ráðherramir
era ekki bara sendlar með svör frá
embættismönnum til þingsins, þeir
bera ábyrgð gagnvart þinginu. Það
er byrjuð hreingeming í bankakerf-
inu. Alla bankana verður að skoða,
dótturfyrirtæki þeirra verður að
skoða, opna verður uppá gátt hjá
dótturfélaginu Lýsingu og lýsa þar
upp hvert skúmaskot. Taka þarf til í
öllu kerfínu og breyta leikreglunum,
búa hér tfl siðað samfélag sem fólk
er stolt af að tilheyra. Verði það ekki
gert mun skuggi þessarar kolsvörtu,
skelfílegu hrollvekju um langan tíma
hvfla yfir þjóðinni.“
Kaflaskil í málinu
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sagði mikilvægast þingi og þjóð að
friður og traust fengju að ríkja á ný
um Landsbankann inná við sem útá
við. „Landsbankinn er ein mikilvæg-
asta fjármálastofnun landsins og
orðspor okkar útá við og inná við
krefst þess að skapað sé traust og
friður um bankann. Bankastjórar
Landsbankans hafa sagt af sér, fyrst
aðalbankastjórinn meðal annars af
heilsufarsástæðum, og síðan hinir
tveir bankastjóramir í kjölfarið. Þar
með hafa orðið kaflaskil í þessu máli
og viðbrögð bankastjóranna era
óvenjuleg við aðstæður eins og þess-
ar. Það er ekki deilt um það hér í
þinginu að þessar afsagnir voru, eins
og mál voru komin, algjörlega nauð-
synleg forsenda þess að skapa mætti
traust og frið um bankann á nýjan
leik. Ég tel að hæstvirtur viðskipta-
ráðherra og rfldsstjórnin reyndar,
hafí í þessu erfiða máli sýnt algjör-
lega fumlaus viðbrögð og tryggt það
að enginn dagur liði eftir að mál
höfðu skipast eins og við þekkjum,
án þess að bankanum væri tryggð
skipuleg, traustvekjandi stjórn. Það
hefur hæstvirtur viðskiptaráðherra
gert með fumlausum hætti og það
mun hafa mesta þýðingu fyrir fram-
tíð bankans að mínu mati.
Við hljótum að vera dálítið hugs-
andi yfir því, þingmenn, hvar sem
við erum staðsett í stjórn eða stjórn-
arandstöðu eða í verkum okkar
gagnvart þinginu, að jafn miklar
upplýsingar og
jafn háar tölur
skuli geta farið
framhjá öllum eft-
irlitsaðilum bank-
ans um jafn langa
hríð vegna þess
að í þessu tflfelli sem hér er um að
ræða er ekki því haldið fram að for-
ráðamenn bankans hafi í neinu reynt
að leyna gjörðum sínum, eins og
stundum gerist þegar mál af þessu
tagi koma upp. Því er hvergi haldið
fram að forráðamenn bankans hafi
reynt að leyna gjörðum sínum. Þess-
ar athafnir þeirra, sem gerðar eru
athugasemdir við, hafa legið ljósar
íyrir í gögnum bankans. Hér er um
stórar tölur að ræða. Við hljótum að
vera undrandi yfii’ því að þessar töl-
ur hafi svo lengi, ekki kannski bara
þessi ár sem nú eru sérstaklega
skoðuð heldur kannski mörg ár þar á
undan, því talað er um að þetta hafi
viðgengist í mjög langa hríð, að þetta
skuli allt saman hafa farið framhjá
mönnum. Við sem störfum í ráðu-
neytunum eram sérstaklega undr-
andi vegna þess að eftirlitskerfið
með ráðuneytunum er þannig að það
er farið yfir og gerð athugasemd við
smæstu atriði, atriði sem okkur
finnst stundum næstum þvi hjákát-
lega smá gagnvart ráðuneytunum.
En atriði af þessu tagi sem eru jafn
umfangsmikil virðast fara framhjá
öflum aðilum.
Bankaráðið hefur ekki brugðist
Því var haldið fram hér áðan að
hæstvirtur viðskiptaráðherra væri
að reyna að hvítþvo bankaráðið.
Hæstvirtur viðskiptaráðherra hefur
ekki gert neina tilraun í þá átt. Við
byggjum þessa umræðu hér í þess-
um sal á þessari stundu á upplýsing-
um Ríkisendurskoðunar. Við höfum
tekið þá afstöðu að byggja á þeim
upplýsingum, trúa þeim upplýsing-
um og trúa því mati, við eigum eng-
an annan kost. Og það er mat Ríkis-
endurskoðunar sem má lesa úr
skýrslum hennar að bankaráðið hafi
ekki í neinu brugðist. Það er mat
Ríkisendurskoðunar. í greinargerð
bankaráðsins er vísað sérstaklega til
orða í iok skýrslu bankaráðsins og á
fundi með bankaráðinu lýsti ríkis-
endurskoðandi því yfir að þessi orð
bæri að túlka með þeim hætti sem
bankaráðið hér gerir. Bankaráðið
spurði síðan ríkisendurskoðanda sér-
staklega um það hvort það orðalag
sem hér væri notað væri fullnægj-
andi að hans mati og hann undir-
strikaði það. Við eigum engan annan
kost en að taka alla skýrsluna gilda,
ekki velja úr það sem okkur líkar eða
hitt sem okkur líkar ekki, við eigum
engan slíkan kost. I annan stað kem-
ur fram í þessari greinargerð að
bankaráðið spurðist íyrir um það
sérstaklega hvort verið gæti að upp-
lýsingum væri haldið frá bankaráð-
inu þannig að það gæti ekki tekið af-
stöðu tfl viðkvæmra og erfiðra mála.
Ríkisendurskoðun fór yfir málið og
það var mat Ríkisendurskoðunar á
þeim tíma að bankaráðið fengi allar
þær upplýsingar sem það þyrfti til
að byggja á eftirlit sitt með starf-
semi bankans. Við verðum hér fyrir
okkar leyti að byggja á þessu, við
eigum engan annan kost en að
byggja á þessu ella eram við að tala
hér með ótraust-
vekjandi og ótrú-
verðugum hætti.
Það er ekki traust-
vekjandi gagnvart
almenningi ef
menn taka eftir
því að við hér veljum okkur umræðu-
efnin og kjósum að taka mark á Rík-
isendurskoðun þegar það hentar en
jafnframt henda áliti Ríkisendur-
skoðunar á burt þegar það hentar
ekkd.
Meginmáhð er þetta, að bankan-
um, stærsta banka þjóðarinnar, hef-
ur verið komið á ról á nýjan leik og
það er full ástæða til að ætla það að
bankinn muni fljótt og vel ávinna sér
traust á ný. Það hlýtur að vera það
sem mest fyrir okkur vakir hér að
verði tryggt. Hér geta menn haft
uppi stór orð um einstaklinga sem
ekki eru hér til að verja sig og við
vitum að viðurkennt er að þeim hef-
ur orðið á í messunni og þeir hafa
heldur betur viðurkennt það með þvi
að segja störfum sínum lausum,
virðulegum, þýðingarmiklum störf-
um sínum lausum og þar með tekið á
sig fulla ábyrgð eins og hér var kraf-
ist á sínum tíma og jafnframt gefið
bankanum tóm, þeir hafa allir tekið
það fram, tóm og tækifæri til þess
að byggja upp traust sitt á nýjan
leik. Ég endurtek, ég tel að við-
skiptaráðherra hæstvirtur hafi stað-
ið fumlaust að þessu máli og það sé
honum til hróss fremur en hið gagn-
stæða.“
Ábyrgð bankastjóranna jöfn
Einar K. Guðfinnsson sagði að
einna mest reiði hefði orðið við bréfi
sem afhent var viðskiptaráðherra
undirritað af tveimur bankastjóram
Landsbanka Islands með ósönnum
upplýsingum um málið. Hann sagði
Ijóst að allir þrír bankastjórarnir
bæru jafna ábyrgð, þeir kæmu allir
við sögu og þess vegna hefði það ver-
ið eðlileg og rökrétt niðurstaða að
þeir segðu af sér. Hann sagði alvar-
legast að Landsbankinn hefði skað-
ast og mikilvægt væri að snúa mál-
inu við og vonandi myndu ný vinnu-
brögð endurreisa orðspor bankans.
LANDSBRÉF hf. er það dóttur-
fyrirtæki Landsbanka Islands sem
á hlut að máli varðandi þau tvö til-
vik þar sem ekki var keypt áfengi
beint af ÁTVR heldur af innflutn-
ingsaðila, en um þessi tvö tilvik er
fjallað í skýrslu Ríkisendurskoðun-
ar.
Gunnar Helgi Hálfdánarson, for-
Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir
sagði bankaráðið og viðskiptaráð-
herra einnig bera ábyrgð í málinu.
Rifjaði hún upp ummæli forsætisráð-
herra úr fréttum um stærri áföll
bankans, gjaldþrot dótturfyrirtækis-
ins, Lindar, sem kostað hefði skatt-
greiðendur nærri einn milljarð en
lítið hefði verið gert úr, enginn hefði
verið látinn sæta ábyrgð og yfirmað-
ur Lindar hefði fljótlega verið kom-
inn í gott starf hjá utanríkisráðu-
neytinu. Hún sagði siðvæðingar þörf
og ræða yrði hvaða reglur ættu að
gilda um afsögn og ábyrgð.
Margrét Frímannsdóttir sagði
ljóst að innra eftirlit hefði ekki verið
í lagi í Landsbankanum; Guðný
Guðbjörnsdóttir sagði skýrsluna
áfellisdóm, sagði skýringar banka-
ráðs yfirklór og spurði hvort ekki
hefði hvarflað að mönnum að ráða
konu í starf aðalbankastjóra;
Hjálmar Arnason sagði að komið
væri að kaflaskilum með siðvæð-
ingu, það sem áður hefðu verið talin
forréttindi ætti ekki við í dag; Sig-
hvatur Björgvinsson spurði hvað
ríkisstjórnin ætlaði að gera til að
bæta það áfall sem ríkisbankakerfið
hefði orðið fyrir í augum almenn-
ings; Ogmundur Jónasson sagði
Ríkisendurskoðun hafa sýnt vönduð
vinnubrögð; Pétur Blöndal sagði að
vandi væri að fara með fé, sérstak-
lega opinbert fé og ekki síst mikið
fé og sagði jákvætt að nýr banka-
stjóri Landsbankans væri ekki póli-
tískt ráðinn; Guðmundur Árni Stef-
ánsson spurði hvert væri hlutverk
bankaráðs ef ekki að hafa eftirlit
með allri umsýslu í bankanum;
Bryndís Hlöðversdóttir spurði
hvort viðskiptaráðherra ætlaði
einnig að axla ábyrgð sína í málinu;
Hjálmar Jónsson sagði réttlætis-
kennd vera að festast í sessi með
nýjum hætti og að hana þyrfti að
festa í sessi með reglum og Lúðvík
Bergvinsson spurði hvort bankaráð-
ið ætti ekki líka að afla sér upplýs-
inga sjálft en ekki einungis taka við
upplýsingum.
Finnur Ingólfsson sagði í lok um-
ræðunnar að málið væri ekki einung-
is áfall fýrir Landsbankann heldur
alla þjóðina. Hann sagði málið liggja
ljóst íýrir, það yrði ekki leyst með
gífuryrðum, bankaráðið myndi taka
ákvörðun um framhald þess og hefði
ráðið lögfræðing til að gæta réttar-
stöðu bankans. Hann minnti og á að
tíminn sem væri til umfjöllunar væri
þegar bankaráðið hefði verið kjörið
hlutfallskosningu á Alþingi og full-
trúar þess hefðu borið ábyrgð gagn-
vart Álþingi.
stjóri Landsbréfa, sagði að Lands-
bréf væru það fyrirtæki sem ætti í
hlut í þessum tveimur tilvikum.
Þama hefðu átt sér stað mistök í
framkvæmd, sem hefðu verið gerð í
góðri trú. Þeir hörmuðu þau, jafn-
framt því sem ráðstafanir hefðu
verið gerðar til þess að slík mistök
endurtækju sig ekki.
Enginn var látinn
sæta ábyrgð í
gjaldþroti Lindar
Afengi keypt af innflutningsaðila
Landsbréf áttu í hlut
Fréttatilkynning frá stjórn Lýsingar hf.
Risnukostnaður tæpar 1,5
milljónir á ári síðustu 5 ár
HEILDARKOSTNAÐUR við alla
risnu Lýsingar hf. hefur að með-
taldri laxveiði verið að meðaltali
1.447 þúsund krónur árlega síðasb-
liðin fimm ár.
Þetta kemur fram í fréttatil-
kynningu frá stjóm Lýsingar hf. í
gær, en hún birtist í heild hér á eft-
ir:
„Vegna umræðna um laxveiðar
og risnukostnað Landsbanka Is-
lands á liðnum árum og kröfu um
að Ríkisendurskoðandi fái aðgang
að bókhaldi félagsins, vfll stjórn
Lýsingar hf. taka fram eftirfarandi.
Lýsing hf. er hlutafélag sem
starfar á grundvelli eigin sam-
þykkta ákvæða iaga nr. 2/1995 um
hlutafélög, og laga nr. 123/1993 um
Lánastofnanir aðrar en viðskipta-
banka og sparisjóði. Hlutir í félag-
inu era í eigu Landsbanka íslands
hf., Búnaðarbanka Islands hf., Vá-
tryggingafélags Islands hf. og Sjó-
vár-AImennra trygginga hf. Þessir
hluthafar í félaginu bera enga
ábyrgð á skuldbindingum þess um-
fram hlutafé. Um upplýsingaskyldu
gagnvart hluthöfum varðandi innri
málefni Lýsingar hf. gilda fyrst og
fremst ákvæði 91. og 97. gr. laga
nr. 2/1995. Á aðalfundi er kosinn
endurskoðandi félagsins sem jafn-
framt sér um innra eftirlit. Féíagið
heyrir á engan hátt undir Ríkisend-
urskoðun.
Rekstur Lýsingar hf. hefur verið
góður á liðnum árum. Veltan hefur
verið að meðaltali 554 m.kr. á ári sl.
5 ár, og almennur rekstrarkostnað-
ur að meðaltali 75 m.kr. Félagið
hefur skilað eigendum sínum ár-
lega um 10,5-16% arðsemi á eigið
fé. Greiddur hefur verið árlega 10%
arður af hlutafé tfl eigenda. Heild-
arútlán í lok 1997 eru 7.692 m.kr.
og eigið fé er 573 m.kr. Góður
rekstrarárangur er ekki hvað síst
að þakka vönduðum vinnubrögðum
við útlán og aðhaldi í rekstri. Töp
(afskrifaðar kröfur) hafa verið
mjög lítil miðað við það sem al-
mennt hefur viðgengist meðal fjár-
málastofnana á Islandi, eða að með-
altali einungis um 0,28% af útlána-
stofni árlega.
Lýsing hf. aflar sér fjár til starf-
seminnar með lántökum, bæði hér
innanlands og eins hjá erlendum
lánastofnunum. Lán frá erlendum
bönkum, sem öll eru tekin án
ábyrgðar eigenda, námu í árslok
1997 rúminn 1.800 m.kr. Vaxtakjör
skipta að sjálfsögðu miklu máli og
má sem dæmi nefna að 0,2% (20
punkta) lækkun erlendra vaxta
þýðir 3,6 m.kr. af 1.800 m.kr. á einu
ári. Slík vaxtalækkun skilar sér inn
í íslenskt efnahagslíf. Góð tengsl
við erlenda banka skipta sköpum
um það hvort þeir treysta sér til að
mæla með væntanlegum lántak-
anda eða ekki.
Þrátt fyrir að stjórn félagsins
telji sér alls ekki skylt að veita upp-
lýsingar um einstaka liði úr rekstr-
arbókhaldi félagsins vill hún þó
gera undanþágu í þetta sinn, varð-
andi risnukostnað vegna móttöku
erlendra gesta, aðallega banka-
manna, - svo og veitta risnu vegna
innlendra viðskiptamanna. Má ljóst
vera að sú órökstudda umræða sem
nú heyrist getur verið félaginu
mjög skaðleg út á við. Samkvæmt
yfirliti endurskoðanda félagsins,
Stoð-Endurskoðun hf. hefur hefld-
arkostnaður við alla risnu félagsins,
þar með talin laxveiði, verið að
meðaltali samtals 1.447 þús. kr. á
ári sl. 5 ár.
Lýsing hf. mun framvegis sem
hingað til kappkosta að þjóna sín-
um viðskiptavinum á faglegan og
hagkvæman hátt.“
I
i
i
í
(
i
(
í
N
C
I
í
I
I
i
c
t
c
c
l
I
I
*